Dziwne „imiona” krzyża 

Chrystusowy krzyż, zwłaszcza w starożytności i średniowieczu, często nosił dość zaskakujące „imiona”. Tymi „imionami” były krzyże ukryte, zastępcze, biblijne figury Chrystusowego krzyża oraz jego symbole i metafory. Przyjrzyjmy się zatem wybranym przykładom. 

Dlaczego Chrystusowy krzyż bywał ukryty lub zastępczy? W dobie prześladowań chrześcijan spowodowane to było obawą przed profanacją krzyża za strony pogan, ale i z niemożliwą do pokonania bojaźnią przed wyobrażaniem Jezusa Chrystusa jako ukrzyżowanego, ponieważ wciąż pamiętano o Jego śmierci – jako śmierci niewolnika. Dopiero od edyktu mediolańskiego, czyli począwszy od 313 roku, ujawniano „prawdziwe oblicze” Chrystusowego krzyża i od tamtego momentu zaczęła rozwijać się jego ikonografia. Jednakże w czym, do tego momentu, pierwsi chrześcijanie dostrzegali Chrystusowy krzyż, oczywiście na zasadzie skojarzeń? Przypatrzmy się tym skojarzeniom. 

>>> Podlaskie: kolejne przydrożne krzyże i kapliczki zostaną odnowione

Arka i laska Mojżesza 

Starotestamentowymi figurami Chrystusowego krzyża były na przykład: arka, ponieważ jawiła się jako znak ocalenia, drewno niesione na górę Moria przez Izaaka będącego prefiguracją Jezusa Chrystusa zmierzającego na Golgotę czy laska Mojżesza, której uderzenie w skałę spowodowało wypłynięcie z niej wody, ale którą to laską Mojżesz zamienił też wody Nilu w krew i rozdzielił morze. Następująco ową laskę jako figurę Chrystusowego krzyża objaśnia święty Augustyn: „To natomiast, że skałę uderzono laską, wyobraża krzyż Chrystusa. Kiedy bowiem drzewo zbliżyło się do skały, wypłynęła łaska. I to, że uderzono dwa razy, oznacza krzyż. Składa się on bowiem z dwóch belek”. Figurą Chrystusowego krzyża stał się także dąb z Mamre z opowieści o wizycie trzech Mężów utożsamianych z Trójcą Świętą u Abrahama i Sary czy ocalający wąż miedziany z czasów wędrówki Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej, czyli do Kanaanu. Figurą krzyża Jezusa Chrystusa jest ponadto drabina ze snu Jakubowego, ale i tłocznia mistyczna ze Zbawicielem jako Winnym Gronem czy uniesione ręce Mojżesza podczas bitwy z Amalekitami. Figurę Chrystusowego krzyża widziano też w… siekierze, jako że, podobnie do krzyża, składała się z drewna i żelaza. Figurą owego krzyża stał się także koszyk z Mojżeszem, odnaleziony przez córkę faraona, gdzie Mojżesz jest interpretowany jako prefiguracja Jezusa Chrystusa. Taką figurą było też drewno zbierane przez wdowę z Sarepty. 

Monogramy chrystologiczne 

Krzyżami zastępczymi i ukrytymi były natomiast monogramy chrystologiczne, z których najbardziej nam znanym jest Chi-Rho określany także jako chryzmon. Krzyżem zastępczym i ukrytym jest również swastyka, czyli krzyż złożony z dwóch przecinających się greckich liter gamma. Innym jeszcze jest tak zwany krzyż świętego Andrzeja w formie litery X. Takim krzyżem jest ponadto krzyż chrześcijan egipskich, czyli Koptów, mianowicie znak Anh. Także kotwica (i trójząb) jawi się jako taki krzyż, a niekiedy umieszczony na niej delfin lub ryba jako symbol Jezusa Chrystusa. W łodzi i maszcie też dostrzegano Chrystusowy krzyż. Chromacjusz z Akwilei podaje, że w łodzi, do której wszedł Jezus Chrystus, można widzieć „krzyż, na który wstąpił Jezus dla naszego odkupienia”. Z symboli i metafor Chrystusowego krzyża warto wskazać także rozłożone w locie skrzydła ptaka, gwiazdę, ołtarz, pułapkę na szatana (niekiedy święty Józef jest wyobrażany jako cieśla wykonujący taką pułapkę), klucz (otwierający niebo), świecznik (o którym to Chrystusowym krzyżu jako świeczniku mówił w kazaniu święty Augustyn), bramę prowadzącą do nieba, oręż i rydwan, na którym Jezus Chrystus jawi się jako Wojownik, łoże, na jakim Zbawiciel spoczął, sakrament, lekarstwo, miejsce sądu (dobrego i złego łotra), wagę sprawiedliwości i znak paruzji. O Chrystusowym krzyżu jako wadze sprawiedliwości tak oto pisze Euzebiusz Gallicanus: „Bez wątpienia wierzymy, że dzisiaj Pan nasz na wadze krzyża zawiesił cenę naszego zbawienia i jedną śmiercią, podobnie jako Stwórca wszystkiego, tak i wszystkiego Odnowiciel, uwolnił cały wszechświat”. 

Zobacz także