Henryk VIII – od obrońcy wiary do twórcy nowego wyznania

W czołówce najbardziej znanych angielskich (czy później brytyjskich) królów znajduje się z pewnością Henryk VIII. Współcześnie ludzie fascynują się jego osobą głównie ze względu na sześć żon. Jest on również znany jako osoba, która dokonała rozłamu w Kościele Katolickim i ustanowiła nowe, narodowe wyznanie – anglikanizm.

Henryk VIII Tudor żył na przełomie XV i XVI w. Przejął władzę po swoim ojcu, Henryku VII. Dynastia Tudorów objęła władzę po Wojnie Dwóch Róż i nie wszyscy uznawali ją za prawowitych następców tronu. Spowodowało to z jednej strony dążenia do legalizacji władzy poprzez m.in. dobre mariaże, ale również zapewnienie ciągłości linii dynastycznej. Pierwszą żoną Henryka VIII została Katarzyna Aragońska (córka Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego). Najmłodsza córka hiszpańskiej pary królewskiej wcześniej była jednak poślubiona starszemu bratu Henryka Arturowi, to właśnie Artur miał być następcą angielskiego tronu, jednak zmarł niedługo po ślubie (był słabego zdrowia), a jego siedemnastoletnia żona została wdową.

Katarzyna i Henryk: standardowe małżeństwo dynastyczne
Ślub Katarzyny i Henryka był dynastycznym układem. Zgodnie z prawem kanonicznym nie wolno było żenić z wdową po bracie, jednak Katarzyna utrzymywała, że jej małżeństwo z Arturem nie zostało skonsumowane i udało się uzyskać dyspensę papieża. W powszechnej świadomości ze związku Katarzyny i Henryka urodziła się jedynie jedna córka Maria (późniejsza królowa), a król rozwiódł się z żoną, bo nie dała mu męskich następców. Zapomina się jednak, że Katarzyna była w ciąży wielokrotnie, z pewnych informacji wynika, że miała jeszcze trójkę dzieci (dwóch synów i córkę), którzy umarli zaraz po urodzeniu lub w bardzo wczesnym niemowlęctwie oraz minimum dwa poronienia (syna i córki). Te traumatyczne wydarzenia pchnęły królową w stronę coraz większej religijności. Nie była ona kobietą pospolitą, a nawet nie była typową królową: otrzymała dobre wykształcenie, dlatego też bardzo dbała o edukację swojej córki Marii, co przyczyniło się do powstania mody na kształcenie kobiet w wyższych wartach społecznych. W okresie wdowieństwa, przebywając w Anglii, została mianowała ambasadorem Hiszpanii (była pierwszą kobietą w Europie sprawującą taką funkcję). Nie była oczywiście pozbawiona wad: z mężem nie potrafili się porozumieć od samego początku, dbała bardziej o interesy Hiszpanii niż swojej nowej ojczyzny Anglii.

Henryk gustował w dwórkach żony
Henryk był o sześć lat młodszy od żony. Katarzyna dobiegała czterdziestki i stało się jasne, że nie doczeka się syna z tego związku. Już wcześniej miewał jednak liczne romanse: z okresu rozpadu pożycia małżeńskiego z Katarzyną wymienić można jedynie główną w tym okresie kochankę króla Marię Boleyn. Maria miała z Henrykiem dwoje dzieci (chłopca i dziewczynkę), sama jednak znudziła się królowi, gdy ten zakochał się w jej siostrze Annie Boleyn. Król początkowo zaproponował Annie tytuł głównej kochanki królewskiej (wcześniej nosiła go jej siostra i kilka innych kobiet), ta jednak nie zgodziła się, upierając się, że zainteresowana jest jedynie małżeństwem. Henryk zachęcony tą postawą obiecał Annie, że w ciągu roku unieważni małżeństwo z Katarzyną i ożeni się z Anną. W tym okresie zaczął również wierzyć, że nie ma męskiego potomka z żoną, a do tego większość jego dzieci zmarła, bo jego związek z Katarzyną jest przeklęty. W końcu poślubił wdowę po bracie. Rozwód z Katarzyną nie był w tym czasie możliwy, ponieważ uznawane było jedynie unieważnienie małżeństwa, a do tego potrzebna była decyzja papieża, który uzależniony był od cesarza – siostrzeńca Katarzyny Aragońskiej.

Henryk postanowił rozwiązać ten problem w inny sposób
Najpierw rozkazał kardynałowi Wolseyowi i arcybiskupowi Warhamowi przeprowadzenie dochodzenia stwierdzającego, czy ślub Katarzyny i Henryka jest ważny. Poszukując kolejnych możliwych rozwiązań, król wysłał do Stolicy Apostolskiej swojego delegata, który miał dowiedzieć się, czy dyspensa została wydana legalnie. Próbował również uzyskać od papieża unieważnienie małżeństwa, na co papież się nie zgodził (w znacznym stopniu przez bliskie pokrewieństwo Katarzyny z cesarzem). Badanie autentyczności bulli i brewe trwało kilka miesięcy. W międzyczasie król zaczął zastępować urzędników duchownych świeckimi, a królowa Katarzyna pisała listy do cesarza z prośbą o wstawiennictwo u papieża. W końcu Thomas Cranmer, arcybiskup Canterbury uznał nieważność małżeństwa Henryka i Katarzyny oraz udzielił ślubu Annie i Henrykowi. Maria została uznana z dziecko z nieprawego łoża. W odpowiedzi papież wydał na króla ekskomunikę. Zapoczątkowało to zerwanie Anglii z Rzymem. Później wydawane były kolejne akty, które np. uznały króla za głowę kościoła anglikańskiego na ziemi (Akt Supremacji 1534). Nastąpiła kasata klasztorów, dobra kościelne przeszły na własność państwa, a król zaczął krwawo rozprawiać się z katolikami, których uważał za stronników papieża.

Tak właśnie zakończył się kolejny rozłam w Kościele. Henrykiem nie kierowała chęć zreformowania Kościoła, a jedynie względy dynastyczne, czyli pragnienie posiadania męskiego następcy tronu. Nie można nie zauważyć, że wiek XVI to czas powstawania Kościołów narodowych, a papież, gdyby nie był zależny od cesarza, mógłby unieważnić małżeństwo z Katarzyną i nie byłoby całego podziału, ale historia potoczyła się inaczej i na starym kontynencie zostało utworzenie kolejne wyznanie.

Zobacz także