„Kapłaństwo” w religiach świata [MISYJNE DROGI]

Niemal we wszystkich religiach świata obecni są ich liderzy. W mowie potocznej często określani są jako „duchowni” czy też „kapłani”. Jednak nie zawsze tak jest.

Religioznawcy wypracowali termin, który posiada wymowę uniwersalną: „specjaliści rytualni” i obejmuje wszystkich pełniących rolę przewodników duchowych (zarówno będących duchownymi, jak i nie), kierujących daną społecznością religijną.

Judaizm

W religii biblijnego Izraela, aż do zburzenia przez Rzymian w 70 r. po Chrystusie świątyni jerozolimskiej, składane były niemal nieustannie krwawe ofiary ze zwierząt. Kapłani żydowscy koheni (hebr. ֵןֹּהכ) byli „urzędnikami” króla. Ich godność i urząd przekazywane były dziedzicznie w jednym z pokoleń Izraela – lewitów. Zadaniem ich była przede wszystkim troska o wierność narodu wybranego w służbie Jahwe. Wraz z upadkiem praktyki ofiarniczej, co wiązało się z „likwidacją” świątyni w Jerozolimie, przestał istnieć stan kapłański. Pamięć o wygasłym kapłaństwie starotestamentalnym utrwalona została w Biblii Hebrajskiej Żydów, której znaczna część stanowi chrześcijański Stary Testament. Rabini, którzy zaczęli pełnić funkcje liderów poszczególnych gmin żydowskich nie byli kapłanami. Judaizm rabiniczny, który ukształtował się pod koniec I w. po Chrystusie, kiedy nastąpiło rozejście się dróg Kościoła i Synagogi, a także judaizm współczesny, w tym – dzisiejszy, nie znają kapłaństwa.

Islam

Kapłani są również nieobecni w powstałym w VII w. po Chrystusie islamie. Stojący na czele danej społeczności religijnej imam oraz mufti, a także nawołujący wiernych do modlitwy muezin czy polityczny przywódca (szejk) oraz ajatollah nie są kapłanami. Celebrowane w meczetach modlitwy nie mają charakteru ofiarniczego. Zresztą w miejscach tych, ale też i w synagogach, nie ma ołtarzy, na których składana mogłaby być ofiara. Pewna namiastka kapłaństwa występuje wszakże w szyizmie, mniejszościowym nurcie islamu.

Hinduizm

Kapłaństwo rozwinęło się szczególnie w hinduizmie w różnych jego fazach, poczynając od wedyzmu, poprzez braminizm na hinduizmie XX i XXI w. kończąc. Silnie rozwinięty rytualizm religii hinduistycznej znalazł wyraz w niezliczonych wręcz celebracjach, obejmujących wszystkie sfery życia ludzkiego. Powstała nadto kasta braminów – kapłanów przeznaczonych do składania ofiar. Bramini przez sam fakt urodzenia się stawali się powiernikami boskiej mocy Brahmana, najwyższego bóstwa. Napełnieni mocą władcy wszechświata sami odbierali cześć boską. Czyny ofiarne celebrowane przez kapłana miały zapewniać samemu ofiarnikowi, jak i jego przodkom, chwałę, pomyślność oraz długie życie. Towarzyszyło temu przekonanie, iż szczęście człowieka po śmierci jest nagrodą za skrupulatne sprawowanie kultu, w tym za składanie ofiar.

Bramin w czasie modlitwy/fot. ALLGÖWER WALTER/PAP/DPA

Kapłani hinduistyczni przekonali wiernych nie tylko o nadnaturalnym charakterze swej wyższości nad innymi ludźmi, ale i o niezbędności utrzymywania przez nich istniejącego porządku. Z biegiem czasu bramini zaczęli podlegać królowi, ale tylko w wymiarze doczesnym. W porządku duchowym to władca miał być im poddany. Ofiara składana przez braminów traktowana była jako zadośćuczynienie bogom za popełnione przez ludzi zło oraz jako akt błagalny, którego intencją było uzyskanie od nich łask. Bramini przekonywali wiernych, że sprawowany przez nich obrzęd ofiarny jest powtarzaniem pierwszej ofiary, z której wyłonił się wszechświat. Społeczeństwo Indii wierzyło, że kapłani ci, spełniając czynności ofiarne, podtrzymują porządek we wszechświecie, którym kierują bogowie. W końcu stwierdzono, że bez braminów, znających tajemnicze zaklęcia ofiarne i rytuały, kierujący naturą bogowie nie mogliby egzystować.

Wojciech Kluj OMI w opracowaniu pt. „Kapłaństwo w najstarszych świętych tekstach Indii – Wedach” stwierdza: „Choć kasta braminów (klasa kapłańska) została dość mocno i wyraźnie ustanowiona w Indiach wedyjskich, to jednak tradycja bramińska nie stała się kapłaństwem świątynnym. Jako znający się na sprawowaniu obrzędów ofiar, bramini stali się głównym instrumentem realizacji celu ofiary wedyjskiej, którym było podtrzymanie bóstw i porządku struktury kosmosu. Choć system kast został w Wedach ściśle określony doktryną o cyklu ponownych narodzin (samsara), nigdy nie stał się instytucją społeczno-polityczną. Główną funkcją braminów było sprawowanie funkcji ofiarnika na życzenie kogoś innego. Z tego powodu stawali się oni symbolicznie punktem odniesienia do strefy sacrum. Z tego wynikały wysokie standardy moralne im stawiane”. W małżeństwach braminów nie były np. dopuszczalne rozwody.

Buddyzm

Buddyzm, określany jako religia zniweczenia ludzkiego cierpienia (uznana jako nieortodoksyjna religia Indii, od samego początku istnienia, sięgającego VI w. przed Chrystusem), występował radykalnie przeciwko wybujałemu rytualizmowi hinduizmu, związanego z działalnością kapłanów. Religia, której dał początek Budda – mędrzec z rodu Śakjów – była stanowczym znakiem sprzeciwu wobec braminów. Buddyjscy mnisi, nauczyciele, guru nie byli zatem kapłanami. W religii, która „milczy” na temat bóstw czy też jednego boga, nie składa się ofiar. Wraz z ekspansją terytorialną buddyzmu, miejscami pojawiły się pewne formy synkretyczne, w których obrzędowość buddyjska „połączyła się” z praktykami religii pierwotnych. Hierarchiczne kapłaństwo uformowane zostało w lamaizmie w Tybecie. Kapłani utworzyli duchowe rządy w zastępstwie bóstwa, które „pojawiło się” w wierzeniach buddyzmu tybetańskiego.

Buddyjskie uroczystości z okazji Święta Słoni/fot. RUNGROJ YONGRIT/PAP/EPA

Jak podkreśla ks. Leonard Fic w artykule „«Kapłaństwo» w buddyzmie”, „w początkowym okresie buddyzmu – sanghę [czyli społeczność wyznawców buddyzmu] w ścisłym sensie tworzyli tylko żebrzący mnisi (bhikkhu) i mniszki (bhikkhuni). Świeccy mężczyźni (upasaka) i świec- kie kobiety (upasika) byli jej członka- mi jedynie w sensie szerszym (…)”. Jednakże „mnisi buddyjscy jedynie w znikomym stopniu zastępują (…) kapłanów w konwencjonalnym znaczeniu tego słowa. Kult sprawowany jest tak przez mnichów, jak również przez wyznawców świeckich. Bhikkhu nie jest pośrednikiem między człowiekiem a światem nadprzyrodzonym. Nie udziela sakramentów i nie przewodniczy nabożeństwom religijnym, aczkolwiek towarzyszy różnego rodzaju ceremoniom, jak śluby czy pogrzeby. Służy świeckim przede wszystkim jako nauczyciel, doradca i ten, który daje przykład. Jest «polem zasług», jakie mogą zdobywać świeccy przez ofiarowanie bhikkhu darów”.

Taoizm i shinto

W religii Chin – taoizmie – na czele kapłanów biorących udział przy narodzinach dziecka (wtedy przepowiadali oni przyszłość nowo narodzonego) oraz w ceremoniach pogrzebowych, stał „patriarcha”. W religii Japonii – sintoizmie – kapłaństwo do połowy XIX w. nie miało jednolitej organizacji. Aż do 1945 r. kapłani, żyjący na ogół w małżeństwie, byli urzędnikami państwowymi, służącymi cesarzowi, uchodzącemu za wcielenie bóstwa. Ich zadaniem było celebrowanie kultu duchów, związanego z przeprowadzaniem rytualnych oczyszczeń, nadto przewodniczenie rodzinnym oraz publicznym obrzędom religijnym, w końcu prowadzenie modlitw za zamarłych.

Japońscy kapłani shinto niosą przenośną kapliczkę/fot. EVERETT KENNEDY BROWN/PAP/EPA

Wiesław M. Macek w opracowaniu pt. „O religii i kapłaństwie Shinto” konstatuje: „Kapłani shinto (kannushi, co znaczy „dobry mistrz”) wywodzą się od pokoleń z rodzin związanych ze świątyniami. Byli to często wodzowie znanych rodów. Początkowo kannushi byli uważani za świętych pośredników, zdolnych za pomocą cudów czy rytów przekazywać wolę bóstw swoim wiernym. Obecnie jest on raczej synonimem shinshoku, który oznacza po prostu pracownika chramu [świątyni], odprawiającego w nim religijne ceremonie. Mogą się oni żenić, a zwyczajowo ich urzędy przechodzą z ojca na syna. Również kobiety mogą zostać kannushi, a wdowy mogą zastąpić zmarłych mężów w ich pracy. Choć utrzymują się z datków wiernych, mogą łączyć obowiązki duchowe z pracą świecką, np. urzędnika lub nauczyciela. By zostać kapłanem, trzeba odbyć odpowiednie studia lub zdać egzamin kwalifikacyjny”.

>>>Tekst pochodzi z „Misyjnych Dróg”. Zamów prenumeratę<<<

„Kiedy kapłani wchodzą – pisze tenże autor – na teren świątyni, sami muszą najpierw poddać się odpowiednim kąpielom, aby móc potem odprawiać rozmaite ceremonie oczyszczenia oraz inne rytuały i modlitwy. Kannushi noszą na ogół kolorowe (np. biało-pomarańczowe) szaty wzorowane na stylu dworskim. Mogą to być, na przykład, białe kimona, plisowane spódnice oraz czarne czapeczki ze spływającą do tyłu szarfą (eboshi). W pracach świątynnych mogą pomagać dziewczęta, zwane miko. Jednakże tylko główny kapłan (Guji) ma uprawnienia, aby wchodzić do miejsca w świątyni za zasłoną zwanego honden, gdzie znajduje się przedmiot (shintai) uważany za mieszkanie tego bóstwa kami, któremu poświęcona jest dana świątynia. Natomiast sala modlitw i ofiar (haiden) dostępna dla wiernych jest oddzielona od tego miejsca. Naturalnie, głównym zadaniem kapłana shinto jest pomagać ludziom w ich relacji z boskimi istotami kami”.

buddyzm Chiny hinduizm Indie Islam Japonia judaizm Misyjne Drogi religie

Wspomóż nas Przyjaciele misji

Eugeniusz Sakowicz

Eugeniusz Sakowicz - polski teolog katolicki, dr hab. nauk teologicznych w zakresie teologii religii, profesor UKSW w Warszawie, religioznawca, leksykograf.