Jak wyglądają obrzędy dotyczące pogrzebu papieża? [WYJAŚNIAMY]   

Starożytny zwyczaj mówi o dziewięciu dniach, w których sprawuje się specjalne celebracje za papieża. Pierwszą z nich jest msza żałobna pogrzebowa z egzekwiami. Po niej w następne dni sprawuje się kolejne msze żałobne w kolorze czerwonym. Te liturgie są dostępne dla wszystkich, którzy chcą w nich uczestniczyć. Wskazania na temat celebrowania tych dziewięciu dni wydaje zawsze mistrz papieskich ceremonii liturgicznych. 

1. Teologia obrzędów pogrzebu (omówienie numerów 1-20 Ordo Exsequiarum) 

Obrzęd pogrzebu papieża jest niezwykle istotną ceremonią. To właśnie wówczas oddaje się cześć doczesnym szczątkom następcy świętego Piotra, który jako pasterz kierował Ludem Bożym. W obrzędach pogrzebu wyraża się wiarę w to, że zmartwychwstały Pan zakrólował i zwyciężył grzech i śmierć. Ten, który obdarzył papieża życiem i powołaniem, Ten też zawezwał Go do siebie, aby jeden z wierzących braci, piastujący dotąd godność papieża, mógł zdać rachunek ze swojego życia i wypełnienia misji pasterskiej.  

Kościół rzymski wespół ze wszystkimi wspólnotami na całym świecie wznosi wówczas modlitwy do Boga, który jest Panem życia i śmierci, aby podziękować za dobro wyświadczone Kościołowi przez zmarłego papieża, jak również by błagać o to, aby Najwyższy Pasterz raczył przyjąć zmarłego Ojca Świętego do swego domu.  

>>> Watykan: kard. kamerling będzie przewodniczył pochówkowi papieża w bazylice Matki Bożej Większej

Modlitwy te, chociaż zanoszone przez różnych ludzi i w różny sposób, osiągają swoją kulminację w obrzędach pogrzebu papieża, celebrowanych uroczyście przez dostojników Kościoła w Rzymie. To właśnie w nich wyraża się cześć względem ciała osoby ochrzczonej, która poprzez chrzest stała się mieszkaniem Ducha Świętego. Dotyczy to każdego wiernego, którego się żegna i chowa na cmentarzu. Niemniej jednak w przypadku papieża obrzęd jest bardziej rozbudowany nie ze względu na to, aby go wywyższać spośród innych ludzi, ale ze względu na to, aby oddać cześć temu, któremu Chrystus powierzył pieczę na swoim Kościołem.  

Pogrzeb papieża składa się z trzech stacji. 

1. W prywatnej kaplicy domu zmarłego papieża: potwierdzenie zgonu i złożenie ciała w drewnianej i cynkowej trumnie. W obrzędzie tym uczestniczą: kardynał kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego, dziekan Kolegium Kardynalskiego, mistrz papieskich ceremonii liturgicznych, krewni papieża oraz dyrektor Dyrekcji Zdrowia i Higieny Państwa Watykańskiego. 

2. W Najświętszej Papieskiej Bazylice Watykańskiej: przeniesienie zwłok papieża i wprowadzenie ich w do kościoła, zamknięcie trumny, msza żałobna z egzekwiami oraz ostatnim pożegnaniem. Obrzędowi wniesienia trumny przewodniczy kardynał kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego. Najpierw ma miejsce krótki obrzęd wprowadzenia, a następnie procesja. W trakcie wnoszenia trumny do bazyliki śpiewa się Litanię do Wszystkich Świętych. Samą zaś trumnę stawia się w odpowiednim miejscu, wcześniej na to wyznaczonym i przygotowanym. Przez cały czas, aż do mszy żałobnej, odbywają się poszczególne celebracje liturgiczne i odmawia się modlitwy. Obrzęd zamknięcia trumny ma miejsce albo bezpośrednio przed mszą żałobną, albo w wieczór poprzedzający dzień, w którym msza ta będzie celebrowana. Przewodniczy mu kardynał kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego. Mszę św. żałobną sprawuje się w dzień ustalony przez Kolegium Kardynałów. Liturgii przewodniczy kardynał dziekan Kolegium Kardynalskiego lub – gdy jest nieobecny lub ma uzasadnioną przeszkodę – przez prodziekan Kolegium Kardynalskiego albo jeden ze starszych wiekiem kardynałów. Obrzęd egzekwii oraz ostatniego pożegnania jest zaś celebrowany przez wikariusza generalnego Jego Świątobliwości dla diecezji rzymskiej oraz przez patriarchę wschodniego. 

>>> „Brat w człowieczeństwie” – przywódcy Kościoła, religii i politycy na Bliskim Wschodzie oddają cześć …

3. W miejscu pochówku: przeniesienie trumny na miejsce pochówku i złożenie do grobu. Obrzędowi przewodniczy kardynał kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego. Przed opuszczeniem trumny do grobowca dokonuje się jej zapieczętowania.  

Warto przy tym wspomnieć, że przez dziewięć dni sprawuje się w Bazylice Watykańskiej msze św. żałobne w intencji papieża, po których następują modlitwy, w których biorą udział różne wspólnoty Rzymu – znak różnorodności Kościoła. 

2. Stacja pierwsza (omówienie numerów 21-39 Ordo Exsequiarum) 

Pierwsze obrzędy pogrzebowe zaczynają się w momencie potwierdzenia zgonu i złożenia ciała do trumny. Te ceremonie stanowią istotę pierwszej stacji pogrzebowej.  

Kiedy papież umrze, dyrektor Dyrekcji Zdrowia i Higieny Państwa Watykańskiego przystępuje do sporządzenia raportu, wynikającego z badania zwłok. On również jest odpowiedzialny za potwierdzenie zgonu i podanie jego przyczyny. Gdy to zrobi, musi odpowiednio przygotować ciało, aby mogło być ono przez kilka następnych dni eksponowane w sposób godny i z szacunkiem. Gdy ciało zostanie przygotowane, przywdziewa się je w białą sutannę i przenosi do kaplicy prywatnej. 

Urząd Papieskich Celebracji Liturgicznych powinien wówczas podać godzinę rozpoczęcia celebracji pierwszej stacji pogrzebu papieża. W porze wyznaczonej przez ten organ zaczyna się ją bowiem celebrować w prywatnej kaplicy papieża. Biorą w niej udział: kardynał kamerling Świętego Kościoła Rzymskiego, dziekan Kolegium Kardynalskiego, mistrz papieskich ceremonii liturgicznych, krewni papieża i dyrektor Departamentu Zdrowia i Higieny. Obrzędowi przewodniczy kamerling w szatach chórowych, na które nakłada czerwoną stułę. 

Obrzęd rozpoczyna się od uczynienia znaku krzyża, po którym nie ma pozdrowienia zebranych, ale od razu celebrans wygłasza słowa błogosławieństwa względem Boga. Mówi w nich o Jego miłosierdziu, podkreśla że jest On dawcą wszelkiej pociechy i uwypukla fakt, że każdy z wierzących jest dzieckiem Bożym i przez to nikt nie żyje i nikt nie umiera dla siebie. Odpowiedzią zebranych jest również błogosławieństwo względem Boga.  

Następnie dyrektor Departamentu Zdrowia i Higieny odczytuje zgromadzeniu raport, który wcześniej przygotował. Chodzi tu o raport na temat przyczyny, okoliczności oraz stwierdzenia śmierci papieża. 

>>> Watykan: tłumy wiernych przybywają do bazyliki Św. Piotra, by oddać hołd papieżowi

Gdy dyrektor zakończy swoją przemowę, celebrans uroczyście oświadcza, że papież nie żyje i pokrzepia zgromadzonych, podkreślając nadzieję na spotkanie się z nim w wieczności tam, gdzie Bóg króluje ze swymi świętymi. Jako podstawę tej nadziei ukazuje misterium paschalne Jezusa Chrystusa. Po tych słowach następuje chwila ciszy. Po niej celebrans wzywa zgromadzonych do modlitwy.  K”o “ 

Następuje responsorium z „Graduału rzymskiego”: Venite, Santi di Dio, accorrete, Angeli del Signore…/Subvenite, Sancti Dei, occurite, Angeli Domini. W tym śpiewie prosi się o to, aby święci Pańscy wespół z aniołami i Abrahamem przyjęli duszę zmarłego papieża i przedstawili ją przed tronem Najwyższego Boga. Wyraża się w nim również prośbę do Chrystusa, by raczył przyjąć do siebie tego, którego powołał. Na końcu zaś prosi się o wieczny odpoczynek dla papieża. 

Gdy zakończy się ten obrzęd, ciało zostaje ubrane w czerwone szaty mszalne razem z mitrą i paliuszem, ale bez pastorału. Następnie zwłoki umieszcza się w trumnie z drewna i cynku. Obok trumny stawia się paschał.  

Celebrans zapala świecę paschalną. Wówczas śpiewa się kolejną antyfonę: Splena a lui la luce perpetua…/Lux aeterna luceat ei, Domine. Prosi się w niej o to, by zmarły przez dobroć Boga mógł przebywać tam, gdzie na wieki świeci światło. 

Po tym śpiewie celebrans wzywa do modlitwy i następuje chwila ciszy. Po niej odmawia się modlitwę błagalną, w której prosi, aby przez wzgląd na zasługi papieża i jego wiarę, mógł on zostać dołączony do grona świętych w niebie. Zgromadzenie odpowiada na tę modlitwę: „Amen”. 

Następnie celebrans z duchownym, mającym w rękach pobłogosławioną wodę i kropidło, podąża do trumny i recytuje słowa, wskazujące na znaczenie obrzędu pokropienia ciała zmarłego: ten, który w chrzcie został pogrzebany z Chrystusem, aby z Nim również powstać w chwale, jest teraz przedstawiany Bogu jako podmiot modlitwy, w której dziękuje się Stwórcy za to, że udzielił mu daru wiary i prosi się Go o to, by teraz dopuścił Go do wiecznej kontemplacji w niebie. Po tych słowach celebrans kropi ciało zmarłego papieża. Wówczas śpiewa się antyfonę z Psalmem 41(42).  

Po śpiewie antyfony, celebrans wzywa do modlitwy Pańskiej (podkreślając aspekt ufności w Bożą Opatrzność) i wespół ze zgromadzonymi odmawia tę orację. Potem odmawia się orację wieńczącą celebracje pierwszej stacji pogrzebu. W niej prosi się (za przyczyną zasług Chrystusa w misterium paschalnym) o zjednoczenie papieża ze wspólnotą wybranych przez Pana w niebie. Na tę modlitwę zgromadzenie odpowiada: „Amen”. 

Potem celebrans wieńczy obrzęd, mówiąc: Benediciami il Signore/Benedicamus Domino, na co zgromadzenie odpowiada: Rendiamo grazie a Dio/Deo gratias.  

Na koniec śpiewa się lub recytuję antyfonę do Matki Bożej – Salve Regina lub inną.  

Po zakończeniu obrzędu kamerling sporządza ostateczny akt zgonu, do którego dołącza dokumenty dyrektora Departamentu Zdrowia i Higieny Państwa Watykańskiego. Mistrz papieskich ceremonii liturgicznych ustala natomiast godzinę otwarcia kaplicy dla wszystkich, którzy pragną się modlić za zmarłego papieża (może on także podjąć decyzję o prywatnym przewiezieniu trumny do jakiegoś innego miejsca, nim rozpoczną się obrzędy przeniesienia ciała do  Bazyliki Watykańskiej). Przy zwłokach odmawia się następujące modlitwy: różaniec, modlitwa w ciszy (krótka chwila), celebracja liturgii godzin lub celebracja słowa Bożego.  

3. Stacja druga (omówienie numerów 40-65 Ordo Exsequiarum) 

Stacja druga obrzędów pogrzebowych dotyczy w głównej mierze przeniesienia ciała do  Bazyliki Watykańskiej. Odbywa się ona w dniu i godzinie ustalonej przez Kolegium Kardynałów. Przewodniczy jej kardynał kamerling w czerwonej kapie. 

W miejscu wcześniej wyznaczonym, blisko kaplicy (lub w innym miejscu), w której przechowywano trumnę z ciałem, gromadzą się kardynałowie. Dołączają do nich także usługujący różnych stopni i diakoni, uprzednio wyznaczeni przez dokument mistrza papieskich ceremonii liturgicznych. On również, wespół z całym Urzędem Papieskich Ceremonii Liturgicznych, winien ustalić normy dotyczące przeniesienia trumny.  

Gdy wszyscy, o których była wyżej mowa, zgromadzą się w wyznaczonym miejscu, zaczyna się śpiewać antyfonę z „Graduału rzymskiego”: Ego sum resurrectio et vita…/Io sono la risurrezione e la vita. Po jej zakończeniu celebrans, czyli kamerling, wzywa do uczynienia znaku krzyża, po którym pozdrawia zebranych. Zgromadzenie odpowiada tak jak zawsze. 

Następnie celebrans otrzymuje kropidło, macza je w wodzie pobłogosławionej i kropi nią ciało zmarłego papieża. Podczas tego obrzędu śpiewa się kolejną antyfonę z „Graduału rzymskiego”: Memento mei, Domine…/Ricordati di me, Signore Dio. 

Po obrzędzie pokropienia trumny celebrans wzywa do modlitwy. Zwracając się do zgromadzonych, podkreśla potrzebę towarzyszenia doczesnym szczątkom papieża w drodze do Bazyliki Watykańskiej. Wskazuje tu na jej szczególne znaczenie. Bazylika była bowiem miejscem szczególnej posługi papieża. Procesja do tego kościoła jest więc wyrazem dziękczynienia za jego posługę oraz także formą błagania zanoszonego do Boga zarówno w intencji wiecznego zbawienia dla tego zmarłego ojca świętego, jak również za wszystkich wiernych Kościoła w intencji udzielenia im daru pociechy i nadziei. Po tych słowach następuje krótka chwila ciszy. Potem celebrans odmawia modlitwę, w której prosi Boga o przyjęcie zmarłego papieża do domu wiecznego światła i pokoju oraz modli się w intencji wiernych, aby szli po drogach wiary, wytyczonych przez zmarłego ojca świętego. Gdy wierni odpowiedzą: „Amen”, diakon wzywa wszystkich do wyruszenia w procesji: Procedamus in pace/Procediamo in pace. Zgromadzenie odpowiada: Nel nome di Cristo. Amen/In nomine Christi. Amen. 

Gdy procesja wyrusza, kantorzy zaczynają śpiewać na zmianę ze zgromadzeniem antyfony z „Graduału rzymskiego”: 

1. In loco pascuae ibi me collocavit/Su pascoli erbosi ma fa riposare z Psalmem 22(23). 

2. Placebo Domino in regione vivorum/Saro gradito al Signore nella terra dei viventi z Psalmem 114, 1-8(116A); 

3. Redemptor meus vivit, et in novissime me renovabit/Il mio Redentore e vivo e alla fine del mondo per lui risorgero z Psalmem 115(116B); 

4. Exsulatabunt Domino ossa humiliata/Esulteranno nel Signore le ossa umiliate z Psalmem 50(51), 3-9. 11-14; 

5. Audivi vocem de caelo dicentem: beati mortui, qui in Domino moriuntur/Udii una voce dal cielo che diceva: beati i morti che muoiono nel Signore z Psalmem 120(121); 

6. Qui habitas in caelis, miserere nobis/Tu che siedi nei cieli, abbi pieta di noi z Psalmem 122(123); 

7.  Qui exspectant Dominum ipsi hereditabunt terram/Quelli che aspettano il Signore, avranno in eredita la terra z Psalmem 131(132), 1-10. 

Kiedy natomiast procesja wkracza do Bazyliki Papieskiej Świętego Piotra, kantorzy zaczynają śpiewać Litanię do Wszystkich Świętych, na której wezwania odpowiada zgromadzenie. W jej tekście można umieścić imiona niektórych świętych kanonizowanych przez zmarłego papieża. 

Trumnę umieszcza się w pobliżu ołtarza konfesji św. Piotra. Powinna być ona zwrócona twarzą do wiernych. Obok trumny stawia się paschał.  

Gdy zakończy się śpiewanie litanii, kantorzy zaczynają śpiewać responsorium z „Graduału rzymskiego”: Subvenite, Sancti Dei, occurite Angeli Domini/Venite, Santi di Dio, accorrete, Angeli del Signore. W tym czasie celebrans pokrapia trumnę wodą pobłogosławioną, a następnie ją okadza.  

>>> Włochy: 200 tys. osób, 170 oficjalnych delegacji oczekiwanych na pogrzebie papieża

Następnie, po zakończeniu śpiewu, diakon wygłasza Ewangelię według św. Jana (J 17,24-26). Po proklamacji Ewangelii wygłasza się cztery prośby, poprzedzone wstępem (ale nie zakończone modlitwą celebransa). Są one następujące: 

1. Za zmarłego papieża, aby Książe Pasterzy raczył go przyjąć do Królestwa Bożego; 

2. Za Kościół Boży, aby wierny swemu posłannictwu był zaczynem odnowy w Chrystusie; 

3. Za wszelkie narody, aby przez sprawiedliwość tworzyły jedną rodzinę w pokoju i były zjednoczone braterskimi więzami; 

4. Za wszystkich obecnych, aby każdy kiedyś dostąpił chwały nieba. 

Następnie odmawia się modlitwę Pańską, bez wezwania do niej. Po niej celebrans wygłasza modlitwę końcową, w której raz jeszcze prosi o dołączenie zmarłego papieża do grona zbawionych w niebie. 

Obrzęd kończy się dialogiem, w którym prosi się o wieczny spoczynek dla papieża (Requiem…/L’eterno riposo). Potem śpiewa się antyfonę Salve Regina lub inną antyfonę do Matki Bożej. Odtąd podczas wystawienia zwłok papieża w bazylice wierni mogą się modlić odpowiednimi modlitwami: mszą świętą, liturgią godzin, celebracją słowa Bożego, różańcem, a także – zgodnie z tradycją – psalmami. 

4. Obrzęd zamknięcia trumny (omówienie numerów 66-81 Ordo Exsequiarum) 

Przed mszą św. żałobną, podczas której będą miały miejsce egzekwie, albo – gdy wymaga tego potrzeba – w dzień poprzedzający termin wspomnianej mszy, ma miejsce obrzęd zamknięcia trumny. Godzinę wskazuje w specjalnym dokumencie mistrz papieskich ceremonii liturgicznych. Obrzęd ten sprawuje się w obecności kamerlinga, pierwszych najważniejszych kardynałów z każdego kolegium (diakonów, prezbiterów i biskupów), archiprezbitera Bazyliki Watykańskiej, dotychczasowego kardynała sekretarza stanu, wikariusza generalnego Jego Świątobliwości dla diecezji rzymskiej, substytuta Sekretariatu Stanu, prefekta Domu Papieskiego, jałmużnika Jego Świątobliwości, wicekamerlinga Świętego Kościoła Rzymskiego, przedstawiciela kanoników Bazyliki Watykańskiej i penitencjarzy watykańskich, sekretarza papieskiego i krewnych zmarłego papieża. Jeżeli się to wyda stosowne, mistrz papieskich ceremonii liturgicznych może pozwolić na udział w tym wydarzeniu także innym osobom. 

Obrzędom przewodniczy kardynał kamerling w szatach chórowych, na które nakłada stułę w kolorze czerwonym. W odpowiednim miejscu należy umieścić: naczynie z wodą pobłogosławioną, welon na twarz papieża, woreczek z monetami wybitymi w trakcie pontyfikatu zmarłego papieża oraz życiorys sporządzony w dwóch wydaniach (jeden w tubie, drugi do archiwum Urzędu Celebracji Papieskich).  

Obrzęd rozpoczyna się jak zwykle od znaku krzyża i pozdrowienia zebranych. Następnie celebrans wprowadza zgromadzonych w misterium przeżywanej liturgii, mówiąc o znaczeniu obrzędu. Podkreśla on, że jest to wyraz pobożności ludzkiej oraz szacunku względem ciała papieża. Zapowiada on jednocześnie odczytanie sporządzonego życiorysu papieża, w którym wyszczególnia się jego najważniejsze dzieła. One bowiem staną się przedmiotem dziękczynienia składanego Bogu. Celebrans wyjaśnia także znaczenie zakrycia twarzy welonem – jest to znak nadziei, że będzie on mógł kontemplować oblicze Boga Ojca razem z Matką Bożą i wszystkimi świętymi.  

Po tych słowach mistrz papieskich ceremonii liturgicznych odczytuje życiorys. Następnie pod jego kopią podpisują się niektórzy spośród zebranych. W trakcie podpisywania dokumentu śpiewa się kantyk Zachariasza (Łk 1,68-79).  

>>> Odejście papieża. Koniec epoki czy nowy początek? [KOMENTARZ]

Następnie celebrans wzywa do modlitwy i następuje chwila ciszy, po której odmawia orację. Podkreśla w niej ufność, że życie zmarłego papieża jest teraz ukryte w Bogu, który jest Panem życia i śmierci. Prosi więc, aby oblicze zmarłego, które nie dostrzega już światła tego świata, dostąpiło oglądania światłości wiecznej – oblicza Boga żywego. Modlitwa ta jest bowiem bardzo mocno skoncentrowana na podkreśleniu różnicy pomiędzy światem a wiecznością, skupiając się na obliczu papieża, którego twarz za chwilę zostanie zakryta.  

Gdy zgromadzeni odpowiedzą na tę modlitwę: „Amen”, mistrz papieskich ceremonii liturgicznych nakrywa twarz papieża białym, jedwabnym welonem. Następnie celebrans kropi ciało pobłogosławioną wodą. Potem mistrz papieskich ceremonii liturgicznych wkłada do trumny woreczek z monetami i tubę z życiorysem. Zanim jednak tę tubę umieści przy zwłokach, pieczętuje ją pieczęcią Urzędu Papieskich Ceremonii Liturgicznych. 

Umieściwszy powyższe przedmioty w trumnie, nakłada się na nią wieko. Na nim zaś umieszcza się krzyż, herb zmarłego papieża oraz tablicę z jego imieniem i datami trwania jego pontyfikatu, a także życia ziemskiego. Gdy się tego dokona, wieko zostaje przyspawane do trumny. Następnie umieszcza się na niej pieczęcie: kardynała kamerlinga, prefektury Domu Pańskiego, Urzędu Papieskich Ceremonii Liturgicznych i Kapituły Watykańskiej. Dokonuje się tego przez odciśnięcie pieczęci. Powyższe ceremonie dotyczą zamknięcia trumny cynkowej, bo gdy się ją zamknie, dokonuje się zamknięcia trumny drewnianej. Jednak na wieku drewnianym umieszcza się jedynie krzyż i herb zmarłego papieża. Tym obrzędom towarzyszy śpiew z „Graduału Rzymskiego”: 

1. Sitivit anima mea ad Deum, Deum vivum…/L’anima mia ha sete di Dio, del Dio vivente z Psalmem 41(42), 2. 4-6; 

2. Credo videre bona Domini…/Sono certo di contemplare la botnia del Signore z Psalmem 26(27), 1a. 4-5. 6b-8. 

Gdy zakończy się śpiew, celebrans dialoguje ze zgromadzonymi wezwania proszące o życie wieczne dla papieża: Requiem…/L’eterno riposo. Na końcu śpiewa się antyfonę Salve Regina lub inną antyfonę do Matki Bożej. 

5. Msza żałobna z egzekwiami (omówienie numerów 82-108 Ordo Exsequiarum) 

Żałobna msza święta pogrzebowa papieża ma miejsce w pierwszy dzień Dziewięciu Dni (Novendiali/Novendialium), które są ogłaszane przez Kolegium Kardynałów. Liturgia sprawowana jest przed Bazyliką Świętego Piotra. Msza jest koncelebrowana. Przewodniczy jej dziekan Kolegium Kardynałów, a gdy go nie ma lub ze względu na uzasadnioną przyczynę – prodziekan Kolegium Kardynalskiego lub kardynał najstarszy wiekiem i stopniem. W mszy przy ołtarzu biorą udział także wszyscy ci, którzy dostali powiadomienie od mistrza papieskich ceremonii liturgicznych. Kolorem szat liturgicznych jest czerwień. 

W procesji wejścia do ołtarza wnosi się trumnę, która podąża za krzyżem i poprzedza duchowieństwo. Kładzie się ją przed ołtarzem. Na niej natomiast mistrz papieskich ceremonii liturgicznych umieszcza księgę Ewangelii. Śpiewa się wówczas antyfonę na wejście z „Graduału rzymskiego”: Requiem aeternam/L’eterno riposo z Psalmem 64(65), 2-5. Msza św. przebiega jak zwykle. 

W kolekcie, modlitwie nad darami i po Komunii prosi się o dopuszczenie zmarłego papieża do radości życia wiecznego. 

Liturgią słowa są następujące fragmenty Pisma Świętego: 

1. Pierwsze czytanie – Iz 25,6a. 7-9/Dz 10,34-43 (tylko w okresie wielkanocnym); 

2. Psalm responsoryjny – Ps 22(23); 

3. Drugie czytanie – Flp 3,20 – 4,1; 

4. Werset przed Ewangelią – J 6,40; 

5.  Ewangelia – J 21,15-19. 

W modlitwie powszechnej pierwszym wezwaniem jest prośba za papieża. Prefacją mszalną jest pierwsza prefacja o zmarłych, mówiąca o nadziei zmartwychwstania w Chrystusie. Na Komunię śpiewa się antyfonę z „Graduału Rzymskiego”: Lux aeterna…/Splenda a lui la luce perpetua… z Psalmem 129(130). 

Po modlitwie po Komunii rozpoczyna się obrzęd egzekwii. Celebrans podąża do trumny i stając przed nią, wzywa wszystkich do modlitwy za zmarłego papieża, aby Bóg raczył go przyjąć do siebie i pozwolił mu zmartwychwstać do chwały w dniu ostatecznym. Następnie ma miejsce chwila ciszy. 

Gdy się ona zakończy, kantorzy zaczynają śpiewać litanię do Wszystkich Świętych, do której można dołączyć imiona świętych kanonizowanych przez zmarłego papieża. Litanię wieńczy modlitwa, wypowiadana przez wikariusza generalnego Jego Świątobliwości dla diecezji rzymskiej. W tej modlitwy prosi raz jeszcze o dołączenie papieża do grona zbawionych w niebie. 

Następnie do trumny podchodzą wschodni katoliccy patriarchowie, arcybiskupi więksi i metropolici Kościołów metropolitalnych sui iuris, którzy odmawiają modlitwy w języku greckim. Wezwania wygłasza naprzemiennie diakon z chórem.  

>>> Biskup nominat o. Marek Ochlak OMI: posyła mnie papież, który przybrał imię Franciszka, ubogiego sługi

Potem następuje chwila ciszy. Gdy się ona zakończy, celebrans kropi ciało wodą pobłogosławioną i je okadza, podczas gdy schola śpiewa responsorium z „Graduału rzymskiego”: Credo quod…/Io credo. Po niej celebrans odmawia modlitwę powierzenia zmarłego papieża Bogu, prosząc Go o przyjęcie zmarłego do królestwa Bożego. Jednocześnie wygłasza on także prośbę o pocieszenie ludu wiarą i nadzieją. Lud odpowiada na tę modlitwę: „Amen”. 

Na koniec obrzędu wszyscy wspólnie śpiewają antyfonę z „Graduału Rzymskiego”: In paradisum/In Paradiso. Po odśpiewaniu antyfony trumnę wnosi się w procesji do Bazyliki Watykańskiej. 

6. Stacja trzecia (omówienie numerów 109-123 Ordo Exsequiarum) 

Trzecia stacja pogrzebu papieża dotyczy miejsca pochówku. Jest ona niejako kontynuacją mszy żałobnej z egzekwiami, gdyż rozpoczyna się od procesji, w której wnosi się ciało papieża do Bazyliki Watykańskiej. W tym czasie śpiewa się kantyk Maryi (Łk 1,46-55) lub inną, odpowiednią pieśń. 

Procesja podąża do miejsca, gdzie ma zostać złożona trumna. Jeśli ma być ona złożona w Grotach Watykańskich, procesja przechodzi przez Drzwi Modlitwy. Uczestniczą w niej: kardynał kamerling, pierwsi najważniejsi kardynałowie każdego kolegium (diakonów, prezbiterów i biskupów), archiprezbiter Bazyliki Watykańskiej, sekretarz stanu, wikariusz generalny Jego Świętobliwości dla diecezji rzymskiej, substytut Sekretariatu Stanu, prefekt Domu Papieskiego, jałmużnik Jego Świętobliwości, wicekamerling Świętego Kościoła Rzymskiego, mistrz papieskich ceremonii liturgicznych, reprezentant kanoników Bazyliki Watykańskiej, krewni zmarłego papieża i inne osoby, upoważnione do tego przez dokument (notyfikację) Urzędu Papieskich Ceremonii Liturgicznych.  

Jeśli jednak, z jakichś powodów, papież nie będzie pochowany na Watykanie, mistrz papieskich ceremonii liturgicznych samodzielnie ustala normy dotyczące przejazdu/przejścia procesji z  Bazyliki Watykańskiej do miejsca, gdzie będzie pochowany papież. On również wyznacza osoby, które będą towarzyszyły trumnie w tej procesji i obrzędzie.  

Obrzędowi przewodniczy zawsze kardynał kamerling w czerwonej kapie. W trakcie procesji do grobu śpiewa się psalmy z antyfonami z „Graduału Rzymskiego”: 
 

1. Ego sum resurrectio…/Io sono la risurrezione… z Psalmem 113 A (114); 

2. Aperite mihi portas…/Apritemi le porte… z Psalmem 117(118), 1. 5-6. 8-9. 13-14. 15b-17. 20-21; 

3. Sitivit anima mea…/L’anima mia ha sete… z Psalmem 41(42), 2. 4-6; 

4. Caro mea requiescet…/Il mio corpo riposa… z Psalmem 15(16), 1-2. 5-11. 

Przy grobie celebrans rozpoczyna modlitwę powszechną, w której występują prośby za zmarłego papieża. Lektor wygłasza pięć próśb. Następnie wszyscy modlą się oracją Pańską. Po niej celebrans wygłasza modlitwę, w której, podkreślając misterium paschalne Zbawiciela, prosi o radość wieczną dla zmarłego papieża. 

>>> Prezydent ogłosił 26 kwietnia dniem żałoby narodowej w Polsce

Następnie występują wezwania o życie wieczne dla papieża: Requiem…/L’eterno…. Po nich składa się trumnę w grobie i kropi się pobłogosławioną wodą. W tym czasie śpiewa się antyfonę Salve Regina. Wówczas notariusz sporządza oficjalne sprawozdanie, zaświadczające o dokonaniu pochówku i odczytuje go obecnym. Po jego odczytaniu kardynał kamerling, prefekt Domu Papieskiego, mistrz papieskich ceremonii liturgicznych, a na końcu notariusz podpisują sporządzony dokument. W ten sposób kończy się trzecia stacja. 

7. Novemdialis (omówienie numerów 124-130 Ordo Exsequiarum) 

Starożytny zwyczaj mówi o dziewięciu dniach, w których sprawuje się specjalne celebracje za papieża. Pierwszą z nich jest msza żałobna pogrzebowa z egzekwiami. Po niej w kolejne dni sprawuje się kolejne msze żałobne w kolorze czerwonym. Te liturgie są dostępne dla wszystkich, którzy chcą w nich uczestniczyć. Wskazania na temat celebrowania tych dziewięciu dni wydaje zawsze mistrz papieskich ceremonii liturgicznych. 

Podział dni na poszczególne grupy jest następujący: 

1. I dzień: msza pogrzebowa: Cappella Papale; 

2. II dzień: pracownicy i wierni Państwa Watykańskiego; 

3. III dzień: Kościół rzymski; 

4. IV dzień: kapituły bazylik papieskich; 

5.  V dzień: Cappella Papale; 

6. VI dzień: Kuria Rzymska; 

7. VII dzień: Kościoły wschodnie; 

8. VIII dzień: członkowie instytutów życia konsekrowanego; 

9. IX dzień: Cappella Papale. 

Istnieją przy tym szczególne normy takich mszy św., które – jeśli nie ma miejsca przeszkody w kalendarzu – można z pożytkiem stosować. Formularze posiadają bowiem swoje specjalne modlitwy: kolekty, modlitwy nad darami i po Komunii. Takich zestawów modlitw są cztery. Można przy tym korzystać ze specjalnych czytań liturgii słowa, ukazanych w księdze pogrzebowej papieża. 

(Na podstawie Ordo Exsequiarum Romani Pontificis, editio typica altera, Cittá del Vaticano, 2024) 

Dawid Makowski 

Zobacz także