24 marca – Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką

Dziś, 24 marca, obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Tego dnia w 1944 roku, w wyniku donosu niemieccy żandarmi rozstrzelali w Markowej rodzinę Ulmów. Dziś w całym kraju odbędą się spotkania edukacyjne, prelekcje i seanse filmów przypominających heroiczne postawy z czasów II wojny światowej.

W Markowej obchody Narodowego Dnia Pamięci Polaków Ratujących Żydów odbędą się pod patronatem honorowym prezydenta Andrzeja Dudy. W ramach ceremonii pamięci „Gorejąc wolni” odsłonięte zostaną tabliczki upamiętniające bohaterskich mieszkańców Podkarpacia, którzy z narażeniem życia nieśli pomoc żydowskim sąsiadom podczas II wojny światowej. Ich odwaga i poświęcenie zostaną na zawsze uwiecznione na Ścianie Pamięci.

Wśród uhonorowanych znajdą się: Magdalena Bednarczyk, Antoni Bytnar, Franciszka, Piotr i Kazimierz Kapłon, Zofia Koniosna, Katarzyna, Magdalena i Aleksander Łańczak, Józef, Władysław i Zofia Łańczak, Zofia i Wojciech Serwaczak.

>>> Miłość silniejsza niż wojna. Historia rodziny Ulmów na spotkaniu w Rimini

“Muzeum Ulmów, poprzez ideę „Polaków Ratujących Żydów”, pragnie oddać cześć wszystkim tym, którzy w obliczu okrucieństwa Holokaustu, wbrew śmiertelnemu zagrożeniu, wyciągnęli pomocną dłoń do swoich żydowskich współobywateli” – czytamy na stronie placówki.

Motto ceremonii, „Gorejąc wolni”, inspirowane poezją Cypriana Norwida, odpowiada twierdząco na pytanie poety o najwyższą wolność, która wypełnia człowiecze serce, gdy goreje miłością bliźniego.

Także dziś, o godzinie 16.00 w Ciepielowie (woj. mazowieckie) z udziałem Prezydenta RP Andrzeja Dudy odbędzie się uroczystość odsłonięcia pomnika poświęconego Polakom ratującym Żydów w czasie II wojny światowej. W wydarzeniu uczestniczyć będą również dr Karol Nawrocki, prezes Instytutu Pamięci Narodowej oraz Artur Szewczyk, burmistrz Miasta i Gminy Ciepielów.

O godz. 11.00 w Kaplicy Pamięci Męczenników Polskich w sanktuarium NMP Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i św. Jana Pawła II w Toruniu odbędzie się modlitwa za pomordowanych Polaków i Żydów w czasie Holokaustu. – Rodzina Radia Maryja od 1996 roku zbiera świadectwa o ratowaniu Żydów pod okupacją niemiecką. Od 18 maja 2016 roku istnieje Kaplica Pamięci, a w niej jest już 1239 nazwisk zamordowanych Polaków za ratowanie Żydów – powiedział o. Tadeusz Rydzyk CSsR, dyrektor Radia Maryja. W uroczystości wezmą udział: prezydent RP Andrzej Duda, kierująca ambasadą Izraela w Polsce Bosmat Baruch Baruch i prezes IPN dr Karol Nawrocki.

Widowisko „Sprawiedliwi”, upamiętniające Polaków ratujących Żydów odbędzie się w Resursie Obywatelskiej w Radomiu.

W Legionowie zaplanowano prezentację wystawy „Błogosławieni Ulmowie z Markowej” oraz wykład Barbary Pamrów z Biura Edukacji Narodowej IPN w Warszawie, przybliżający kontekst historyczny ekspozycji. Wydarzenie to będzie miało miejsce w kościele pw. Miłosierdzia Bożego.

Szereg wydarzeń odbędzie się w stolicy. Warsztaty edukacyjne stacjonarne dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych „Holokaust i Polacy ratujący Żydów” zaplanowano w Centralnym Przystanku Historia im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, przy ul. Marszałkowska 107. Ta sama instytucja organizuje zajęcia edukacyjne online dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Ponadto w Warszawie odbędzie się spacer „Warszawa Sprawiedliwych” prowadzony przez edukatorów Centralnego Przystanku Historia.

Uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej Rudolfa i Wojciecha Basików odbędzie się o godz. 10.00 w Zespole Szkół nr 5 w Korbielowie. W latach okupacji w domu rodziny Basików znalazł schronienie Robert Wolf (Dub), więzień zbiegły z KL Auschwitz III – Monowitz. Dzięki pomocy m.in. Rudolfa Basika dotarł pociągiem do Jeleśni. Trafił wówczas pod opiekę Wojciecha Basika, który przewiózł go furmanką do Korbielowa i udzielił mu schronienia. Robert Wolf ukrywał się do końca działań wojennych u Wojciecha Basika, a następnie zatrzymał się u rodziny Cudzichów. Jeszcze w 1945 r. wyjechał do Czechosłowacji. W 1993 r. Wojciech Basik został odznaczony Medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.

>>> Papież: żydzi i chrześcijanie są braćmi, dziećmi jednego Ojca

Uroczystości poświęcone Katarzynie Filipek – Sprawiedliwej wśród Narodów Świata, zamordowanej przez Niemców za ukrywanie Żydów zaplanowano w Tokarni. O godz. 12.00 zostanie odprawiona Msza św. w kościele Matki Bożej Śnieżnej, a godzinę później rozpoczną się uroczystości przy popiersiu Katarzyny Filipek.

Latem 1943 r. pani Katarzyna, owdowiała matka siedmiorga dzieci zdecydowała się udzielić w swoim gospodarstwie schronienia sześciu członkom żydowskiej rodziny Szternlichtów. Byli oni mieszkańcami sąsiedniej wsi Krzczonów, którym w sierpniu 1942 r. udało się uniknąć wywiezienia przez Niemców. Początkowo Katarzyna Filipek umieściła ich w stodole, następnie przygotowała kryjówkę na strychu. W styczniu 1944 r. niemiecka żandarmeria aresztowała Żydów i wywiozła ich do Jordanowa. Prawdopodobnie tam wszyscy zostali rozstrzelani.

Dwa tygodnie później Niemcy aresztowali w Tokarni Katarzynę Filipek. Ją również wywieźli do Jordanowa, a stamtąd do więzienia w Nowym Targu. Po przejściu brutalnych przesłuchań, 21 lutego 1944 r. została skazana na karę śmierci i rozstrzelana 6 marca 1944 r. koło Nowego Targu (obecnie osiedle Bór).

Serię różnego rodzaju działań edukacyjnych zaplanowano w Lublinie, we współpracy z Wojewodą Lubelskim, Marszałkiem Województwa Lubelskiego, Prezydentem Miasta Lublin. Początek o godz. 10.00.

Ustawa ustanawiająca Dzień Pamięci Polaków ratującym Żydów została uchwalona przez parlament zdecydowaną większością głosów, a następnie 20 marca 2018 r. podpisana przez prezydenta Andrzeja Dudę. Główną ideą jest symboliczne uhonorowanie heroicznych czynów rodaków, którzy aktywnie przeciwstawili się zbrodniczym planom III Rzeszy Niemieckiej, spiesząc na ratunek ofiarom Zagłady.

Wybór obchodów, 24 marca, nie jest przypadkowy. Tego dnia w 1944 roku, w wyniku donosu niemieccy żandarmi rozstrzelali w Markowej rodzinę Ulmów: ciężarną Wiktorię i jej męża Józefa oraz ich 6 dzieci: Stanisławę, Barbarę, Władysława, Franciszka, Antoniego i Marię. Wraz z nimi zginęło 8 ukrywanych przez nich Żydów z rodzin Goldmanów, Grünfeldów i Didnerów.

W 1995 r. Józefowi i Wiktorii nadano pośmiertnie tytuł Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. W 2010 r. prezydent Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 17 marca 2016 r. otwarte zostało w Markowej (woj. podkarpackie) pierwsze w Polsce Muzeum Polaków Ratujących Żydów, które przyjęło imię rodziny Ulmów. 10 września 2023 roku cała rodzina została beatyfikowana podczas uroczystości w ich rodzinnej Markowej.

>>> Czy rodzina Ulmów będzie kanonizowana? [ROZMOWA]

Co roku w uroczystościach Narodowego Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów uczestniczą przedstawiciele władz państwowych i samorządowych oraz delegacje instytucji (m.in. Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, IPN, Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata), odpowiedzialnych za upamiętnianie Polaków, którzy z narażeniem życia ratowali Żydów w czasie okupacji niemieckiej.

Małżonkowie Józef i Wiktoria Ulmowie mieszkali wraz z sześciorgiem dzieci w Markowej na Podkarpaciu. W czasie okupacji ukrywali w swoim gospodarstwie ośmioro Żydów. 24 marca 1944 r. w nocy do ich domu wtargnęli hitlerowcy. Najpierw zamordowali ukrywanych Żydów, a potem całą rodzinę Ulmów, w tym Wiktorię, która była w dziewiątym miesiącu ciąży, a także sześcioro ich dzieci, z których najstarsze miało 8 lat, a najmłodsze 1,5 roku.

Od dziewięciu lat w Markowej funkcjonuje Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. Jest to pierwsza instytucja muzealna poświęcona Polakom, którzy z narażeniem życia nieśli pomoc prześladowanym w czasach niemieckiej okupacji Żydom. Placówka przyciąga rzesze zwiedzających z kraju i zagranicy.