Czym są i skąd się wzięły katolickie Kościoły wschodnie? 

Katolickie Kościoły wschodnie to niezależne Kościoły, które należą do pięciu wielkich tradycji liturgicznych. Pozostają w jedności ze Stolicą Apostolską, uznają władzę i autorytet papieża. Zachowały jednak liturgię Kościołów wschodnich, z których się wyodrębniły.  

Członkowie katolickich Kościołów wschodnich stanowią 2% członków Kościoła katolickiego i mniej niż 10% wszystkich chrześcijan wschodnich. 

Tytuły katolickich patriarchów i głównych arcybiskupów wywodzą się z biskupstw miast: Aleksandrii (Koptowie), Antiochii (Syryjczycy, Melchici, Maronici), Babilonu (Chaldejczycy), Cylicji (Ormianie), Kijowa – Halicza (Ukraińcy – grekokatolicy), Ernakulamu – Angamali (Syromalabarczycy), Thiruvananthapuram (Syromalankarczycy), i Fogaraszu-Alba Iulii (Rumuni). 

>>> Dialog międzyreligijny jest częścią ewangelizacyjnej misji Kościoła

Skąd się wzięły podziały? 

Od ogłoszenia edyktu mediolańskiego w 313 r., kiedy to chrześcijaństwo zostało zaakceptowane przez władze imperium rzymskiego – zaczęło się rozrastać. Niepewności względem doktryny powodowały spory między uczonymi biskupami i intelektualistami chrześcijańskimi. Aby uporządkować naukę Kościoła, zaczęto organizować sobory, czyli zgromadzenie wszystkich biskupów. Pierwszy z nich odbył się w 325 w Nicei w Azji Mniejszej – to tam przyjęto obowiązujące do dziś wyznanie wiary, a także ustalono datę świętowania Wielkanocy. 

Kolejne sobory poruszały inne kwestie doktrynalne i określały oficjalne nauczanie Kościoła. A to z kolei powodowało odchodzenie biskupów i grup chrześcijan, które z orzeczeniami soborowymi się nie zgadzały. 

Na soborze efeskim (431 rok) dyskutowano o naturze Chrystusa. Zwolennicy biskupa Konstantynopola Nestoriusza, którego nauczanie odrzucono, nie uznali decyzji soboru i wkrótce zostali wygnani. Pomimo tego rozwijali swoją wspólnotę na terytorium Mezopotamii. W ten sposób powstały niezależne Kościoły: asyryjski i perski. Ta tradycja jest kontynuowana w katolickim Kościele chaldejskim. 

Kolejna grupa odłączyła się dwadzieścia lat później po soborze chalcedońskim. Z Koptów wyodrębnił się Kościół etiopski, który do dziś jest dominujący w tym kraju i okolicach. Zdarzało się też tak, że niektóre z grup chrześcijan po prostu traciły kontakt z Rzymem. Na przykład chrześcijańskie królestwo Armenii nie wysyłało delegatów na sobory. W XVII w. Ormianie, także ci z Bliskiego Wschodu, przyjęli zwierzchność papieża, ale zachowali własne obyczaje, kościoły i organizację. Podobnie było z Maronitami w Libanie. W czasie krucjat zostali ponownie „odkryci” i wówczas przyjęli zwierzchnictwo papieża, zachowując własne tradycje i obrządek. 

Jednak najbardziej symboliczny podział chrześcijaństwa na zachodni i wschodni miał miejsce w 1054 r., kiedy to legat papieski i biskup Konstantynopola wzajemnie obłożyli się ekskomuniką.  

I katolickie, i wschodnie 

Przymiot „katolicki” oznacza, że ich doktryna jest zgodna z tą częścią chrześcijaństwa, która po schizmie wschodniej (1054 rok) rozdzieliła się od prawosławia, a po reformacji (1517 rok) również od protestantyzmu. Natomiast przymiot „wschodni” oznacza odmienność od katolickiego Kościoła zachodniego. Kościoły katolickie tradycji bizantyjskiej, czyli wschodniej, nazywane są Kościołami greckokatolickimi, a ich wyznawcy grekokatolikami, w ten sposób wyraża się jedność z katolicyzmem, a jednocześnie odrębność tradycji wschodniej.  

Chociaż każdy wschodni Kościół katolicki uznaje zwierzchność i autorytet biskupa Rzymu, to jest także sui iuris lub autonomiczny. Oznacza to, że na przykład katolik z Kościoła maronickiego jako zwierzchnika ma biskupa maronickiego, a nie innego. Jeśli jednak w danym kraju nie ma wielu członków danego Kościoła lub nie ma ustanowionej władzy, wówczas podlegają biskupowi katolickiemu innego rytu. 

Jedna nauka, inna liturgia 

Wszystkie Kościoły katolickie wierzą i nauczają takich samych dogmatów, są zgodne co do natury i znaczenia sakramentów, a także sukcesji apostolskiej i w związku z tym – roli papieża. Różnią się natomiast sposobem wykonywania czynności liturgicznych, czyli jest ona sprawowana w nieco inny sposób niż w Kościele rzymskokatolickim. Mogą różnić się także terminologią: na przykład diecezja i eparchia, czy bierzmowanie i chryzmacja.  

Mają też inne prawo, także to dotyczące sakramentów (zawarte w Kodeksie Kanonów Kościołów Wschodnich), na przykład sakramenty chrztu i chryzmacji są udzielane bezpośrednio po sobie, a ochrzczone i namaszczone chryzmem dzieci otrzymują Komunię świętą. Inne są także tradycyjne modlitwy, a także formy modlitwy. 

Poza tym katolickie kościoły wschodnie różnią się także między sobą liturgią. Jest wśród nich pięć rytów, czyli tradycji liturgicznych: aleksandryjska, antiocheńska, ormiańska, bizantyjska i chaldejska.  

Birytualizm 

Słowo to oznacza podwójny ryt. Zwykle duchowni są zobowiązani do celebrowania liturgii zgodnie z własnym obrządkiem. Bywa jednak tak, że otrzymują pozwolenie (po odpowiednim przygotowaniu) na odprawienie liturgii w obrządku innym niż ich własny i są wtedy nazywani „birytualistami”. 

Takie zezwolenie wydaje się ze względów duszpasterskich, aby ci katolicy, którzy nie mają dostępu do księdza we własnym obrządku mieli możliwość uczestniczenia w liturgii. Przykładowo księża łacińskiego obrządku (rzymskokatoliccy) dostają zezwolenie na stosowanie obrządku wschodniego, aby służyć członkom katolickiego Kościoła mieszkającym w kraju, w którym nie ma żadnych księży ich własnego obrządku. Papież, którego duszpasterskiemu przewodnictwu są powierzone obydwa Kościoły (wschodni i zachodni) może odprawiać liturgię zgodnie z dowolnym obrządkiem. 

Jeśli chodzi o ludzi świeckich, to powinni oni pielęgnować uczestnictwo we własnym obrządku, ale mogą uczestniczyć także w liturgii innego autonomicznego Kościoła, zachodniego albo wschodniego. 

Celibat  

Chrześcijańskie Kościoły wschodnie oraz zachodnie mają różne tradycje związane z celibatem kapłańskim. W większości Kościołów wschodnich duchowieństwo zakonne składa śluby czystości i zachowują celibat. Z nich zwykle wybierani są biskupi. Jeśli chodzi o duchowieństwo niezakonne, to w większości Kościołów wschodnich duży procent księży i diakonów żyje w celibacie, jednak część duchowieństwa (zazwyczaj księża parafialni) może być żonata. Jeśli przyszły ksiądz lub diakon zamierza się ożenić, musi znaleźć żonę i wziąć ślub przed święceniami kapłańskimi.  

Niektóre katolickie Kościoły wschodnie zdecydowały się przejąć obowiązkowy celibat, tak jak to zrobił Kościół rzymskokatolicki. Należą do nich między innymi Kościoły syryjski, syromalankarski oraz etiopski. 

Zobacz także