Augustianie – kim są i co robią?

Ojciec Święty Leon XIV jest augustianinem. To zgromadzenie, które powstało w XIII w. choć jego korzenie sięgają starożytności i osoby św. Augustyna, autora pierwszej reguły zakonnej w Kościele na Zachodzie. Dziś augustianie obecni są na całym świecie, również w Polsce. Zgromadzenie posiada też gałąź żeńską.

Z grona augustianów wywodzi się wielu świętych, jak choćby niezwykle popularna św. Rita, patronka od spraw beznadziejnych. Augustianinem był też ks. Gregor Mendel, prekursor genetyki czy ojciec Reformacji Marcin Luter. Augustianie zajmują się pracą naukową, prowadzą misje i opiekują się biednymi i wykluczonymi.

Reguła św. Augustyna

To pierwsza reguła zakonna Zachodu. Napisał ją św. Augustyn, ok. roku 400. Wcześniej, po swoim nawróceniu, sam praktykował życie we wspólnocie klasztornej, jako chrześcijanin a potem jako prezbiter i biskup. Zakładał klasztory i pisał dzieła poświęcone życiu ascetycznemu i monastycznemu.

Reguła, którą stworzył, opiera się na pragnieniu, by służyć Bogu w jedności i wspólnocie dóbr ze swymi przyjaciółmi, na wzór pierwszego Kościoła. Miłość zamiast rygoru, wspólnota zamiast samotności – to idee, które można z niej wyczytać. W oparciu o tę regułę żyło bardzo wiele wspólnot monastycznych mężczyzn i kobiet pierwszego tysiąclecia. Była ona również stosowana przez wiele wspólnot powstających w Kościele po roku 1000, takich jak kanonicy regularni, premonstatensi, paulini, dominikanie, czy sami augustianie.

>>> Watykan: Leon XIV na razie mieszka w Domu Św. Marty

Zakon Augustianów

Powstał w XIII w. po zjednoczeniu wielu wspólnot eremickich, które żyły według reguły św. Augustyna. W marcu 1256 r. w Rzymie, przy kościele Santa Maria del Popolo, z nakazu Papieża Aleksandra IV doszło do spotkania przedstawicieli tych wspólnot, które stworzyły jedną rodzinę zakonną. Została ona zaliczona do grona zakonów żebraczych, podobnie jak istniejący już w tym czasie franciszkanie  czy dominikanie.

Zadaniem augustianów jest praktykowanie rad ewangelicznych i życie kontemplacyjne w poszukiwaniu prawdy, w połączeniu z bezpośrednią działalnością apostolską wśród wiernych, ewangelizacją i duszpasterską troską. Augustianie podejmują działalność naukową, prowadzą misje, opiekują się też ubogimi i odrzuconymi, na marginesie społeczeństwa.

Dom Generalny Augustianów mieści się w Rzymie. Przełożonym generalnym jest od 2013 r. o. Alejandro Moral Anton. Wspólnoty znajdują się w Niemczech, Austrii, Belgii, Holandii, we Włoszech, w Hiszpanii, Portugalii, na Słowacji, w Czechach, na Malcie, w Anglii i Szkocji, w Irlandii, w Peru, Argentynie, Urugwaju, Panamie, Wenezueli, w Meksyku, w Kanadzie, w USA, w Australii, na Filipinach i w Nigerii.

Augustianie noszą czarny habit z kapturem i skórzany pas.

Siostry Augustianki

Korzenie tego zgromadzenia, podobnie jak w przypadku augustianów, sięgają wczesnego średniowiecza, kiedy to pojawiły się pierwsze z licznych wspólnot żeńskich żyjących według reguły św. Augustyna. Wspólnoty te objęte zostały jednolitą organizacją w XV w. i zaczęły funkcjonować jako żeńska gałąź zgromadzenia augustianów.  

>>> O. Beniamin Kuczała OSA: byłem sąsiadem papieża Leona XIV [ROZMOWA]

Augustianie i augustianki w Polsce

Pierwsi augustianie pojawili się w Polsce w 1342 r. sprowadzeni do Krakowa przez króla Kazimierza Wielkiego. Wkrótce powstało wiele innych klasztorów, również m.in. na Mazowszu. Pierwszy kryzys nastąpił w czasie Reformacji a potem kolejne – w XIX w. i po 1950 r. Augustianie reaktywowani zostali w Polsce na początku lat 80-tych XX w. Obecnie działają 3 klasztory – 2 w Krakowie (na Kazimierzu i Prokocimiu) oraz w Łomiankach k. Warszawy. Augustianie prowadzą parafię pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Krakowie, gdzie działa m.in. wspólnota Odnowy w Duchu Świętym Nowe Jeruzalem, parafię anglojęzyczną w Warszawie i duszpasterstwo greckokatolickie w Gliwicach i Katowicach.

Siostry augustianki są w Polsce od końca XVI w. Ich krakowski klasztor został zniszczony w czasie potopu szwedzkiego. Po odbudowie kolejne trudności związane były z czasem rozbiorów. Klasztor uratował od likwidacji tylko fakt, że siostry prowadziły żeńską szkołę. Obecnie oprócz domu w Krakowie siostry mieszkają jeszcze w domach w Niepołomicach, Lubniu oraz Bielawie dolnej i Bielawie Górnej. Zajmują się pracą z młodzieżą, działalnością wychowawczą, katechetyczną oraz organizują dni skupienia i rekolekcje. Prowadza też Fundację „Adeodatus”, która wspiera rozwój placówek oświatowo wychowawczych prowadzonych przez zgromadzenie.

Święci augustiańscy

Święci związani z tradycją augustiańską to oczywiście św. Augustyn i jego matka św. Monika a także święci Alipiusz i Possydiusz, którzy  byli bliskimi przyjaciółmi św. Augustyna i współbraćmi w jego klasztornej wspólnocie.

Św. Rita z Cascii to najbardziej popularna augustiańska święta – patronka „od spraw beznadziejnych”. Żyła na przełomie XIV i XV w. w Umbrii. Trudne małżeństwo, nawrócenie męża, który został zamordowany, utrata synów. Jako wdowa wstąpiła do klasztoru augustianek, gdzie spędziła 40 lat heroicznego życia, choć początkowo nie chciano jej tam przyjąć.

Św. Klara z Montefalco żyła w XIII w. we Włoszech we wspólnocie pobożnych kobiet, którym biskup nadał regułę św. Augustyna. Była opatką, mistyczką, opiekunką ubogich. Miała dar zawstydzania heretyków i jednania wrogów. Jej ciało nie uległo rozkładowi została kanonizowana przez papieża Leona XIII.

Również w XIII w. we Włoszech żył św. Mikołaj z Tolentino. Wstąpił do augustianów w młodym wieku i prowadził we wspólnocie gorliwe życie. Był świetnym kaznodzieją. Nie straszył ale dawał nadzieję. Posiadał wielką siłę przekonywania i charyzmat modlitwy za dusze czyśćcowe. Już po śmierci wiele osób prosiło go o orędownictwo. Uchodzi też za patrona jedności Kościoła.

Św. Jan z Sahagun żył w Hiszpanii pod koniec XV w. Jako augustianin poświęcił się całkowicie pracy duszpasterskiej, kaznodziejstwu, pomocy ubogim. Potępiał niesprawiedliwość społeczną i niewykluczone, że został otruty przez ludzi, którym jego słowa przeszkadzały.

Św. Jan Stone – był jednym z grona męczenników angielskich z czasów Reformacji, zamordowanych na skutek działań króla Henryka VIII.

Augustyńscy święci z XVI – wiecznej Hiszpanii to z kolei św. Tomasz z Villanova i św. Alfonso Orozco. Św. Tomasz z Villanova był jednym z najznakomitszych kaznodziejów swego czasu i jednym z ważniejszych biskupów reformy trydenckiej. To on posłał pierwszych braci augustianów do Meksyku. Nie umiał też patrzeć obojętnie na ubogich.  Pasją św. Alfonso Orozco była muzyka. Pragnął wyjechać na misje do Meksyku ale nie pozwoliła mu choroba. Również był wybitnym kaznodzieją i pełnił funkcję kaznodziei hiszpańskich władców.

Św. Ezechiel Moreno – to święty z XIX w. Urodził się w Hiszpanii ale święcenia kapłańskie przyjął już jako misjonarz na Filipinach. Potem przez wiele lat pełnił posługę misyjną w Kolumbii.

Z grona augustianów wywodzi się też ponad 170 błogosławionych. 

Inni ważni augustianie

Do augustianów należało wielu wybitnych ludzi Kościoła i nauki, m.in. Idzi Rzymianin, uczeń św. Tomasza z Akwinu, Gregor Mendael, prekursor genetyki, Andres Urdaneta, żeglarz, badacz  południowego Pacyfiku. Augustianinem był też ojciec Reformacji, Marcin Luter.

Zakon augustianów dał w przeszłości Kościołowi 16 kardynałów, 6 patriarchów, 78 arcybiskupów i 553 biskupów. Obecnie do tego zakonu należy 2 arcybiskupów i 19 biskupów. Wczoraj, 8 maja 2025 r. został wybrany pierwszy papież – augustianin.

Zobacz także