Do jakiego chóru należy anioł stróż?

Z pewnością nie jest to najwyższy chór w anielskiej hierarchii. Wręcz przeciwnie – w oczach Pseudo-Dionizego Areopagity Anioł Stróż zajmuje najniższe miejsce, co wcale nie oznacza, że jest nieskuteczny.

Anioł aniołowi nierówny

Autor najbardziej znanej hierarchii anielskiej, Pseudo-Dionizy Areopagita, żył na przełomie V i VI w. Był neoplatonikiem z dorobkiem w postaci traktatów Imiona Boskie, Teologia mistyczna, Hierarchia niebiańska i Hierarchia kościelna. Uporządkowaniem anielskiej społeczności zajmował się także św. Tomasz z Akwinu, zwany od miejsca pochodzenia Akwinatą. Obaj wyróżnili trzy sfery, a w każdej z nich umieścili po trzy chóry. Najwcześniej, bo w IV w., wspomnianą społeczność usiłował sklasyfikować św. Ambroży, biskup Mediolanu, a uczynił to w traktacie Apologia proroka Dawida, wskazując na istnienie dziewięciu chórów anielskich. Klasyfikacją niebiańskich duchów zajmowali się także: św. Hieronim (wyróżnił siedem chórów), św. Jan Chryzostom, św. Grzegorz Wielki, św. Izydor z Sewilli, św. Jan z Damaszku, a nawet… Dante w Boskiej komedii.  

Chóry anielskie u neoplatonika 

Na tym tle największą popularnością cieszyła się i nadal cieszy hierarchia niebiańska opisana przez Pseudo-Dionizego Areopagitę. Według tego neoplatonika najbliżej tronu Boga przebywają Serafini, Cherubini i Trony. Serafini postrzegani są jako światło i ciepło, Cherubini uosabiają poznanie i mądrość, a Trony – stałość i trwałość, opiekując się Bożą siedzibą. Niżej sytuuje Pseudo-Dionizy Panowania, Moce i Potęgi. W owej triadzie dążące do Bożej bliskości, nadzorujące niższe niebiańskie zastępy i nimi kierujące Panowania, doświadczając najwyższej mądrości oraz miłości, przekazują je Potęgom i Mocom. Moce nadzorują ruch ciał niebieskich i rozwijają niepokonywalną – jak sama ich nazwa wskazuje – moc, chcąc wypełnić Boży nakaz, jakim jest sprawowanie pieczy nad zachowaniem we wszechświecie doskonałości zadanej mu przez Boga w akcie stworzenia. Natomiast Potęgi niweczą diabelskie zamiary panowania nad światem oraz przekazują Bożą doskonałość niżej jeszcze znajdującym się niebiańskim chórom. Najniżej w tej hierarchii Pseudo-Dionizy Areopagita usytuował Księstwa (inaczej: Zwierzchności), Archaniołów i Aniołów. Księstwa kierują państwami i narodami, Archaniołowie przekazują Aniołom polecenia od Księstw, podczas gdy Aniołowie – stanowiący w niebiańskiej hierarchii ostatni chór – opiekują się poszczególnymi ludźmi. 

Pawie oka na orlich piórach 

Rozpoznanie konkretnego niebiańskiego ducha w sztuce nie jest wcale takie łatwe. Za podpowiedź może nam służyć kolor skrzydeł lub charakterystyczny akurat dla danego chóru atrybut. Chociażby Cherubini ukazywani są w niebieskim kolorze, czasem z nutą zieleni, Serafini w kolorze czerwonym, niekiedy z dodatkiem oranżu, a Trony (u stóp Bożego tronu) jako pełne oczu, uskrzydlone koła. Zdarza się też, że Serafin lub Cherubin to specyficzny „zestaw” samych skrzydeł. Nadto skrzydła niebiańskich duchów we wschodniej tradycji ikonograficznej dzielą się często na tak zwaną paporotkę (górna część skrzydeł) i podpaporotkę (dolna). Możemy także ujrzeć na anielskich skrzydłach pawie oka. W tym kontekście symbolizują one wszechwidzący wzrok Boga. Układ skrzydeł również nie jest bez znaczenia: złożone wskazują na zakończenie misji, a rozpostarte na jej trwanie. Niebiańska społeczność wyposażona jest najczęściej w jasne, orle skrzydła, złe duchy natomiast w ptasie czarne (lub brązowe) bądź w skrzydła nietoperza.  

Bogata jest też symbolika anielskich skrzydeł. W przypadku istot niebiańskich symbolizują one między innymi uwolnienie się od tego, co ziemskie (czasu, przestrzeni i ciążenia), chyży i gorliwy wzlot ku Bogu oraz gotowość udania się tam, dokąd Bóg pośle, sama zaś ich lekkość – naturę wznoszącą się i poruszającą bez cudzej ingerencji. W sztuce do IV lub V wieku aniołowie pozbawieni byli skrzydeł, mimo iż pomysł, by ich nimi obdarzyć zrodził się już w II stuleciu. Zalecał je między innymi Tertulian, św. Hieronim i św. Jan Chryzostom (czyli Złotousty). Ponadto na przełomie IV i V w. dodano anielskim bytom nimby, a w XI stuleciu wręczono im laski symbolizujące niebiańską misję.  

Zobacz także