Św. Józef Anchieta SJ: żył w XVI wieku, a kanonizował go papież Franciszek [PATRON DNIA]

Józef Anchieta SJ (1534–1597) to ważna postać w historii ewangelizacji Ameryki Południowej.

Był księdzem misjonarzem, językoznawcą, mediatorem, nauczycielem i kulturalnym pośrednikiem między światem europejskim a rdzennymi społecznościami Brazylii. Choć urodził się na jednej z Wysp Kanaryjskich, jego życie i działalność na trwałe wpisały się w historię tego południowoamerykańskiego kraju.

Nowy język

Jeszcze jako nastolatek wstąpił do Towarzystwa Jezusowego w Portugalii, mimo że już wówczas zmagał się z chorobą, która na całe życie ograniczyła jego sprawność fizyczną. W 1553 roku został wysłany do portugalskiej kolonii w Ameryce Południowej, gdzie rozpoczął długoletnią pracę misyjną. Początkowo trafił do osady São Vicente, a następnie do São Paulo, które wówczas było jeszcze niewielką misją jezuicką położoną w głębi lądu.

Anchieta nie tylko katechizował. Od początku interesował się językiem i kulturą miejscowych ludów, zwłaszcza Tupi, którzy zamieszkiwali znaczną część brazylijskiego wybrzeża. Szybko opanował ich język i z czasem stworzył pierwszą jego gramatykę i słownik, dzięki czemu tupi stał się nie tylko narzędziem ewangelizacji, ale również oficjalnym środkiem komunikacji w jezuickich misjach. Działalność Anchiety w tej dziedzinie pokazuje jego szacunek wobec lokalnej kultury – nie chciał jej wykorzenić, ale włączyć w nowy, wspólny świat religii i edukacji.

>>> Brazylia świętuje 525. rocznicę pierwszej mszy św.

Nie narzucać chrześcijaństwa

W czasach kolonizacji i narastających konfliktów między portugalskimi osadnikami a Indianami, Anchieta często stawał po stronie słabszych. Wiele razy występował w roli pośrednika w negocjacjach, próbując zażegnać wojny i ratować tubylców przed przymusowym przesiedleniem czy niewolą. Był przekonany, że chrześcijaństwo powinno być przekazywane w sposób pokojowy, dostosowany do lokalnych realiów, a nie narzucany siłą. W tym sensie był prekursorem bardziej zrównoważonego modelu misji, który nie odcinał ludzi od ich korzeni kulturowych, ale próbował szukać wspólnego języka – zarówno dosłownie, jak i symbolicznie.

>>> Brazylia: kongres 200 uniwersytetów katolickich. Tematem Laudato si’ i ekologii

W dżungli

Anchieta był jednym z fundatorów kilku osad i miast, które dziś są potężnymi metropoliami: São Paulo (założone w 1554 r. jako kolegium jezuickie) i Rio de Janeiro (założone w 1565 r., w którego powstaniu uczestniczył jako doradca i duszpasterz). Był aktywny w terenie – przemierzając dżungle i wioski indiański. Ale też pisał poezje, dramaty religijne i teksty pedagogiczne, często w językach portugalskim, łacińskim i tupi. Swoje utwory wykorzystywał w pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi – jako narzędzie ewangelizacji, ale i budowania wspólnoty.

Pomimo słabego zdrowia, prowadził intensywne życie. Często pełnił funkcje przełożonego wspólnot jezuickich, prowadził działalność duszpasterską, nauczał i wspierał formację kolejnych pokoleń misjonarzy. Jego współbracia i miejscowa ludność otaczali go dużym szacunkiem. Zmarł w 1597 roku w Reritiba (obecnie Anchieta, w stanie Espírito Santo).

>>> Brazylia: arcybiskup apeluje o wdrożenie encykliki „Laudato si`”

Postać wciąż aktualna

Proces beatyfikacyjny rozpoczął się już w XVII wieku, ale dopiero papież Franciszek w 2014 roku ogłosił go świętym, uznając tzw. kult odwieczny. Anchieta został ogłoszony drugim – po św. Piotrze z Alkantary – patronem Brazylii i nazywany jest dziś jej apostołem.

Jego życie nie było spektakularne w sensie heroicznych czynów, ale konsekwentne i wytrwałe – zbudowane na głębokim przekonaniu, że Ewangelia musi iść w parze z szacunkiem, edukacją i kulturą. To właśnie ta postawa, a nie same liczby nawróconych czy wybudowanych kościołów, czyni go postacią wciąż aktualną – nie tylko w historii misji, ale też w kontekście dzisiejszego dialogu międzyreligijnego i międzykulturowego.

Zobacz także