Konklawe: historia między średniowieczem a przyszłością

Przez kilka dni Kaplica Sykstyńska otwiera się na spojrzenie historii i zamyka przed oczami świata. Od 7 maja kardynałowie elektorzy będą wybierać 267 Papieża. Nadchodzące konklawe będzie siedemdziesiątym szóstym w historii Kościoła, a dwudziestym szóstym odbywającym się pod spojrzeniem „Sądu Ostatecznego” Michała Anioła.

Cum-clave

Termin „konklawe”, pochodzący z łacińskiego cum clave, oznaczał pierwotnie „zamknięte na klucz” pomieszczenie w domu. W języku Kościoła odnosi się zarówno do zamkniętego miejsca, w którym odbywa się wybór Papieża, jak i do samego kolegium kardynałów zwołanego w celu jego wyboru.

Wybór Papieża

Zbliżające się konklawe będzie siedemdziesiątym szóstym w historii Kościoła zorganizowanym w formie, którą znamy dzisiaj, zapoczątkowanej przez Grzegorza X w 1274 roku. W okresie poprzedzającym tę datę mówiono po prostu o wyborze Następcy Piotra. Przez około pierwsze 1200 lat historii Kościoła Biskup Rzymu był wybierany z udziałem lokalnej wspólnoty. Duchowieństwo analizowało kandydatów proponowanych przez wiernych, a ostatecznego wyboru Papieża dokonywali biskupi.

Konstytucja Ubi Periculum zatwierdzona po najdłuższym konklawe w historii

>>> Liturgia rozpoczęcia konklawe – wyraz wiary w moc Ducha Świętego

Od IV do XI wieku wybory te były również nacechowane wpływami zewnętrznymi: cesarze rzymscy, Karolingowie i inni władcy próbowali w różny sposób kontrolować proces wyznaczania Papieża.

Korzenie konklawe

Na przestrzeni wieków następowały zmiany, które stopniowo ukształtowały współczesną strukturę konklawe. Pierwszym, który podjął działania w tym kierunku, był papież Mikołaj II w 1059 roku, ogłaszając bullę In nomine Domini. Dokument ten ustanawiał, że tylko kardynałowie mają prawo wybierać Biskupa Rzymu. Przepisy te zostały ostatecznie zatwierdzone przez Konstytucję Licet de vitanda ogłoszoną przez Aleksandra III w 1179 roku, która wprowadziła wymóg większości dwóch trzecich głosów — zasadę obowiązującą do dziś.

Wybory z 1268 roku

W 1268 roku miało miejsce wydarzenie szeroko opisywane w źródłach historycznych. Osiemnastu kardynałów zebrało się w Pałacu Papieskim w Viterbo, aby wybrać nowego Papieża. Było to najdłuższe konklawe w historii — Papieża wybrano dopiero po dwóch latach i dziewięciu miesiącach. Był to bardzo burzliwy czas. W końcu zniecierpliwiona ludność Viterbo postanowiła zamknąć kardynałów w pałacu: zamurowano drzwi, zdjęto dach.

>>> Karty do głosowania, liczenie głosów, dym z komina

Wreszcie wybrano Grzegorza X, archidiakona z Liège, który w tym czasie przebywał w Ziemi Świętej. W 1274 roku ogłosił on konstytucję Ubi periculum, która oficjalnie ustanowiła instytucję konklawe. Wśród zapisów znalazł się obowiązek odbywania wyborów w miejscu „zamkniętym na klucz” — zarówno od wewnątrz, jak i od zewnątrz.

Pierwsze konklawe w historii

Zgodnie z postanowieniami konstytucji Ubi periculum, pierwszym konklawe w historii było to, które odbyło się w Arezzo w 1276 roku i zakończyło się wyborem Innocentego V. W 1621 roku Grzegorz XV wprowadził obowiązek tajnego i pisemnego głosowania. W 1904 roku Pius X zakazał tzw. prawa ekskluzywy w jakiejkolwiek formie. Wprowadzono również obowiązek zachowania tajemnicy co do przebiegu konklawe — nawet po zakończeniu wyboru — oraz przepis nakazujący archiwizowanie dokumentacji, dostępnej wyłącznie dla Papieża.

Zmiany od XX wieku do dziś

Po II wojnie światowej, w 1945 roku, Pius XII ogłosił konstytucję Vacantis Apostolicae Sedis, która wprowadziła pewne nowości. Przede wszystkim, od momentu rozpoczęcia sede vacante, wszyscy kardynałowie — w tym sekretarz stanu i prefekci kongregacji — tracą swoje urzędy, z wyjątkiem kamerlinga, penitencjarza większego i wikariusza Rzymu. W Motu Proprio Ingravescentem Aetatem Paweł VI ustanowił, że kardynałowie mogą być elektorami tylko do ukończenia 80. roku życia.

Przepisy dotyczące wyboru Papieża

Obowiązującym dziś dokumentem regulującym wybór Papieża jest konstytucja Universi Dominici gregis, ogłoszona przez Jana Pawła II w 1996 roku i zmodyfikowana przez Benedykta XVI w 2013 roku. Przewiduje ona między innymi, że konklawe musi odbywać się w Kaplicy Sykstyńskiej, określanej jako Via Pulchritudinis — droga piękna, zdolna prowadzić umysł i serce ku wieczności.

Konklawe odbywa się w Kaplicy Sykstyńskiej

Motu Proprio Benedykta XVI De Aliquibus Mutationibus in Normis de Electione Romani Pontificis stanowi ponadto, że po 34 nieudanych głosowaniach kardynałowie muszą głosować między dwoma kandydatami, którzy otrzymali najwięcej głosów w ostatnim głosowaniu — zachowując jednak także w dogrywce zasadę dwóch trzecich głosów potrzebnych do wyboru nowego Pasterza Kościoła powszechnego.

Zobacz także