Biblioteka Watykańska: między sztuką a pamięcią

Z jednej strony Michał Anioł, Caravaggio, Bernini, Tintoretto. Z drugiej papieże, ich patroni: od Klemensa VII do Pawła V lub Urbana VIII. Wizualne i semantyczne połączenie między światem Biblioteki Watykańskiej a światem sztuki. W Salone Sistino i Vestibulum Biblioteki Papieskiej, do 2 czerwca, kolekcja unikalnych arcydzieł z prywatnych kolekcji jest zestawiona z cennymi dokumentami ze zbiorów papieskich. Wybór dzieł artystycznych został przygotowany przez galerię sztuki „Colnaghi”, najstarszą na świecie, działającą od 1760 roku.

Wystawa Codex, mieszcząca się w pomieszczeniach zamkniętych dla publiczności, może być zwiedzana wyłącznie na zaproszenie. Nie przewiduje ona zatem realizacji na dużą skalę, ale jej celem jest jak najszersze udostępnienie dziedzictwa książkowego i archiwalnego zbiorów papieskich. Wydarzenie to w rzeczywistości przypieczętowuje porozumienie w imię mecenatu kulturalnego i świętuje narodziny, w ramach Fundacji Colnaghi, Patronów Watykańskiej Biblioteki Apostolskiej (WBA): stowarzyszenia mającego na celu ochronę i zabezpieczenie skarbów BAV.

>>> 80 000 starożytnych manuskryptów z Biblioteki Watykańskiej dostępnych cyfrowo

Przebudowa i digitalizacja działu archiwów

„To piękna forma współpracy”, mówi prefekt WBA ks. Mauro Mantovani: ”Dzięki Colnaghi zainicjowaliśmy projekt modernizacji strukturalnej naszej sekcji archiwalnej w celu ochrony naszego dziedzictwa i udostępnienia go do publicznego wglądu”.

Renowacja architektoniczna została powierzona międzynarodowej firmie David Chipperfield. Szczególnie delikatne i cenne rękopisy zostaną następnie zdygitalizowane i udostępnione szerszej publiczności dzięki bardzo wydajnemu skanerowi zaprojektowanemu przez Colnaghi Factum, wiodącą firmę w dziedzinie digitalizacji archiwów i dzieł sztuki. „To, co nas łączy”, kontynuuje prefekt, „to pasja do naszej pracy i zaangażowanie w dzielenie się tym, co odziedziczyliśmy. Istnieje synergia, w której zdajemy sobie sprawę, że każdy wykonuje swoją część. Otrzymujesz znacznie więcej niż próbujesz dać”.

Dyplomacja kulturalna

Dialog nawiązany na wystawie czasowej między arcydziełami sztuki a dziedzictwem książkowym jest wymownym świadectwem dyplomacji kulturalnej, którą Biblioteka Watykańska prowadzi od pewnego czasu: „Poprzez kulturę, różne narody i tradycje wchodzą w dialog”, zauważa ks. Mantovani.

„Każda praca jest świadectwem historii i naszej jej reinterpretacji. Celem pracy Colnaghiego jest zachowanie pamięci poprzez konserwację starożytności” – mówi kuratorka Candida Lodovica de Angelis Corvi. Stąd wybór tytułu Codex: „Jest to termin książkowy, ale jest także etymologicznym korzeniem nadużywanego słowa: kodowanie, używanego w kryptograficznym języku technologii informatycznych. W naszym przypadku ma wartość zakodowanego kodu, przynależności mecenasów, artystów, intelektualistów, mecenasów sztuki, zgromadzonych wokół wspólnego tematu dialogu między sztuką a pamięcią”.

Michał Anioł, sztuka i dokumenty

Ujawniając temperament wielkiego Michała Anioła i jego ekspresyjną moc, na wystawie prezentowane są dwa dzieła: sangwiniczny szkic, studium postaci w Kaplicy Sykstyńskiej oraz fragment muralu narysowanego węglem drzewnym z kuchni Casa Buonarroti w Settignano z męskim aktem w trzech czwartych: być może trytonem lub satyrem. Te graficzne arcydzieła są uzupełnione tekstami, notatkami i autografami wielkiego renesansowego rzeźbiarza i malarza, które są przechowywane w WBA. Intensywna i dramatyczna w swojej naturalnej scenerii jest postać pokutującego św. Piotra, wykonana w oleju na płótnie przez Anthony’ego Van Dycka, jedyny niewłoski obraz na wystawie.

Odkryty na nowo Tycjan

Portret zaawansowanego wiekiem papieża Pawła III w tradycyjnym papieskim nakryciu głowy – camauro, namalowany przez Tycjana w 1546 roku i przypisywany mu zaledwie dziesięć lat temu, charakteryzuje się wielkim psychologicznym wyrazem i intensywnością chromatyczną.

Na wystawie prezentowane jest niezwykle  ekspresyjne przedstawienie papieża Klemensa VII na obrazie Sebastiano del Piombo przeznaczonego dla kościoła Santa Maria del Popolo w Rzymie.

Niezwykle żywe pociągnięcia pędzla Tintoretta charakteryzują portret kardynała Marcantonio da Mula, dyplomaty Republiki Weneckiej i jednego z bohaterów Soboru Trydenckiego: wyjątkowe dzieło w twórczości artysty, zarówno pod względem doboru faktury, jak i malarskiej wirtuozerii.

>>> Leon XIV od dziś na watykańskich znaczkach pocztowych

Portret Caravaggia i karykatura Berniniego

Wyłaniająca się z ciemnego tła, w charakterystycznej grze światła i cienia, jest postać Francesco Barberiniego w godnym podziwu oleju na płótnie Caravaggia: zmęczone spojrzenie, wydłużone ręce i materialne oddanie szat ujawniają styl wielkiego malarza, do którego odnosi się również dokument płatności za trzy obrazy biskupa Gubbio. Francesco Barberini jest również przedstawiony w ekspresyjnej karykaturze autorstwa Gian Lorenzo Berniniego, który jest również reprezentowany przez brązowe popiersie papieża Urbana VIII.

Powiązania

Pszczoła z herbu rodu Barberini wyróżnia się w cennym młotku ceremonialnym z pierwszej ćwierci XVII wieku wystawionym w gablocie. „Przedmiot”, wyjaśnia Luigina Orlandi z Biura Promocji i Rozwoju Biblioteki Watykańskiej, „do którego dołączony jest dokument z naszych archiwów, opisujący zlecenie wykonania młotka ceremonialnego. Nie wiemy, czy jest to ten sam artefakt, ale związek jest silny i sugestywny. Codex wzmacnia i łączy obiekty kulturowe z różnych kontekstów, w ekspozycji, która podkreśla ich wyjątkowość, a jednocześnie ich komplementarność”.

Każdego roku wydarzenie między sztuką a pamięcią

„Jesteśmy bardzo szczęśliwi i chcemy przede wszystkim patrzeć w przyszłość na przyszłe projekty”, podsumowuje ks.  Mauro Mantovani. Codex jest w rzeczywistości tylko pierwszym z serii wydarzeń we współpracy między WBA i Fundacją Colnaghi. „Każdego roku, przynajmniej przez następne pięć lat”, podkreśla Candida Lodovica de Angelis Corvi, „Colnaghi tworzy zespół arcydzieł zdolnych do dialogu z archiwalnymi dokumentami Biblioteki Watykańskiej, odnawiając dialog między sztuką a pamięcią”.

Zobacz także