25 lat w tropikalnym lesie. Kapucyni z Polski w sercu Afryki [ROZMOWA]

Jak wygląda życie Kościoła w środku tropikalnego lasu? Dlaczego Afrykańczycy tańczą na liturgii, a synkretyczne wierzenia bywają większym wyzwaniem niż ubóstwo? Ojciec Szymon, kapucyn, opowiada o tym, jak Polacy od 25 lat tworzą wspólnotę żywego Kościoła w Gabonie.

Brat Szymon Janowski OFMCap jest sekretarzem misyjnym Warszawskiej Prowincji Kapucynów, pracuje w Polsce – jego zadaniem jest wspieranie kapucyńskich misji z Polski, zajmuje się organizacją i logistyką misji.

Anna Gorzelana (misyjne.pl): Odwiedza Brat braci nie tylko w Afryce, ale również w krajach Europy

Brat Szymon Janowski OFMCap: – Jesteśmy w trzynastu krajach. Moim zadaniem jest ich wspomaganie we wszelkich potrzebach, jakie się pojawią. Szczególną troską naszego sekretariatu misyjnego – czyli mojej posługi – jest Gabon, gdzie nasi bracia posługują już od 25 lat. Kierujemy tam najwięcej wsparcia finansowego i logistycznego.

Jakie są konkretne zadania Brata tutaj, w Polsce?

– Zajmuję się logistyką misjonarzy – od organizacji ich urlopów w Polsce, przez kwestie finansowe, zakup biletów, aż po pomoc w razie potrzeby leczenia. Bracia z Gabonu przyjeżdżają mniej więcej co dwa lata i wtedy staram się ich wspierać.

Ilu braci obecnie pracuje w Gabonie?

– Z naszej prowincji jest tam obecnie ośmiu braci, do których dołączyło dwóch z prowincji krakowskiej i dwóch afrykańskich współbraci. W skali całej prowincji warszawskiej, ok. jedna trzecia naszych braci – czyli ok. 60 osób – posługuje poza granicami Polski. Sam nie wyjeżdżam na misje na dłużej, moje wizyty to raczej krótkie pobyty – odwiedzam braci, poznaję miejsca ich pracy, rozeznaję, jak możemy ich wesprzeć z Polski. Dotyczy to głównie Afryki i Gruzji.

W jakich krajach afrykańskich, poza Gabonem, pracują jeszcze kapucyni z Polski?

– Z naszej prowincji tylko w Gabonie, natomiast bracia z prowincji krakowskiej są obecni w Sudanie Południowym, Republice Środkowoafrykańskiej i Czadzie. W Nigerii także obecni są kapucyni, ale tam zakon rozwinął się już lokalnie – mają swoje struktury, kustodie, prowincje. Niestety, niedawno doszło tam do tragicznego wypadku – zginęło siedmiu braci.

Obecnie powołania rodzą się głównie na misjach.

– Zdecydowanie – obserwuję, jak środek ciężkości zakonu przenosi się poza Europę. Papież Franciszek nazwał Kościół w Europie „babcią” – i coś w tym jest. Podczas wizyty w Beninie w styczniu widzieliśmy, jak bardzo młody i żywy jest tam Kościół. Kapucyni z Włoch rozpoczęli tam misję w 1995 r., a dziś formacja młodych braci afrykańskich obejmuje siedem krajów regionu. Wśród kilkudziesięciu braci pozostało tam już tylko dwóch Włochów.

A jak zaczęła się misja kapucynów w Gabonie, której teraz świętujemy 25-lecie?

– Wszystko zaczęło się od sióstr klarysek, które osiedliły się niedaleko stolicy, Libreville, i potrzebowały kapelanów – najlepiej franciszkańskich. Prośba ta dotarła do generała zakonu, który rozesłał wezwanie misyjne do całego świata. Nasza prowincja – za czasów ministra prowincjalnego brata Piotra Stasińskiego – odpowiedziała na to wołanie. Dwaj bracia – Jarek Antoniak i Jurek Siedlecki – 2 sierpnia 2000 roku wylądowali w Libreville.

Dwadzieścia pięć lat to dużo, biorąc pod uwagę, że chrześcijaństwo w Gabonie jest też – z europejskiej perspektywy – bardzo młode.

– Prawda, chrześcijaństwo dotarło tutaj dopiero w XIX w. Kościół w Gabonie jest młody, a jednocześnie fascynujące jest obserwowanie, jak silnie się zakorzenia w ludziach, którzy się zachwycają Ewangelią i dzielą się nią.

>>> Poznań: o. Andrzej Dzida SVD wyróżniony nagrodą Stukot ’56

Czym konkretnie zajmują się bracia w Gabonie?

– Obecnie posługują w czterech parafiach – wszystkie znajdują się na zachodzie kraju, jedna z nich niemal na granicy z Gwineą Równikową. Kapucyni pełnią tam zwyczajną posługę duszpasterską: odprawiają Eucharystię, katechizują, formują lokalnych liderów wspólnot, odwiedzają rozrzucone po lesie tropikalnym kaplice dojazdowe. Tam 90% powierzchni kraju stanowią lasy – czasem dotarcie do wiernych wymaga podróży łodzią w górę rzeki.

Czyli tutejsze duszpasterstwo mocno angażuje świeckich?

– Tak, bardzo. Katechiści, chóry, grupy młodzieżowe, wspólnoty Odnowy w Duchu Świętym i Neokatechumenatu, bractwa – wszystko to tam funkcjonuje. Ministranci, tzw. Dzieci ołtarza, grupy liturgiczne, chóry – nawet po kilkanaście, dwadzieścia kilka osób. Oprócz tego opieka nad chorymi, troska o ubogich – a jest ich niestety wielu, mimo ogromnych zasobów naturalnych kraju. Około 40% społeczeństwa żyje w skrajnym ubóstwie z powodu korupcji i niewydolności państwa.

W albumie wspomniana jest kwestia kultu bwiti. Czy Brat mógłby o tym opowiedzieć?

– Bwiti to synkretyczny kult obecny głównie wśród ludu Fang. Charakterystyczna jest tu relacja z duchami przodków, oparta na rytuałach, transie i zażywaniu ibogi – rośliny, której korzeń ma właściwości halucynogenne, występującej tylko w Gabonie. Świątynie bwiti zawierają elementy chrześcijańskie: figury Matki Bożej czy św. Michała Archanioła, ale istotą kultu są inicjacje, wizje, kontakt z duchami.

Synkretyzm religijny – to musi być duże wyzwanie dla misjonarzy.

– Ogromne – wielu chrześcijan przechodziło inicjację w bwiti. Czasem niektórzy tubylcy jednego dnia uczestniczą w rytuale, a kolejnego przychodzą na mszę – nie widząc w tym sprzeczności. To wymaga delikatności i cierpliwości duszpasterskiej. Dochodzi do sytuacji, w których bracia muszą uczyć rozróżniania duchów i wyjaśniać nauczanie Kościoła.

>>> Wolontariat misyjny – sposób na kryzys w Kościele?

Z jakimi jeszcze wyzwaniami misjonarze mierzyli i mierzą się na przestrzeni tych dwudziestu pięciu lat misji w Gabonie?

–Na pewno silne są tam zabobony. Wiara w czary, wpływy złych duchów, działanie czarowników – to rzeczywistość, która realnie wpływa na codzienne życie ludzi. O bycie czarownikiem może być podejrzany każdy, jednocześnie nikt tak naprawdę nie wie kto nim jest – to budzi lęk, niepokój i podejrzliwość. Co ciekawe, podobieństwa do naszej kultury ludowej sprzed 100 lat są uderzające – rola szeptuchy w Polsce przypomina ngangę czy szamana w Afryce.

Jednocześnie Gabon jest bardzo bezpiecznym krajem – nawet ostatni zamach stanu przebiegł bez rozlewu krwi, a w jego wyniku niedawno przeprowadzono demokratyczne wybory prezydenta. To naprawdę ewenement w skali Afryki.

Wróćmy do liturgii – jak wygląda Eucharystia w Gabonie?

– Jest niezwykle żywa, barwna i pełna zaangażowania. Trwa nawet kilka godzin, nikt się nie spieszy. Dużo śpiewów, tańców, które są formą modlitwy i wyznania wiary. Tańce wyrażają szacunek, skupienie, wspólnotowe przeżywanie – są wyrazem afrykańskiej duchowości.

W tym roku mija 25 lat obecności kapucynów w Gabonie. Jak będziecie to świętować?

– W rocznicę przybycia kapucynów do Afryki – 2 sierpnia, jedziemy z delegacją naszej prowincji na główne obchody do miejscowości Ntoum. Jest to również dzień odpustu Matki Bożej Anielskiej – dla nas, kapucynów, bardzo ważny, bo to odpust Porcjunkuli. Wydaliśmy też książeczkę powołaniową, żeby promować nasz charyzmat na miejscu.

Zobacz także