Katakumby Rzymu, miejsca nadziei, których pielgrzymi nie mogą pominąć

W ukrytym sercu Rzymu znajduje się 12 kilometrów tras tuneli, zlokalizowanych na pięciu poziomach. To katakumby, świadectwo wiary i nadziei pierwszych chrześcijan. W Rzymie zaprezentowano odnowione wydanie albumu poświęconego katakumbom, który odkrywa obecny stan badań archeologicznych nad katakumbami – miejscem, które zwłaszcza w Roku Jubileuszu pielgrzymi powinni odwiedzać.

„Katakumby są miejscami o niezwykłej aktualności: proponują podróż fizyczną, ale także wewnętrzną. Są to miejsca par excellence chrześcijańskiej nadziei: pielgrzymi nadziei nie mogą ich nie odwiedzić” – tymi słowami ks. Pasquale Iacobone, przewodniczący Papieskiej Komisji Archeologii Sakralnej, wyjaśnił w rozmowie z Vatican News znaczenie reedycji tomu zatytułowanego „Le catacombe cristiane di Roma. Storia. Immagini. Epigrafia” („Chrześcijańskie katakumby Rzymu. Historia, obrazy, epigrafika”), którego autorami są Vincenzo Fiocchi Nicolai, Fabrizio Bisconti i Danilo Mazzoleni.

Tweety pierwszych chrześcijan

Jak wyjaśnia ks. Iacobone, w nowym wydaniu albumu, który po raz pierwszy ukazał się ćwierć wieku temu, zawarto całkowicie zaktualizowaną bibliografię, dodano nowe ilustracje, w tym zdjęcia niedawno odrestaurowanych fresków.

Papieski archeolog opowiada także o odkryciach w tunelach katakumb. Jak mówi, niektóre z napisów znalezionych w podziemnych tunelach można porównać do tweetów naszych czasów: „W kilku przypadkach fakt odwiedzenia miejsc pochówku męczenników był opisywany w znaku nadziei. Jak mówi Papież, w rzeczywistości katakumby nie są smutnymi miejscami: przesłania, które zawierają, nigdy nie są ponure”.

>>> Rzym: jeden z kardynałów po zmianie daty urodzenia może do końca roku wziąć udział w konklawe

Książka, wydana po raz pierwszy w 2000 roku i wznowiona z okazji Jubileuszu, została zaprezentowana w Rzymie w siedzibie Niemieckiego Instytutu Archeologicznego. Zaproponowana w czterech językach z okazji trwającego Roku Świętego, została opublikowana przez wydawnictwo Schnell & Steiner i przedstawia wyniki badań naukowych nad chrześcijańskimi katakumbami Rzymu, jednymi z najważniejszych świadectw wczesnego chrześcijaństwa, ilustrując główne zagadnienia dotyczące topografii, ikonografii i epigrafiki zabytków katakumbowych.

Raj jako ogród

„Są to cmentarze”, zauważa kardynał Gianfranco Ravasi, emerytowany przewodniczący Papieskiej Komisji Archeologii Sakralnej, „miejsca, w których chrześcijanie pierwszych wieków chcieli dawać świadectwo, ale nie tyle śmierci. Freski w katakumbach są prawdziwymi ogrodami, przedstawiają raj jako ogród”.

W badaniach nad katakumbami wykorzystuje się różne dyscypliny od naukowych po antropologię kulturową. Obejmują wymiar międzykulturowości w relacji między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. „Musimy pamiętać, że katakumby znajdują się w brzuchu, w ukrytym sercu Rzymu, poprzez trasy, które czasami są imponujące” – kontynuuje kardynał – „można dotrzeć do 12 kilometrów tuneli na pięciu poziomach”.

Kardynał wspomina o przedstawieniu codziennego życia, jakie oferują te stanowiska archeologiczne: „Znajduje się tam kabina rzymskich piekarzy, którzy mieli swój własny obszar i również przedstawili go za pomocą swoich fresków. Katakumby to nie tylko miejsca z przeszłości, ale także miejsca związane z teraźniejszością, mające wielkie znaczenie dla Kościoła. Chciałbym przypomnieć, że w katakumbach Domitilli zostało podpisane Przymierze Katakumb podczas Soboru Watykańskiego II: wielu biskupów zebrało się tam, aby w sercu Rzymu odnowić zaangażowanie powszechnej wspólnoty kościelnej we wprowadzanie w życie Soboru Watykańskiego II” – wyjaśnia.

Podczas prezentacji kilkakrotnie wspominano zmarłego w 2022 r. profesora Fabrizio Biscontiego, jednego z trzech autorów tomu i wieloletniego współpracownika Papieskiej Komisji Archeologii Sakralnej. Zredagowana przez niego sekcja, poświęcona ikonografii chrześcijańskiej w porównaniu ze współczesną ikonografią pogańską, została zaktualizowana w książce przez jego żonę Lorenzę de Maria.

Aktualne badania ekspertów

Wkład profesora Danilo Mazzoleni poświęcony jest treści inskrypcji pogrzebowych, pokazujących społeczeństwo pierwszych chrześcijan: od życia Kościoła po rolę kobiet, od zwyczajów społecznych po uczucia i sentymenty, od graffiti po dobre życzenia i modlitwy.

>>> Rzym: japońska misja mówiąca o nadziei

Pochodzenie i rozwój katakumb, ich historyczna parabola, opisane są w sekcji, której kuratorem jest profesor Vincenzo Fiocchi Nicolai: od ich powstania w epoce Sewerów do ich porzucenia i dekadencji we wczesnym średniowieczu.

Katakumby pozostają zatem płodnym polem badań prognozowanych na przyszłość, również dzięki nowym technologiom, w tym sztucznej inteligencji. Zastępca dyrektora Niemieckiego Instytutu Archeologicznego, Norbert Zimmermann, prezentując dokumentację 3D całej sieci katakumb Domitilli – największych w Rzymie – wyraził wielkie zadowolenie ze współpracy z Papieską Komisją Archeologii Sakralnej.

Skarb, który Rzymianie muszą odkryć na nowo

Jak mówi ks. Iacobone, w związku z jubileuszem przygotowano szereg propozycji ułatwiających pielgrzymom zwiedzanie: ulotkę i odnowioną stronę internetową poświęconą 18 włoskim katakumbom, a także Paszport Pielgrzyma ułatwiający zwiedzanie sześciu rzymskich katakumb, które są otwarte dla publiczności.

„Chcemy, aby katakumby stały się ponownie znane mieszkańcom Rzymu, którzy często ich nie znają, mimo że mieszkają w budynkach powyżej. Są one skarbem sztuki, archeologii, ale przede wszystkim wiary” – dodaje papieski archeolog.