Gdyby w getcie żydowskim istniały smartfony. Kontrowersyjny projekt Matiego Kochavi

Eva Heymann była węgierską Żydówką. Zginęła w komorze gazowej, mając 13 lat. Mówi się o niej, że jest węgierską Anną Frank, bo przez kilka miesięcy pisała pamiętnik. Właśnie na jego podstawie zrekonstruowano ostatnie miesiące jej życia… na Instagramie.

W InstaStories, czyli krótkich, filmowych relacjach na Instagramie widzimy, co działo się od dnia jej 13. urodzin aż do śmierci. Eva bowiem zaczęła pisać pamiętnik dokładnie w swoje trzynaste urodziny, 13 lutego 1944 r. Ostatni raz zapisała tam relację 30 maja tego samego roku, kilka dni przed deportacją do Auschwitz, gdzie ostatecznie zginęła w komorze gazowej.  

Opowieść, która była, a jednak wciąż trwa 

„Chcę żyć. Tak bardzo chcę żyć” – mówi Eva w getcie, dzień przed deportacją do niemieckiego obozu śmierci. Na Instagramie mamy do czynienia tak naprawdę z serialem, tyle że dostosowanym do współczesnych warunków użytkowników social mediów. Każda z relacji trwa najwyżej kilkadziesiąt sekund, a jednak twórcom udało się, w nich zamieścić najważniejszą treść. Jak przyznał pomysłodawca, miliarder Mati Kochavi, w tworzeniu opowieści udział wzięło ponad 400 statystów i realizatorów, a całość kosztowała blisko pięć milionów dolarów. Profil Evy na Instagramie obserwuje jednak 1,7 miliona osób, uznać można więc wysiłki Kochaviego za udane.  

Historie pokazane na Instagramie pokazują z początku zwykłe życie rodziny Evy, jej urodziny, kontakty z rówieśnikami. Z każdym dniem jednak sytuacja się zaostrza, a atmosfera staje się coraz bardziej ponura. Realizatorzy skonstruowali specjalną kamerę, za pomocą której widzimy świat jak gdyby z ukrycia, jako formę reportażu. Z drugiej jest to forma imitacji filmowania smartfonem, podobnie jak robimy to współcześnie, dokumentując codzienne życie. Poprzez tak „dostępną” formę relacji, poprzez którą przesuwając palcem obrazy z jednej strony oglądamy jedzenie znajomych, z drugiej życie w getcie, autorzy chcą sprowokować do refleksji. Jak widać, z powodzeniem.

Nowa kultura pamięci  

Właśnie taka forma jest przez wielu uznawana za kontrowersyjną. Spełnia jednak podstawową funkcję, jaką jest zmuszenie do myślenia na temat losów sześciu milionów ludzi, którzy cierpieli w sposób niezawiniony. Niektórzy, jak jeden z izraelskich nauczycieli, Yuval Mendelson krytykują inicjatywę, mówiąc że twórcy posłużyli się okrutną formą reklamy „pamięci” o tych wydarzeniach. Przedstawiciele Instytutu Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Yad Vashem w Jerozolimie w rozmowie z „Deutsche Welle” uznali jednak, że taka forma jest bardzo potrzebna a także niezwykle skuteczna. Jonathan Ornstein, dyrektor Centrum Społeczności Żydowskiej w Krakowie, twierdzi, że „dzięki „Eva.Stories” więcej ludzi dowiaduje się o okropnościach Holocaustu i uświadamia sobie, jak ogromna była to tragedia”. Jak przyznaje, z wielką ciekawością i entuzjazmem czeka na więcej podobnych, nieszablonowych koncepcji i projektów związanych z tym ważnym tematem.  

Można zadawać sobie pytanie o taktowność takiej formy upamiętnienia tragicznych losów Żydów w czasie II wojny światowej i jej zasadność. Ale trzeba również iść z duchem czasu, i dostosowywać „pamiętanie” do warunków, w jakich żyjemy. Osobiście wydaje mi się, iż gdyby w przyszłości muzea oferowałyby nawet symulację wydarzeń „na żywo”, byłoby to z pożytkiem dla tych, którzy nie będą mieć już możliwości spotkania świadków tych wydarzeń.  

*** 

Ostatnia relacja Evy dotyczy czasu tuż przed wywózką do Auschwitz. Widzimy na niej pociąg towarowy, szczekające psy i niemieckich żołnierzy. Relacja urywa się, gdy Eva wsiada do pociągu. Potem są już tylko napisy – realizatorzy oszczędzili widzom najgorszego widoku. Podróż do Auschwitz odbyła w pociągu, na stojąco, przez kilka dni. W wagonie do dyspozycji były tylko dwa wiadra. Jedno z wodą do spożycia, drugie przeznaczone na potrzeby fizjologiczne. Eva zginęła w Auschwitz 17 października w komorze gazowej. Według świadków do ostatnich chwil robiła wszystko, żeby przeżyć.  

Twórcy projektu napisali: 

Jej marzeniem było zostać znaną fotografką. Eva, mamy nadzieję, że za sprawą tego projektu spełniliśmy twoje marzenie.  

Zobacz także