Skąd wziął się kult Serca Jezusowego?

Czerwiec to miesiąc szczególnie poświęcony kultowi Najświętszego Serca Jezusowego. Korzenie tego kultu sięgają średniowiecza. Wpierw miał on charakter prywatny, a następnie publiczny. Cześć oddawaną Najświętszemu Sercu Jezusowemu łączono zrazu z przyswojonym przez dominikanów kultem Najświętszej Rany boku Jezusa.  

Bardzo późno, bo w 1765 roku, kult Najświętszego Serca Jezusowego, wraz ze świętem Boskiego Serca Pana Jezusa, ustanowił i zatwierdził papież Klemens XIII. Początkowo święto dotyczyło Polski, ponieważ papieski dekret był odpowiedzią na memoriał tamtejszych biskupów. Jeszcze w XVIII wieku kult Serca Jezusowego zaczął rozpowszechniać się w świecie. Jeśli chodzi o XIX stulecie, papież Pius IX oficjalnie w 1856 roku rozszerzył święto na cały Kościół, a papież Leon XIII w 1899 roku powierzył Kościół i ludzkość Sercu Jezusowemu. W XX wieku papież Pius XI dołączył akt wynagrodzenia temu Sercu, a w swej encyklice o wynagradzaniu (z 8 maja 1928 roku), zatytułowanej Miserentissumus Redemptor, pisał między innymi:

„Spośród wielu innych dowodów bezbrzeżnej dobroci Naszego Odkupiciela najpotężniej jaśnieje ten, że w miarę wygasania miłości wśród wiernych Chrystusowi wyniesiono samą miłość Boga na wyżynę specjalnego kultu, a skarby tej dobroci na oścież otwarto dzięki tej formie czci, którą się okazuje Najświętszemu Sercu Jezusa […] Najłaskawszy Jezus ukazał ludom Swe Najświętsze Serce jako znak pokoju i miłości, zwiastujący pewne zwycięstwo w walce. […] raczył nam okazać Swe Serce, znakiem cierpienia uwieńczone i płomieniem miłości opromienione, w tym mianowicie celu, byśmy, rozpoznając bezbrzeżną ohydę grzechu i podziwiając bezgraniczną miłość Odkupiciela, tym silniej znienawidzili grzech i tym gorętszą odwzajemnili się Mu miłością”.

Początki kultu

Pierwsza część refleksji nad kultem Najświętszego Serca Jezusowego obejmuje średniowiecze. Początki tego kultu zawdzięczamy świętym: Mechtyldzie, jej siostrze Gertrudzie oraz Małgorzacie z Kortony. Żyjąca w XIII wieku święta Mechtylda nie tylko czule witała rano i żegnała wieczorem Serce Jezusowe, ale także otrzymała je od Zbawiciela na znak zawartego z nią przymierza i spoczywała w tym Sercu. W ikonografii tej świętej pojawia się gorejące serce, pod którym między innymi objawił się jej Jezus Chrystus (pierwsze z objawień miało miejsce w 1281 roku).

Na zasługi świętej Mechtyldy w szerzeniu kultu Serca Jezusowego wskazuje łacińskie motto: In corde Gertrudis invenietis Me („W sercu Gertrudy znajdziecie Mnie”). Takimi słowami prawdopodobnie zwrócił się do niej Zbawiciel. Podobnym przywilejem od Boga jak święta Mechtylda, cieszyła się także święta Gertruda (XIII-XIV wiek), autorka poematu Poseł Bożej pobożności o miłości Boga do duszy i duszy do Boga, mającej swoje źródło w Najświętszym Sercu Syna Bożego. Do świętej Gertrudy Jezus Chrystus powiedział:

„Umieściłem cię przeto przy otworze do Najświętszego Serca, byś tym łatwiej mogła zakosztować jego słodyczy i pociechy, którymi miłość Boża w swej odwiecznej łaskawości aż kipi dla wszystkich tych, którzy ich pragną”. Natomiast święta Małgorzata z Kortony (XIII wiek) ujrzała serce Jezusa Chrystusa w otwartej ranie Jego boku.

Mistyczne zaślubiny z Jezusem

Średniowiecze znane jest również z innych świętych i błogosławionych, którzy szczególną czcią darzyli Najświętsze Serce Jezusowe. Do ich grona należała na przykład święta Ludgarda (XII-XIII wiek), która zapragnęła Serca Zbawiciela, a święta Katarzyna ze Sieny (XIV wiek) zamieniła się sercami z Jezusem Chrystusem w mistycznych zaślubinach. Wielkimi czcicielami Serca Jezusowego byli także święci: Antoni z Padwy (XII-XIII wiek) i Bonawentura (XIII wiek), dostrzegający miłość Boga w oddaniu przez Niego Serca człowiekowi. Prawdopodobnie to święty Anzelm (XI-XII wiek) jako pierwszy pisał o Sercu Jezusowym: „Jezus okazuje się słodkim w Ranie swego boku. Rana ta bowiem odsłoniła nam bogactwa Jego dobroci, miłości Jego Serca”, natomiast święty Bernardyn ze Sieny (XIV-XV wiek) zachęcał: „Zbliżmy się zatem do Jego Serca, Serca głębokiego, tajemniczego […], które tak wielką płonie ku nam miłością”. Błogosławiona Krystyna ze Stommein (XIII-XIV wiek) w następujący sposób modliła się do Odkupiciela: „Panie Jezu, błagam Cię, przez Twoje Najsłodsze Serce, starte z miłości ku nam, jeżeli to jest Twoją wolą, by złe duchy zadały mi śmierć, to przyjmij w pokoju uciśnione i strwożone moje serce i strzeż go litościwie w Twoim Najsłodszym Sercu”. Rodzimą czcicielką Serca Jezusowego w epoce średniowiecza była chociażby błogosławiona Dorota z Mątowów (XIV wiek). Tę błogosławioną, uchodzącą za pierwszą w Polsce powiernicę Serca Jezusowego, Zbawiciel obdarzył łaską mistycznej „zamiany serc”, a w czasie Mszy świętej w Gdańsku tak powiedział do niej: „Ukazałem ci Serce moje błogosławione i mój otwarty bok, byś na przyszłość wiedziała, gdzie szukać mego Serca i jak je ranić miłością”.

Winny Szczep Mistyczny

Średniowiecznym jest także piękny, anonimowy utwór poetycki, zatytułowany Winny Szczep Mistyczny. W utworze tym mowa jest o odnalezieniu Serca Bożego w Ranie i o spoczęciu na zawsze w tym Sercu:

„Przebili zatem i przeszyli nie tylko Jego ręce i nogi, ale również bok, aby nam włócznia mogła otworzyć Serce. Skoro przeto przyszliśmy do Najsłodszego Serca Jezusa, skoro tak dobrze nam tu być, nie oddalajmy się łatwo od Niego. […] Jak słodką, jak dobrą jest rzeczą zamieszkać w tym Sercu! Skarbem najdroższym, perłą najcenniejszą jest Twoje Serce, o dobry Jezu! I któż by tą perłą pogardzał? Owszem, w zamian za nią oddam wszystko inne, oddam wszystkie moje myśli, wszystkie uczucia duszy mojej i wrzucę je do Serca dobrego Jezusa. […] Pójdę modlić się w tej świątyni, w tym ‘świętym świętych’, obok tej arki Przymierza. Dawid powiedział: ‘Odnalazłem serce moje, bym modlił się do Pana mojego’. Ja również znalazłem Serce Zbawcy, Króla mojego, mego Brata i Przyjaciela”.

Zobacz także