80. rocznica urodzin kard. Schönborna: „kardynał i menadżer kryzysowy” 

Austria uroczyście obchodzi 80. rocznicę urodzin kardynała Christopha Schönborna, dominikańskiego teologa, wybitnego intelektualisty, poligloty, człowieka głębokiej modlitwy. Od dawna uważany jest za jednego z czołowych teologów Kościoła powszechnego. Jest jednym z czterech dominikanów w Kolegium Kardynalskim.

Swoje 80 urodziny będzie obchodził 22 stycznia mając nadzieję, że lada dzień papież Franciszek wyrazi zgodę na jego odejście z urzędu arcybiskupa Wiednia. 18 stycznia archidiecezja wiedeńska obchodzi w katedrze św. Szczepana i jej otoczeniu „święto dziękczynienia” za swojego arcybiskupa. Na uroczystość przybędą też najwyżsi przedstawiciele władz państwowych z prezydentem Alexandrem Van der Bellenem i kanclerzem Alexandrem Schallenbergiem.

„Tymczasowo i na czas nieokreślony”: tymi słowami papież Franciszek przedłużył kadencję kard. Schönborna jako arcybiskupa Wiednia w 2020 roku, gdy osiągnął on wiek emerytalny – 75 lat. Ostatnio kardynał kilkukrotnie mówił o tym, że spodziewa się, iż papież przyjmie jego rezygnację około jego 80. urodzin. Austriacka agencja katolicka Kathpress podkreśliła, że dominikański zakonnik pozostaje kardynałem oczywiście dożywotnio. Jako arcybiskup po przeniesieniu na emeryturę, najsłynniejszy austriacki duchowny będzie zapewne częściej nazywany po prostu „Ojcem Christophem”.

Kard. Schönborn od ponad trzech dekad wywiera decydujący wpływ na Kościół katolicki w Austrii, a jako teolog i intelektualista jest jednym z najwybitniejszych przedstawicieli Kościoła powszechnego. Podczas konklawe w 2005 i 2013 roku był brany pod uwagę jako możliwy „papabile”. Archidiecezją wiedeńską dominikański zakonnik kieruje od 1995 roku. Objął tę funkcję w szczytowym momencie skandalu wykorzystywania seksualnego, którego sprawcą był jego poprzednik, kardynał Hans Hermann Groër (1919-2003). Również jako przewodniczący Konferencji Biskupów Austrii (1998-2020) kard. Schönborn zabiegał na różnych szczeblach o nowe zaufanie do Kościoła jako pasterz i „menadżer kryzysowy”.

Arcybiskup Wiednia wielokrotnie zwracał na siebie uwagę w kraju i na świecie: poprzez inicjatywę misji wielkich miast, czy Środkowoeuropejski Zjazd Katolików, poprzez jego uznane na arenie międzynarodowej podejście do kryzysu związanego z seksualnymi przestępstwami, a także w debatach na temat relacji między wiarą a nauką, czy w czasie kryzysu spowodowanego pandemią koronawirusa. Kard. Schönborn odegrał ważną rolę w krzewieniu nauczania papieży Jana Pawła II, Franciszka i Benedykta XVI. W 2007 roku jako arcybiskup Wiednia przyjmował przybywającego do Austrii papieża Benedykta XVI, co stanowiło punkt kulminacyjny jego kadencji arcybiskupiej. Obecnie głos kard. Schönborna jest szanowany w Kościele na całym świecie – zarówno w kwestiach synodalności, czy np. stosunku do rozwiedzionych katolików żyjących w drugich związkach małżeńskich.

Człowiek środka

Znany ze swojej życzliwości i elokwencji, kardynał-poliglota nie jest jednocześnie zwolennikiem radykalnych rozwiązań „czarne – białe”. W czasie swojej posługi biskupiej często wykazywał się ostrożnością, chciał rozróżniać, wolał szukać rozwiązań „za kulisami” niż publicznie. Krytycy niekiedy interpretowali jego próbę osiągnięcia równowagi jako oznakę słabości. Być może czasami okazywał się zbyt dyplomatyczny i dążący do harmonii, brakowało mu też „stałości, odwagi i jasności”, na co wskazał sam kard. Schönborn, gdy w listopadzie br. miasto Wiedeń przyznało mu honorowe obywatelstwo.

Dominującym uczuciem jest jednak wdzięczność – powtarzał kardynał podczas ostatnich rozmów z mediami. Podkreślał, że zbliża się do końca swojej kadencji arcybiskupiej z uczuciem wdzięczności, ponieważ na swojej drodze spotkał wspaniałych ludzi. „Ponieważ cieszę się ze wspólnot i wiary, jaką tam spotykam – o wiele większej, niż można by się spodziewać”.

Nawet po przejściu na emeryturę kard. Schönborn zamierza nadal pracować jako „budowniczy mostów”. W niedawnym wywiadzie dla telewizji ORF powiedział, że chce pomóc przezwyciężyć podziały między ludźmi w tych „burzliwych czasach”. Zaskoczył też wielu bardzo osobistym wyznaniem: „Kocham Kościół. Tak wiele mu zawdzięczam w moim długim życiu, tak wiele dzięki niemu zyskałem – a że ma wady, widzę to po sobie”.

Uczeń Ratzingera

Christoph Schönborn urodził się 22 stycznia 1945 r. w czeskim zamku Skalka niedaleko Litomierzyc. Będąc jeszcze niemowlęciem, stał się przesiedleńcem, gdy jego matka Eleonora z rodziną musiała uciekać z Kraju Sudeckiego do Austrii. Schönborn dorastał w Schruns w regionie Montafon w Vorarlbergu. Na początku lat 60. jego rodzice rozwiedli się.

W 1963 r., mając 18 lat, wstąpił do Zakonu Kaznodziejskiego w Warburgu w Westfalii. Doświadczył zarówno wstrząsów i entuzjazmu towarzyszących Soborowi Watykańskiemu II (1962-65), jak i kryzysów i konfliktów, które po nim nastąpiły – zarówno w zakonie, jak i w życiu akademickim jako student i nauczyciel.

Schönborn studiował teologię i filozofię w Niemczech, Francji i Austrii. W 1970 r. kard. Franz König udzielił mu święceń kapłańskich w Wiedniu. W 1974 r. o. Schönborn uzyskał doktorat w Instytucie Katolickim w Paryżu na podstawie rozprawy na temat „Ikony Chrystusa”, będącej pierwszym owocem jego dogłębnych studiów nad Kościołem Wschodnim. W ramach swojej pracy doktorskiej studiował pod okiem ks. prof. Josepha Ratzingera na uniwersytecie w Ratyzbonie w latach 1972-1973. W tym okresie nawiązała się między nimi więź na całe życie. W latach 1973-1975 pełnił funkcję duszpasterza studentów na uniwersytecie w Grazu. Od 1975 r. jako profesor wizytujący wykładał dogmatykę na Katolickim Uniwersytecie we Fryburgu (Szwajcaria), a od 1978 r. pełnił również funkcję wykładowcy teologii chrześcijańskiego Wschodu. Od 1981 r. był profesorem dogmatyki we Fryburgu.

Redaktor Katechizmu

Dla Schönborna Wiedeń był początkowo „terra incognita”, którą poznawał stopniowo dopiero od 1991 r., jako biskup pomocniczy. Wcześniej, w 1980 r., Jan Paweł II mianował profesora dogmatyki, który wówczas nauczał w Szwajcarii, członkiem Międzynarodowej Komisji Teologicznej w Watykanie, a w 1987 r. sekretarzem redakcji Katechizmu Kościoła Katolickiego.

Lata pracy nad Katechizmem pod przewodnictwem kard. Josepha Ratzingera, późniejszego papieża Benedykta XVI, Schönborn opisywał później jako „być może najbardziej intensywne w moim życiu”. Jego pasja do skarbu wiary Kościoła nigdy go nie opuściła. Na początku lat 10. XXI wieku z inicjatywy kardynała i pod jego redakcją został wydany katechizm dla młodzieży „Youcat”, który dziś jest jedną z najlepiej sprzedających się książek katolickich – sprzedaną w nakładzie kilku milionów egzemplarzy w ponad 30 językach, również po polsku. W 2018 r. wydano katechizm dla dzieci „YOUCAT for Kids”.

W 1991 r. papież Jan Paweł II mianował dominikanina i uznanego intelektualistę biskupem pomocniczym w Wiedniu. Od połowy lat 80. XX wieku nominacje biskupie budzące kontrowersje wśród wiernych, silnie polaryzowały Kościół w Austrii. 29 września 1991 r. 46-letni o. Schönborn został wyświęcony na biskupa. Niecałe cztery lata później musiał udowodnić, że jest mistrzem zarządzania kryzysami biskupimi – ale przy okazji musiał za to wiele zapłacić.

W „oku cyklonu”

Gdy w 1995 r. ujawniono zarzuty wobec kard. Groëra o wykorzystywanie seksualne, bp Schönborn znalazł się w „oku cyklonu”. W połowie kwietnia papież mianował go najpierw arcybiskupem koadiutorem, a następnie, 14 września, arcybiskupem Wiednia. Kard. Groër milczał wobec stawianych mu zarzutów. W 1998 r. abp Schönborn wraz z trzema innymi biskupami publicznie oświadczył, że osiągnęli moralną pewność, iż oskarżenia pod adresem jego poprzednika były „w zasadzie prawdziwe”.

W późniejszych latach wspominał, że na początku swojej posługi biskupiej przeżył „trudne lata” i musiał „ciężko walczyć” w podzielonym Kościele. Gdy w 2010 r. Kościół pogrążył się w kryzysie nadużyć na tle seksualnym, arcybiskup Wiednia, awansowany w 1998 r. do godności kardynała, miał środki i odwagę, by podjąć zdecydowane działania. Jako przewodniczący Konferencji Biskupów prowadził kampanię na rzecz wszechstronnej edukacji i profilaktyki. Nie unikał przy tym konfliktów z Kurią Rzymską. Zainicjowany przez niego model, oparty na jasnych wytycznych i niezależnej komisji, stał się wzorem nie tylko w Austrii, ale także na świecie. Podejście kard. Schönborna do ofiar przemocy w Kościele również przyciągnęło uwagę, m.in. poprzez wywiad telewizyjny z teolożką i byłą zakonnicą Doris Wagner w 2019 r.

Kościół misyjny

W czasie pełnienia swojej funkcji arcybiskup Wiednia był świadkiem wyraźnych zmian w Kościele i społeczeństwie, a także wyzwań sekularyzacji. Już kilka lat wcześniej kardynał mówił o drodze Kościoła ludowego w kierunku „zdecydowanego Kościoła przekonanych chrześcijan”. Jego koncepcję duszpasterską charakteryzowała próba odnowy duchowej i przekonanie, że chrześcijanie powinni na nowo żyć misją. Świadczy o tym chociażby projekt „Misji miejskiej” w Wiedniu w 2003 r., kontynuowany w Paryżu, Lizbonie, Brukseli i Budapeszcie, czy też reforma diecezjalna w Wiedniu podjęta w 2009 r. Wielką sympatią darzy nowe wspólnoty duchowe.

Powtarzane wielokrotnie przez kard. Schönborna pragnienie otwartego Kościoła nie ograniczało się do drzwi świątyń. Kardynał nie przymykał oczu na dramatyczne wyzwania stojące przed duszpasterstwem, jak brak księży, sytuacja osób rozwiedzionych i żyjących w nowych związkach, czy rola kobiet w Kościele. Dla kard. Schönborna otwartość duszpasterska i wierność nauczaniu Kościoła są oczywiście ze sobą powiązane. To łączy go w niemałym stopniu z papieżem Franciszkiem: obaj reprezentują bowiem postawę duszpasterską, w której decydującą miarą jest miłość.

Najchętniej czytane „kazania” 

Kluczem do poznania osobowości kardynała jest jego dewiza biskupia: „Nazwałem was przyjaciółmi”, zaczerpnięta z Ewangelii św. Jana. Według kard. Schönborna, prawdziwa przyjaźń z ludźmi wynika z osobistej przyjaźni z Chrystusem. Według niego odnowa Kościoła polega na tym, żeby ludzie czuli, że Jezus zwraca się do nich osobiście.

Spotkanie z Chrystusem stanowi istotę powołania kapłańskiego Kardynała, jego duchowość cechuje prostota i intelektualizm zakonu dominikańskiego. Jako znawca św. Tomasza z Akwinu ceni Ojców Kościoła na równi z teologami Josephem Ratzingerem, Yvesem Congarem i Hansem Ursem von Balthasarem. Nawet jako arcybiskup, zawsze pozostał wierny swojemu ukierunkowaniu dominikańskiemu. Przez lata kard. Schönborn głosił cieszące się dużym zainteresowaniem wieczorne katechezy w katedrze św. Szczepana. Jego cotygodniowe komentarze duchowe i społeczno-polityczne w dwóch największych austriackich dziennikach, m.in. w wydawanej w Wiedniu bezpłatnej gazecie „Heute” są prawdopodobnie najchętniej czytanymi „kazaniami” w Austrii. Kardynał od wielu lat jest także obecny w mediach społecznościowych i jest w tym liderem wśród biskupów krajów niemieckojęzycznych.

Dialog z Kościołami

Szczególne znaczenie dla kard. Schönborna miał zawsze dialog ekumeniczny z innymi Kościołami chrześcijańskimi jak również dialog międzyreligijny. Jest nie tylko wielkim przyjacielem i znawcą Kościoła prawosławnego, ale także uznaniem darzy Kościoły wywodzące się z reformacji i tradycji wolnych Kościołów. Liczne inicjatywy ekumeniczne świadczą o tym, że kard. Schönborn pragnie większej jedności, przy czym nigdy nie wykracza poza ramy prawa kanonicznego.

Kardynał zawsze przypominał katolikom o ich żydowskich korzeniach. W dialogu chrześcijańsko-żydowskim działał na skalę globalną. Również w dialogu z islamem nie unikał współpracy i otwartej dyskusji. Dowodem na to jest jego szeroko komentowana podróż do Iranu w 2001 r., a także do Arabii Saudyjskiej w 2023 r. oraz zaangażowanie na rzecz praw mniejszości chrześcijańskich w krajach islamskich.

Wyrazem tego jest zainicjowana niedawno przez kard. Schönborna „Deklaracja Wiedeńska: Religie dla Pokoju”, którą podpisał wspólnie z naczelnym rabinem Jaronem Engelmayerem i przewodniczącym Islamskiej Wspólnoty Religijnej w Austrii, Ümitem Vuralem. Deklaracja potwierdza współpracę wspólnot religijnych na rzecz pokoju i dobrego współistnienia w społeczeństwie.

Nadal w Rzymie

Kard. Schönborn jest jednym z najbardziej cenionych autorytetów teologicznych w Kościele powszechnym. Już za pontyfikatu Jana Pawła II arcybiskup Wiednia prowadził w 1996 r. rekolekcje wielkopostne dla papieża i Kurii Rzymskiej. W Watykanie był członkiem licznych dykasterii rzymskich, m.in. ds. Nauki Wiary, Kościołów Wschodnich, Edukacji Katolickiej i Nowej Ewangelizacji.

Na przestrzeni lat kard. Schönborn wziął udział w dziewięciu synodach w Rzymie, a najważniejszym z nich był Synod Biskupów poświęcony rodzinie w latach 2014-2015. Na prośbę papieża Franciszka arcybiskup Wiednia przedstawił 8 kwietnia 2016 r. prasie światowej jego adhortację posynodalną „Amoris laetitia”. Do października 2024 r. kardynał był członkiem Rady Sekretariatu Generalnego Synodów Biskupów, która jako organ Kurii Rzymskiej przygotowuje synody.

Nawet po przejściu na emeryturę jako arcybiskup Wiednia, kard. Schönborn będzie regularnie podróżował do Rzymu, nie tylko po to, by odwiedzić parafię swojego kościoła tytularnego „Gesu Divino Lavoratore”. Od dziesięciu lat jest członkiem Komisji Kardynalskiej ds. Instytutu Dzieł Religijnych (IOR, tzw. banku watykańskiego), która niedawno wkroczyła na spokojniejsze wody. W połowie października papież mianował wiedeńskiego kardynała przewodniczącym komisji nadzorczej IOR. Kardynał będzie też kontynuował pracę w Dykasterii ds. Kościołów Wschodnich. 

Zobacz także