Rzym: psycholożka o możliwościach pomocy psychologicznej ukraińskim uchodźcom

O pomocy psychologicznej ukraińskim uchodźcom mówiła Lidia Zabłocka-Żytka, doktor nauk w Instytucie Psychologii Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, podczas obrad Synodu Biskupów Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, który odbywa się w dniach 3-13 września w Rzymie. Tematem Synodu jest „Duszpasterskie towarzyszenie poszkodowanym wskutek wojny”.

Dr Zabłocka-Żytka zauważyła, że oprócz kryzysu psychologicznego, wojna powoduje szereg innych kryzysów, które mają znaczący wpływ na samopoczucie i zdrowie psychiczne ludzi. Powinniśmy unikać patologizowania doświadczeń uchodźców. Ekstremalna sytuacja może często powodować trudności emocjonalne, ale odpowiednia reakcja ze strony innych ułatwia ich rozwiązanie. Duża liczba uchodźców może również powodować niepokój i strach wśród ludzi, którzy oferują im pomoc i schronienie. Aby skutecznie zaangażować Kościół w pomoc migrantom, ważne jest, aby być świadomym czynników i procesów, które wpływają na ich zdrowie psychiczne.

>>> Ukraiński Kościół Greckokatolicki dziękuje Kościołowi w Polsce za wspieranie uchodźców

Trzy etapy procesu migracji

Zwróciła uwagę, że reakcja ludzi dotkniętych wojną jest kształtowana przez: ograniczenie lub niezaspokojenie podstawowych ludzkich potrzeb; różne reakcje na stres; dostępne zasoby, np. zmienne społeczno-demograficzne (wiek, płeć, wykształcenie), zdrowie psychiczne.

„Proces migracji ma trzy główne etapy: czas przed migracją; czas migracji (okres podróży, przemieszczania się) i czas w nowym miejscu. Migranci reagują i radzą sobie na różne sposoby w zależności od tego, czego doświadczyli przed migracją, np. wojny. Jak wyglądało ich życie, jaki był ich stan zdrowia. Paradoksalnie, dla niektórych osób konieczność opuszczenia miejsca zamieszkania jest szansą na lepsze życie. Dla innych opuszczenie miasta, w którym mieszkali, to pierwszy raz w życiu, co jest dodatkowym stresem” – powiedziała dr Zabłocka-Żytka.

Podkreśliła, że błędem jest wykonywanie wszystkiego za migrantów/uchodźców. Konieczne jest stworzenie im warunków, aby mogli stać się niezależni i skuteczni. Na przykład bardzo dobrym miejscem do organizowania samopomocy są parafie i grupy modlitewne, gdzie sami uchodźcy mogą czuć się potrzebni i pomagać innym w potrzebie.

Wsparcie na czterech poziomach

Aby wspierać zdrowie psychiczne migrantów, konieczne jest zapewnienie bezpieczeństwa na czterech poziomach. Pierwszym krokiem jest stworzenie bezpiecznych i przyjaznych relacji społecznych. Zadbanie o bezpieczeństwo fizyczne, emocjonalne i informacyjne. Uczenie ludzi skutecznych sposobów radzenia sobie ze stresem, dbanie o ich zdrowie i dobre samopoczucie.

Na drugim poziomie ważne jest wspieranie rodzin, w szczególności uchodźców, którzy są rodzicami, w opiece nad dziećmi, a także w radzeniu sobie z własnymi emocjami i ochronie zdrowia psychicznego dzieci. Pomocne mogą być seminaria edukacyjne, które dostarczają informacji, na przykład o tym, jak działa stres i jak opracować odpowiednie i skuteczne sposoby radzenia sobie ze stresem. Stabilni emocjonalnie opiekunowie są ważnym wsparciem dla dzieci i młodzieży. Takie seminaria mogą być organizowane w parafiach.

Trzeci poziom obejmuje indywidualne wsparcie, na przykład przez duchownych lub specjalistów w dziedzinach innych niż zdrowie psychiczne, a także przez wolontariuszy, którzy pracują na co dzień, na przykład w parafiach.

Czwarty poziom odnosi się do specjalistycznej opieki, tj. wsparcia ze strony specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego, takich jak psychiatrzy, psychologowie kliniczni, psychoterapeuci. Ten poziom wsparcia ma na celu zapewnienie leczenia uchodźcom cierpiącym na zaburzenia psychiczne, na przykład z powodu traumy doznanej podczas wojny.

Ważna rola Kościoła

Psycholożka zauważyła, że Kościół może odgrywać ważną rolę na każdym poziomie organizacji, począwszy od informowania wiernych o potrzebie szacunku i pomocy innym poprzez organizację miejsc spotkań, na przykład tworzenie wspólnot modlitewnych, a także spotkań rodzin, dzieci, rodziców.

Innym ważnym wkładem Kościoła może być wsparcie emocjonalne udzielane przez przeszkolonych duchownych. Nie chodzi o to, że księża, zakonnicy i zakonnice stają się teraz psychologami, ale o to, że mają wiedzę i siłę, aby wspierać innych, na przykład poprzez umiejętność regulowania emocji, wiedzę psychologiczną na temat etapów migracji i doświadczenia żałoby. Aby mogli zadbać o swoje zdrowie psychiczne i fizyczne oraz zrozumieć zachodzące w nich procesy psychologiczne. Kapłani zawsze wykonują tę pracę, na przykład podczas rozmów ewangelizacyjnych, nauczania o Bogu, przekazywania nadziei i wzmacniania wiary. Dzieje się tak również podczas sprawowania sakramentów. Z psychologicznego punktu widzenia ma to bardzo duże znaczenie emocjonalne, motywacyjne i społeczne, a nie tylko duchowe.

„Zakonnice i zakonnicy, opiekując się sierotami, chorymi, osobami starszymi, udzielając schronienia samotnym matkom, zawsze dawali im nadzieję na lepsze jutro, wzmacniali ich poczucie godności, szacunku i przynależności. Chodzi o to, aby dodatkowo pamiętać o konsekwencjach traumy wojennej, mieć to na uwadze w naszej codziennej pracy i być świadomym tego, jak to tragiczne doświadczenie wpływa na nas” – powiedziała dr Zabłocka-Żytka.

Jej zdaniem księża i parafianie, którzy pomagają migrantom, muszą znać zasady udzielania pierwszej pomocy, a także umieć radzić sobie z własnym stresem i pokonywać strach w sytuacjach kryzysowych.

Psycholożka zauważyła, że kazanie jest bardzo dobrym momentem, aby nauczyć parafian, że zdrowie psychiczne jest ważne, należy o nie dbać i leczyć zaburzenia psychiczne. Podczas sakramentu pojednania ważna jest umiejętność rozróżniania niepokojących objawów zaburzeń zdrowia psychicznego, np. natręctw, zaburzeń lękowych oraz zachęcanie do korzystania z pomocy psychologicznej, np. psychiatrów, psychologów.

Odpowiednia formacja

Dr Zabłocka-Żytka podkreśliła, że istnieje kilka ważnych kwestii, które powinny być brane pod uwagę w działaniach Kościoła na rzecz zdrowia psychicznego: szkolenie duchownych w zakresie zdrowia psychicznego, ze szczególnym uwzględnieniem traumy wojennej. Ważne jest, aby księża wiedzieli, w jakich sytuacjach potrzebna jest pomoc psychiatry. Można to osiągnąć poprzez szkolenia, najlepiej stacjonarne, przeznaczone dla duchownych i prowadzone przez specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego.

Wspieranie duchownych, parafian – wolontariuszy, którzy aktywnie działają na rzecz uchodźców/osób przesiedlonych w kontynuowaniu pomocy, właściwa organizacja wsparcia tak, aby ta działalność była rozwojowa dla osób otrzymujących pomoc i nie wypalała pomagających. Przykładem mogą być grupy wsparcia dla pomagających lub spotkania, gdzie z jednej strony można podzielić się doświadczeniami, a z drugiej rozładować silne emocje i uzyskać pomoc od innych pomagających. Jest to wymóg etyczny dla osób, które pomagają w tak złożonym obszarze jak trauma wojenna. Organizowanie seminariów edukacyjnych dla rodziców dzieci i młodzieży, podczas których rodzice mogą nauczyć się na przykład skutecznych sposobów przezwyciężania własnego stresu i reagowania na trudności swoich dzieci.

Ponadto: współpraca z psychologiem w celu zapewnienia edukacji przedmałżeńskiej w formie seminarium i indywidualnych konsultacji (dla chętnych). Konsultacje indywidualne – współpraca z psychologiem, psychoterapeutą oraz organizacja bezpłatnych poradni dla parafian.