Papieże Leonowie – „Lwy Kościoła”

Przyjęcie przez nowego papieża imienia Leon jest okazją do przypomnienia jego poprzedników o tym imieniu, z których co najmniej kilku odegrało ważną rolę w Kościele i we współczesnym im życiu politycznym. Na szczególną uwagę zasługują pierwszy i ostatni, przed Robertem Prevostem, Biskupi Rzymu, noszący to imię, które w wersji łacińskiej Leo znaczy „lew”. Można powiedzieć, że obaj byli prawdziwymi „Lwami Kościoła”, a więc silnymi osobowościami, mocno wspierającymi wspólnotę wiernych w trudnych chwilach.

Należy zauważyć, że większość z papieży o imieniu Leon – do ósmego włącznie – żyła w I tysiącleciu chrześcijaństwa, a więc w okresie, gdy nie było ono podzielone, przynajmniej formalnie i gdy cesarze bizantyjscy przez kilka wieków wywierali mniejszy lub większy wpływ na wybór kolejnych biskupów Rzymu.

Św. Leon Wielki, doktor Kościoła (440-61)

Pochodził prawdopodobnie z Tuscji, czyli dzisiejszej Toskanii w środkowych Włoszech, na tron papieski wstąpił 29 września 440 w wieku ok. 40 lat. Zasłynął jako wybitny teolog, zwalczający – jeszcze przed wybraniem go na papieża, a tym bardziej potem – wielkie ówczesne herezje: nestorianizm, monofizytyzm, pelagianizm, manicheizm i pryscylianizm.

Tradycja głosi, iż zanim stanął na czele Kościoła, wysłano go do Galii z misją pośredniczenia w sporze między miejscowymi władcami, który groził wybuchem wojny domowej. I właśnie w czasie pełnienia tego zadania mieszkańcy Rzymu wybrali go na swego biskupa po śmierci Sykstusa III (432-40).

Na tym stanowisku od razu przystąpił do walki z herezjami i przeżytkami pogaństwa, i to nie tylko wytykając błędy ich głosicielom, lecz także samemu formułując nauczanie prawowierne. Na przykład odrzucając monofizytyzm Eutychesa z Konstantynopola, uściślił i nakreślił naukę o dwóch naturach zjednoczonych, a zarazem niezmieszanych w Chrystusie, którą w 451 potwierdził Sobór Chalcedoński. Jednocześnie podkreślał prymat biskupa Rzymu w całym chrześcijaństwie i to, że w sprawach wiary jest ważny wyłącznie autorytet Kościoła. Na tymże soborze, na którym potwierdzono prymat biskupa Rzymu, gdy omawiano sprawy czystości wiary, zebrani wołali, iż „przez Leona przemawia Piotr”.

Jednocześnie to najliczniejsze w 1. tysiącleciu zgromadzenie biskupów na przedmieściach Konstantynopola  nasiliło rywalizację i spory między Rzymem a stolicą cesarstwa wschodniego.

Leon I w czasie swego długiego, ponad 21-letniego pontyfikatu zajmował się nie tylko sprawami wiary, ale musiał też bronić, i to z dużym  powodzeniem, Rzymu przed zniszczeniem go przez Hunów w 452 i Wandalów w 455. Pozostawił po sobie wiele listów, kazań i tekstów liturgicznych.

Nic dziwnego, że potomni docenili jego wielorakie zasługi dla Kościoła i Rzymu, przyznając mu jako pierwszemu papieżowi tytuł Wielkiego. Został też świętym, czczonym zarówno na Zachodzie, jak i na Wschodzie chrześcijaństwa, a w 1754 Benedykt XIV ogłosił go doktorem (czyli nauczycielem) Kościoła.

Leon XIII – „ojciec społecznej nauki Kościoła” (1878-1903)

Vincenzo Gioacchino Pecci urodził się 2 marca 1810 w Carpineto koło Anagni w prowincji Frosinone w Lacjum (środkowo-zachodnie Włochy) w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Święcenia kapłańskie przyjął 31 grudnia 1837. Dzięki swym zdolnościom i energii w działaniu wcześnie zaczął robić karierę kościelną, był m.in. delegatem apostolskim w Benewencie w Królestwie Neapolu (1838-41), gdzie skutecznie walczył z panującym  tam bandytyzmem oraz w Perugii i Spoleto (1841-43).

W styczniu 1843 Grzegorz XVI mianował go arcybiskupem i nuncjuszem apostolskim w Belgii. Mógł wówczas odwiedzić też m.in. Londyn i Paryż, zapoznając się z nowoczesnymi i wysoko rozwiniętymi, jak na owe czasy ośrodkami przemysłowymi. W samej Belgii poparł antyrządowe wystąpienia miejscowych biskupów, co spowodowało odwołanie go z tej placówki na żądanie króla Belgów. Abp Pecci wrócił więc do Włoch i 19 stycznia 1846 został arcybiskupem Perugii, a 19 grudnia 1853 bł. Pius IX mianował go kardynałem. W tym charakterze od 21 września 1877 Pecci był kamerlingiem Świętego Kościoła Rzymskiego.

Na konklawe, które zebrało się wkrótce po śmierci Piusa IX (7 lutego 1878) został wybrany 20 lutego 1878 nowym papieżem, przyjmując imię Leona XIII. Na tym stanowisku dał się poznać jako pierwszy nowoczesny Biskup Rzymu, dążący do kontaktów i dialogu z otaczającym go światem, a zarazem zatroskany o misję i ewangelizację społeczeństwa. Był gorącym zwolennikiem tomizmu i starał się wzmocnić rolę nuncjuszy jako swych przedstawicieli na całym świecie.

Jego doświadczenia dyplomatyczno-duszpasterskie z Belgii i z różnych części Włoch wyczuliły go na zagadnienia społeczne, zwłaszcza na nierówności towarzyszące burzliwemu uprzemysłowieniu, dokonującemu się m.in. w Europie Zachodniej. Owocem tych jego zainteresowań stała się encyklika „Rerum novarum” o kwestii robotniczej z 15  maja 1891– pierwszy w historii dokument papieski tak wysokiej rangi, poświęcony sprawom społecznym. Powszechnie uważa się ogłoszenie za „narodziny” katolickiej nauki społecznej.

Encyklika Leona XIII była swego rodzaju odpowiedzią Kościoła katolickiego na rodzący się wówczas ruch robotniczy i komunistyczny z jego ideą walk klasowej i zachętami do gwałtownych zmian społeczno-politycznych. Papież bronił w swym dokumencie m.in. zasady własności prywatnej, potępiał ideę walki klas, proponując w zamian ich współpracę i solidarne współdziałanie dla dobra wspólnego. Jednocześnie mocno akcentował godność pracy, uświęconej przez samego Chrystusa Robotnika. Wymienił też szczegółowo zadania państwa i jednostki, upominając się o takie prawa ludzi pracy, jak wolne niedziele i święta, wyraźnie określona długość dnia pracy, zróżnicowana stosownie do jej charakteru, zdrowia, płci i wieku pracownika, ochrona pracy kobiet i niepełnoletnich, słuszna i godna płaca itp.

Dokument ten był prawdziwą Magna Charta katolickiej nauki społecznej, mającą doniosłe znaczenie nie tylko dla Kościoła katolickiego, ale dla powstania całego społeczno-pracowniczego sposobu myślenia wielu środowisk niekatolickich, a nawet niechrześcijańskich, i to na całe dziesięciolecia. Inna sprawa, że wskazania i propozycje, zawarte w encyklice, pozostały w dużym stopniu na papierze, co z kolei pogłębiało różnice społeczne, przyczyniając się jednocześnie do radykalizacji, a nawet dechrystianizacji dużej części rodzącego się wówczas proletariatu oraz ruchu robotniczego i komunistycznego.

Ojciec Święty zajmował się jednak nie tylko sprawami społecznymi, ale w co najmniej równym stopniu podejmował także zagadnienia czysto kościelne, zarówno w wymiarze powszechnym, jak i różnych krajów. Pozostawił po sobie m.in. 86 encyklik (niektóre źródła mówią o „tylko” 51 tego rodzaju dokumentach, co i tak jest liczbą rekordową), a wśród nich 11 poświęconych modlitwie różańcowej, dlatego niektórzy nazywają go „papieżem różańcowym”, jak również kilkadziesiąt encyklik skierowanych do Kościołów lokalnych m.in. we Włoszech, Francji, na Węgrzech, w Brazylii, Peru, Meksyku, Stanach Zjednoczonych, na ziemiach polskich („Caritatis” z 19 marca 1894) i w innych krajach.

Leon XIII jest też autorem encykliki o misjach „Sancta Dei Civitas” z 3 grudnia 1880, zachęcającej do włączania się wszystkich katolików w dzieło rozkrzewiania wiary wśród niechrześcijan i szerzenia Królestwa Jezusowego na świecie. Usprawnił ponadto działalność dyplomacji papieskiej, poprawiając stosunki Stolicy Apostolskiej z wieloma krajami i nawiązując nowe, a w1883 otworzył archiwa watykańskie do badań naukowych, umacniając przejrzystość historii Kościoła.

Zmarł w wyniku chronicznej niewydolności nerek 20 lipca 1903 w wieku 93 lat jako najstarszy czynny papież w dziejach Kościoła.

>>> „Serce duszpasterza, doświadczenie w zarządzaniu, globalna wizja”. Kim jest nowy papież Leon XIV?

Pozostali papieże Leonowie

Św. Leon II (17 VIII 682-3 VII 683)

Pochodził z Sycylii. Jego niespełna roczny pontyfikat skupiał się na walce z herezją monoteletyzmu. W okresie silnego uzależnienia od Bizancjum doprowadził też do zmniejszenia daniny płaconej cesarzom wschodniorzymskim. Był lubiany przez biedotę Wiecznego Miasta, odnowił niektóre zabytki rzymskie.

Św. Leon III (26 XII 795-12 VI 816)

Odegrał wielką rolę w dziejach Europy, gdyż to on ukoronował 25 grudnia 800 Karola Wielkiego na cesarza Świętego Imperium Rzymskiego, co oznaczało symboliczne odrodzenie Cesarstwa Zachodniego i ostateczne zerwanie jakiegokolwiek uzależnienia od Bizancjum. W 799 przeżył zamach na swoje życie. Kanonizowano go w 1673 roku.

Św. Leon IV (10 IV 847–17 VII 855)

Pochodził z Rzymu. Po ataku Saracenów na Rzym i splądrowaniu przez nich miasta skupił się na jego obronie, umocnieniu i odbudowie zniszczonych świątyń. Zwołał kilka synodów w celu umocnienia swej władzy i dyscypliny kościelnej oraz potwierdził uniezależnienie się od cesarzy bizantyjskich.

Leon V (VII-IX 903)

Niewiele wiadomo o jego życiu i dokonaniach. Został pozbawiony władzy i prawdopodobnie otruty w więzieniu rzymskim przez swego kapelana Krzysztofa, późniejszego antypapieża (który zresztą sam zginął w rok później w podobny sposób).

Leon VI (V-XII 928)

Okazał się być bezwolnym narzędziem w rękach arystokracji rzymskiej, być może również zginął otruty.

Leon VII (3 I 936–13 VII 939)

Był benedyktynem. Został papieżem dzięki poparciu króla Alberyka II ze Spoleto, który wówczas rządził Rzymem. Jego pontyfikat, choć krótki, był w miarę stabilny, a papież starał się wprowadzić dyscyplinę w klasztorach i wzmocnił przestrzeganie celibatu przez księży.

Leon VIII (4 XII 964–3 III 965)

Pochodził z Rzymu. Gdy jeszcze był człowiekiem świeckim, powołał go na papieża cesarz niemiecki Otton I Wielki po usunięciu z urzędu Jana XII (955-64). Rządy nowego biskupa Rzymu przypadły na czasy wielkich wstrząsów i niepokojów, a on sam był bardziej zaangażowany w walki polityczne niż w sprawy kościelne.

Św. Leon IX (12 II 1049–19 IV 1054)

Niemiecki hrabia Bruno de Egisheim-Dagsburg z Alzacji przed wyborem na tron papieski był ponad 20 lat biskupem Toul w Lotaryngii, wykazując się gorliwością duszpasterską. Był też zdolnym dyplomatą, pośrednicząc w sporze między cesarzem Konradem II a królem Francji Henrykiem I. Jako papież starał się wprowadzać w Kościele reformy kluniackie, umacniając odnowę duchową, broniąc celibatu, zwalczając symonię (świętokupstwo, czyli kupowanie godności kościelnych) a zarazem wzmacniając papiestwo i jego rolę w ówczesnej Europie. W tym celu dużo podróżował po Francji, Niemczech i Półwyspie Apenińskim.

Zmarł na krótko przed schizmą, która podzieliła chrześcijaństwo zachodnie i wschodnie, gdy jego wysłannik kard. Humbert złożył w Konstantynopolu bullę wyklinającą patriarchę Michała Cerulariusza.

Leon X (9 [11?] III 1513–1 XII 1521)

Giovanni di Lorenzo de’ Medici objął rządy w Kościele w okresie Odrodzenia i jego pontyfikat przebiegał w znacznym stopniu pod znakiem troski o upiększanie swej rezydencji. Był mecenasem czołowych twórców tamtych czasów, jak Rafael i Michał Anioł. Również w tym czasie wybuchła reformacja protestancka, wywołana bezpośrednio sprawą odpustów udzielanych w celu sfinansowania rozbudowy bazyliki św. Piotra.

Leon XI (1-27 IV 1605)

Alessandro Ottaviano de’ Medici był ciotecznym wnukiem Leona X, człowiekiem wykształconym, powszechnie lubianym, ale słabego zdrowia i to sprawiło, że zmarł już niespełna 4 tygodnie po wybraniu go na biskupa Rzymu.

Leon XII (28 IX 1823–10 II 1829)

Annibale della Genga z okolic Spoleto skupił swą posługę piotrową na reformie moralnej Kurii Rzymskiej, na walce z protestantyzmem i na odnowie życia religijnego, ogłaszając w 1825 Jubileuszowy Rok Święty. Ożywił politykę zagraniczną Państwa Kościelnego, poprawiając stosunki z Francją i Niemcami. Zarazem jednak prowadził politykę ograniczania praw Żydów, pozostawiając swemu następcy trudny scenariusz w kontekście narastających zmian społecznych i politycznych.

Zobacz także