Papieska Akademia Nauk ostrzega przed globalną erozją wolności naukowej

Papieska Akademia Nauk – Pontificia Academia Scientiarum ostrzega przed globalną erozją wolności naukowej, nawet w demokratycznie zorganizowanych krajach. Jak wyjaśnia na swojej stronie internetowej, ukierunkowane ataki na prawdy naukowe coraz bardziej zagrażają dobru wspólnemu i kulturze demokratycznej.

W czterostronicowym oświadczeniu Rada Akademii, wraz z licznymi międzynarodowymi członkami, wyraziła „głębokie zaniepokojenie” stanem wolności akademickiej. Zgodnie z oświadczeniem, próby zdyskredytowania, upolitycznienia lub stłumienia odkryć naukowych nasilają się na całym świecie. Jest to nie tylko atak na samą naukę, ale także zagrożenie dla pokoju, dobrobytu i globalnej współpracy.

Oprócz prezydenta Joachima von Brauna wśród sygnatariuszy są: Wolf Singer, Klaus von Klitzing i Jürgen Mittelstrass. W sumie dokument podpisało ponad 40 znanych naukowców, w tym wielu z USA, takich jak biochemik i laureat Nagrody Nobla Frances H. Arnold, fizyk Stephen Chu i genetyk Francis S. Collins. Wszyscy są członkami Papieskiej Akademii Nauk.

„Podważanie prawdy poprzez zaprzeczanie i antynaukową retorykę stało się zjawiskiem międzynarodowym” – czytamy w dokumencie. Szczególnie niepokojący jest fakt, że ataki te dotyczą zarówno systemów demokratycznych, jak i autorytarnych – zarówno na Północy, jak i na Południu.

>>> Leon XIV: kwestia sztucznej inteligencji wymaga głębokiej refleksji etycznej

Według Papieskiej Akademii, przyczyny tego kryzysu są wielorakie. Główną rolę odgrywają wpływy polityczne. Fakty naukowe są coraz częściej instrumentalizowane lub ignorowane ze względu na krótkoterminowe interesy władzy. Polaryzacja ideologiczna, ekonomiczne konflikty interesów i szybkie rozprzestrzenianie się dezinformacji za pośrednictwem mediów cyfrowych są również częściowo odpowiedzialne za rosnącą nieufność do nauki.

„W skrajnych przypadkach naukowcy są nękani, marginalizowani lub osobiście zastraszani z powodu swojej pracy” – ostrzega Papieska Akademia. W niektórych krajach instytucje naukowe zostały już zamknięte, a naukowcy byli ścigani lub nawet grożono im fizycznie. Skumulowanym efektem tych wydarzeń jest „erozja publicznego zaufania do nauki”.

Papieska Akademia jest również zaniepokojona rolą mediów społecznościowych. „Wzmocnienie sensacyjnych treści napędzanych przez sztuczną inteligencję często zagłusza rozsądną, opartą na dowodach komunikację”. Jednocześnie w wielu systemach edukacji robi się zbyt mało, aby promować umiejętności naukowe i krytyczne myślenie. Tworzy to „pożywkę dla manipulacji i nieufności”.

W oświadczeniu Papieska Akademia wzywa do podjęcia zdecydowanych działań. Między innymi wzywa rządy do ochrony niezależności instytucji naukowych i nie zastępowania naukowo uzasadnionych decyzji motywami ideologicznymi. Platformy medialne i technologiczne powinny podjąć zdecydowane działania, aby przeciwdziałać rozprzestrzenianiu się dezinformacji i zapewnić „algorytmiczną przejrzystość i odpowiedzialność”.

Apel Papieskiej Akademii Nauk jest również skierowany do autorytetów religijnych i moralnych. Wspólnoty wyznaniowe mogłyby wzmocnić zaufanie społeczne do nauki, gdyby podkreślały jej zgodność z duchowością. „Jak pokazuje historia Papieskiej Akademii, rozum i wiara mogą współistnieć we wzajemnym wzbogacaniu się” – czytamy w oświadczeniu.

Instytucje edukacyjne ponoszą szczególną odpowiedzialność za przekazywanie wiedzy naukowej młodym ludziom. Organizacje międzynarodowe, takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, muszą monitorować zagrożenia dla wolności nauki i promować współpracę naukową. Ponieważ: „Postęp w walce ze zmianami klimatycznymi, globalna opieka zdrowotna i bezpieczeństwo żywnościowe – wszystko to zależy od silnej, godnej zaufania nauki”.

Papieska Akademia podkreśla, że naukowcy nie mogą udźwignąć tego ciężaru sami. Potrzebna jest globalna koalicja, która wspólnie broni prawa do poszukiwania i rozpowszechniania prawdy naukowej ponad granicami państwowymi, regionalnymi i religijnymi. Służyłoby to nie tylko nauce, ale także „zachowaniu godności, sprawiedliwości i zrównoważonego rozwoju naszej wspólnej ludzkiej przyszłości”.

Papieska Akademia Nauk (Pontificia Academia Scientiarum) to interdyscyplinarna instytucja powstała w 1603 roku.  Jej celem jest promowanie postępów w matematyce, fizyce i naukach przyrodniczych, a także badanie związanych z nimi problemów poznawczych. Skupia uznanych na całym świecie naukowców ze wszystkich dyscyplin, niezależnie od przynależności religijnej. Wśród 80 członków jest 20 laureatów Nagrody Nobla. Mianowanie przez papieża jest dożywotnie. Jednym z zadań Akademii jest doradzanie papieżowi i Kościołowi rzymskokatolickiemu w kwestiach naukowych i etycznych. 

Jedynym polskim członkiem Papieskiej Akademii Nauk jest 89-letni ks. prof. Michał Heller, filozof i fizyk, laureat Nagrody Templetona w 2008 roku.

Zobacz także