Papież i jego medale – zawsze podczas pielgrzymek

Zgodnie z tradycją, papież ofiaruje władzom politycznym i religijnym medal wybity z okazji podróży apostolskiej. Najnowszy medal o średnicy kilku centymetrów dotyczy czterech krajów Azji Wschodniej i Oceanii: Indonezji, Papui Nowej Gwinei, Timoru Wschodniego i Singapuru oraz znaczących dla nich symboli na których dominuje wizerunek Madonny z Dzieciątkiem. Na awersie medalu znajduje się herb papieski. Od trzeciego roku pontyfikatu, na życzenie samego papieża, nie pojawia się jego portret, a jedynie herb.

Jak zwykle podczas zagranicznych wizyt papież Franciszek przekaże m.in. pamiątkowy medal podróży i złoty medal pontyfikatu prezydentowi Republiki Indonezji, prezydentowi Timoru Wschodniego i Singapuru oraz gubernatorowi generalnemu Papui Nowej Gwinei, a także każdej nuncjaturze apostolskiej czterech odwiedzanych krajów.

Dar, więź przyjaźni

W starożytnej tradycji podarunek jest tym, co zabiera się ze sobą po przybyciu do danego miejsca, by obdarować nim osobę goszczącą. Wymiana prezentów jest wzajemna, między gospodarzem a gościem, uniwersalnym symbolem przyjaźni, a zatem więzi; wystarczy przeczytać starogreckie wiersze, aby uzyskać dokładne wyobrażenie o tym, a także zauważyć, jak ta tradycja zachowała znaczenie w ciągu wieków.

>>> Najdłuższa podróż zagraniczna papieża Franciszka. W ciągu 12 dni pokona ponad 32 tys. kilometrów

Prezent od indonezyjskiego ministra ds. religii, fot. PAP/EPA/Ajeng Dinar Ulfiana

Język zmieniających się czasów

Podczas swoich podróży papież wręcza i otrzymuje prezenty, które oprócz wartości samej w sobie mają również wartość metaforyczną. Medale są jednymi z nich, a fakt, że są wykonane na tę okazję, nosząc obrazy, które można zrozumieć w dowolnym miejscu i w dowolnym języku. Rewers lub awers nawiązuje do odwiedzanych miejsc lub innych celów w ich najważnieszych aspektach. Awers lub rewers odnosi się do papieża, jego imienia i roku pontyfikatu. W medalach papieskich popiersie papieża było głównie z profilu, ale z biegiem czasu wydaje się stopniowo zmieniać, najpierw prezentując jego twarz w trzech czwartych, a następnie całą. Profil, zgodnie z tradycją monet greckich i rzymskich, ale także renesansowych, prawdopodobnie lepiej oddaje płaskorzeźbę wpisaną w kilka dostępnych centymetrów, ale także nadaje hieratyczność przedstawionej osobie, a tym samym poczucie dystansu u patrzącego. Być może właśnie po to, aby ominąć ten problem, wizerunki papieży są w trzech czwartych ich twarzą lub w pozycji frontalnej, a czasem nawet uśmiechnięte. Medal ze swej natury wydaje się chcieć zatrzymać czas, upamiętnić konkretną oficjalną okazję i podkreśla, jak każde dzieło figuratywne, zmiany w stylu, postrzeganie symboli, a przede wszystkim zmiany w sposobie komunikacji. Jest to prawdziwy język znaków w miniaturze.

Nie portret papieża Franciszka, ale herb

W pierwszych latach pontyfikatu papież Franciszek jest również przedstawiany z profilu lub z trzech czwartych profilu, ale z czasem zamiast jego twarzy na awersie medalu pojawia się herb papieski. Pojawia się wraz z innymi postaciami, na przykład z dzieckiem na medalu z drugiego roku pontyfikatu. W końcu dominuje jego herb, któremu towarzyszy jego imię i rok pontyfikatu.

Eleonora Giampiccolo, dyrektorka działu numizmatycznego Watykańskiej Biblioteki Apostolskiej, potwierdza, że „od trzeciego roku pontyfikatu na oficjalnych medalach, a także na monetach, nie ma już portretu papieża Franciszka, ale jego herb, co jest wyborem samego papieża. Nie ma żadnej normy, która regulowałby obecność lub nieobecność jednego lub drugiego przedstawienia. Prawdą jest, że w przeszłości w medalach przeważało popiersie, ale w ostatnich czasach nie brakuje przykładów oficjalnych medali, w których zamiast portretu znajdujemy herb. Mam na myśli na przykład niektóre medale Pawła VI, a mianowicie te z okazji 39. Kongresu Eucharystycznego w Bogocie (1968), podróży do Ugandy (1969) i podróży na Daleki Wschód (1970). Widnieje na nich herb, a nie portret. Z kolei na monetach herby i portrety występowały w przeszłości naprzemiennie”.

Arianna Cicconi zaprojektowała pamiątkowy medal na podróż papieża Franciszka do Indonezji, Papui Nowej Gwinei, Timoru Wschodniego i Singapuru w dniach 2-13 września 2024 r., wybity przez firmę Senesi. Opisuje go przed mikrofonami watykańskich mediów: „Medal jest zestawem symboli krajów, które odwiedzi papież. W szczególności mamy `Merliona` dla Singapuru, Rajskiego Ptaka dla Papui Nowej Gwinei, chłopca noszącego `kaibauk` dla Timoru Wschodniego, który jest tradycyjnym nakryciem głowy, i wreszcie złotą `Garudę` dla Indonezji, symbol narodowy, którym jest złoty orzeł. W centrum, kontynuuje projektantka, wstawiłam postać Madonny z Dzieciątkiem. Wreszcie, biorąc pod uwagę, że są to moim zdaniem kraje o niesamowicie pięknej przyrodzie, chciałem dodać kilka elementów, takich jak typowe kwiaty i rośliny oraz pasek w centrum z elementem dekoracyjnym przypominającym wodę, ponieważ są to miejsca o bardzo silnych tradycjach związanych z morzem. Chciałem złożyć pewnego rodzaju hołd, który mógłby zawierać zarówno kulturowy punkt widzenia tradycji, jak i natury, które są fundamentalne dla tych narodów” – podsumowuje.

Jedną z największych trudności w sztuce medalierskiej jest zmieszczenie i uczytelnienie tak wielu symboli na stosunkowo niewielkiej przestrzeni. Cicconi zauważa, że „oczywiście przestrzeń jest ograniczona i zawsze starasz się nadać równe znaczenie każdemu elementowi, również dlatego, że istnieje ryzyko, że kompozycja będzie wtedy przepełniona, a elementy zagubią się, pomieszają. Stworzenie właściwej równowagi jest dość trudne, ale podejmując kilka prób, zawsze udaje się osiągnąć pożądaną harmonię”.

Klient i inspiracja

„Zasugerowano mi, jakich rodzajów reprezentatywnych symboli użyć, które następnie zbadałam, aby zobaczyć, czym one są i jak można je wstawić we właściwy sposób. Na przykład `kaibauk` nakrycie głowy typowe dla Timoru Wschodniego zostało początkowo wspomniane tylko przez watykański Sekretariat Stanu, a ja nawet nie wiedziałem, co to jest. Oczywiście uważam, że artysta, projektant, powinien zawsze badać sugestie, które daje mu klient, również w celu stworzenia dzieła, które jest tak kompletne, jak to tylko możliwe” – wyjaśnia Cicconi.

Zaczynając od szkicu

Jeśli chodzi o wybór symboli i elementów, które będą częścią kompozycji, artystka wyjaśnia: „Zwykle zaczynam od szkicu lub raczej serii szkiców, które są następnie przeglądane przez klienta i zwykle można je rozwiązać dość szybko, ponieważ zawsze istnieją preferencje lub przynajmniej styl, który preferuje wnioskodawca.

Styl nawiązujący do tradycji

Styl Arianny Cicconi jest klasyczny, harmonijny, inspirowany wielką rzymską tradycją barokową, co potwierdza: „Bardzo lubię klasyczny styl dekoracyjny. Bardzo lubię tego typu obrazy i przedstawienia. Nie czuję się zbyt komfortowo z abstrakcjonizmem czy obecnym minimalistycznym językiem. Czasami proszono mnie o tego typu projekty, ale uważam, że klasyczny język jest bardziej przyjazny”.

Różnica między medalem a monetą

Autorka medalu na papieską podróż do Azji i Oceanii, zapytana o różnicę między medalem a monetą, wyjaśnia, że „medal jest przede wszystkim produktem artystycznym, może mieć również określone kształty i płaskorzeźby, które mogą abstrahować od okrągłego kształtu, który jest niemal fundamentalny dla monety; może mieć również znacznie wyższe, płaskorzeźby i określone elementy, tj. wkładki. Na poziomie artystycznym można pozwolić sobie na wiele więcej. Są to rzadsze egzemplarze, ponieważ medal ma niższy nakład, podczas gdy moneta ma również wartość nominalną, którą można odczytać na awersie monety. Jest ona zawsze obecna, przynajmniej jeśli chodzi o monety obiegowe, ponieważ istnieje również różnica między monetami obiegowymi, tj. tymi, które mogą być używane do płacenia, a monetami kolekcjonerskimi, które mogą być wykonane bardziej artystycznie, które mogą mieć bardziej oryginalne cechy, podczas gdy obecne monety przestrzegają ścisłych cech produkcyjnych, tj. reliefu o określonej wysokości, określonej wielkości, a przede wszystkim określonego procentu metalu”.

Młoda święta Anna dla Kanady

Arianna Cicconi wykonała również inne medale dla papieża Franciszka, takie jak ten z okazji podróży apostolskiej do Kanady w 2022 roku. „To był pierwszy medal na podróż apostolską, o wykonanie którego mnie poproszono. Doświadczyłam przy tym naprawdę dreszczyku emocji. Kilka lat wcześniej, kiedy byłem jeszcze w Scuola dell’Arte della Medaglia Istituto Poligrafico e Zecca dello Stato w Rzymie, do której uczęszczałem do 2021 roku, jeden z moich projektów został wybrany na medal na 9. rok pontyfikatu papieża Franciszka. W szczególności medal dla Kanady jest jednym z moich ulubionych projektów, ponieważ bardzo podobała mi się postać św. Anny z Maryją z Dzieciątkiem w ramionach, a następnie obok tych dwóch postaci dekoracja z liści klonu, które są symbolem tego kraju. Pamiętam, że powiedziano mi, że papież docenił mój rysunek, ponieważ byłam jednym z niewielu spośród wszystkich uczestników tego konkursu, którzy przedstawili św. Annę z młodzieńczym wyglądem, a więc z niewinnym pięknem. Byłam szczególnie poruszona, ponieważ właśnie to chciałam przekazać”.