Święta od baranka [PATRON DNIA]

W liturgii świętą Agnieszkę wspomina się 21 stycznia. To właśnie tego dnia, począwszy od IV stulecia, przyprowadza się na jej grób dwa baranki ofiarowywane papieżowi. Z ich runa rzymskie benedyktynki z kościoła pod wezwaniem świętej Cecylii na Zatybrzu tkają paliusze dla nowo wybranych arcybiskupów metropolitów. 

Gdy będąc w Rzymie, dotrzemy na Piazza Navona i zajrzymy do bazyliki pod wezwaniem Świętej Agnieszki (in Agone), ujrzymy jedną z jej relikwii: czaszkę. Jej „właścicielka”, niespełna dwunastoletnia Rzymianka, poniosła śmierć męczeńską w miejscu, gdzie obecnie znajduje się Piazza Navona. W starożytności bowiem wznosił się tutaj od drugiej połowy I wieku stadion Domicjana. Na arenie tego stadionu, którego zasięg i kształt sugerują choćby fontanny, nie oszczędzono za wiarę chrześcijańską i tej nastolatki. Historia jej życia mówi, że zginęła za panowania cesarza Dioklecjana, prawdopodobnie w 305 roku, natomiast bazylikę ku jej czci wzniesiono dopiero w VII stuleciu. Poza tą bazyliką istnieje też w Rzymie inny znany kościół poświęcony tej męczennicy: to bazylika pod wezwaniem świętej Agnieszki za Murami przy via, czyli ulicy, Nomentana. Ów kościół również wzniesiono w VII wieku: nad grobem owej męczennicy. 

Agnus, czyli baranek 

W liturgii wspomina się uroczyście świętą Agnieszkę w dniu 21 stycznia. To właśnie tego dnia, począwszy od IV stulecia, przyprowadza się na jej grób dwa baranki ofiarowywane papieżowi. Z ich runa rzymskie benedyktynki z kościoła pod wezwaniem świętej Cecylii na Zatybrzu tkają paliusze dla nowo wybranych arcybiskupów metropolitów.  

>>> Święta Agnieszka: nie bała się swojej śmierci

Skąd jednak wzięło się imię świętej: Agnieszka? Pochodzi ono od łacińskiego określenia baranka: agnus, choć mówi się też o wywodzeniu się tego imienia z greckiego agne tłumaczonego jako: „czysta”, „dziewicza”. W sztuce świętą Agnieszkę łatwo rozpoznać, ponieważ towarzyszy jej nawiązujący do jej imienia baranek. Może on widnieć u stóp tej świętej, ale zdarza się też, że spoczywa na jej ręce. Ów atrybut uzasadniają w ikonografii świętej Agnieszki także pewne zdarzenia. Pierwszym było ukazanie się po ośmiu dniach od męczeństwa tej świętej, z barankiem, jej rodzicom. Drugim natomiast podarowanie przez nią papieżowi wełny, z której utkano paliusz, stąd miał wziąć się coroczny, wspomniany zwyczaj.   

Z barankiem przedstawia świętą Agnieszkę chociażby mozaika z kościoła pod wezwaniem Świętej Cecylii na Zatybrzu. Wyobrażona na niej owa męczennica widnieje jako oranta, czyli modląca się (z rękoma uniesionymi ku niebu), na złotym tle z owocującymi drzewami symbolizującymi raj oraz wśród lilii będących symbolem jej czystości i niewinności. Co więcej, ponad nią znajduje się prawica Boża trzymająca ozdobiony wstęgami wieniec z liści laurowych, symbolizujący triumf i chwałę, a przeznaczony dla owej świętej. Czasami wieniec ten zastąpiony jest złotą koroną wznoszoną nad świętą lub spoczywającą na jej skroniach. Samo koronowanie świętej Agnieszki przedstawił Domenichino, czyli Domenico Zampieri. Ukazał on aniołka zdążającego ku niej z liściem palmy jako symbolem męczeństwa i ze złotą, wysadzaną klejnotami koroną. Drugi aniołek, widoczny u jej stóp, tuli i głaszcze baranka. Francesco Guarino wyobraził natomiast tę świętą jako wskazującą palcem na baranka wpatrzonego w osobę oglądającą obraz, a gest zawiera w sobie przekaz, że chrześcijanin powinien zawsze kierować swą uwagę na Jezusa Chrystusa.  

Czystość 

W ikonografii świętej Agnieszki podkreśla się mocno również jej czystość i niewinność. Owe cnoty symbolizują w jej przypadku takie atrybuty jak… baranek, ale też biała korona, lilia i kość słoniowa. Dwa ostatnie nawiązują też do pewnego zdarzenia mającego miejsce przed śmiercią świętej. Historia jej życia mówi, że wystawiono ją na widok publiczny, celowo pozbawioną ubrania. Wtedy to, aby ochronić swą niewinność, okryła się własnymi włosami, co przedstawił na swej miniaturze artysta zwany Mistrzem z Fauvel. Ponadto miniatura ukazuje anioła zbliżającego się do męczennicy z szatą w rękach, niejako śpieszącego jej z „odsieczą”. Jeszcze inna opowieść mówi, że kiedy niedoszły narzeczony zamierzał zbliżyć się do świętej, został rażony piorunem, wskutek czego stracił życie. Święta Agnieszka jednak nie była bez serca, nawet wobec niego, bo wyprosiła u Boga jego wskrzeszenie, po którym przyjął on chrzest.  

Jeszcze inne, poza już wymienionymi, atrybuty „towarzyszą” tej świętej. Czerwona korona, podobnie jak płonący stos i miecz, symbolizują jej męczeńską śmierć, gdyż, kiedy płomienie nie zdołały wyrządzić męczennicy Agnieszce krzywdy, ścięto ją mieczem. W ikonografii owej świętej widnieją też księga i lampa. Księga symbolizuje wiarę, modlitwę i zgodne z Ewangelią życie, a lampa ‒ mądrość i roztropność, cnoty cechujące świętą Agnieszkę, odnoszące się do nowotestamentowej przypowieści o pannach roztropnych i nieroztropnych. Warto także wspomnieć o jeszcze jednym atrybucie… i najbardziej zaskakującym, choć znawcy ludowych porzekadeł z pewnością się nie zdziwią. Chodzi tutaj o skowronka. Ukazał go na obrazie przedstawiającym świętą Agnieszkę rodzimy, najwybitniejszy kolorysta, Jacek Malczewski. W związku z tym, iż, jak głoszą dwa ludowe przysłowia: „Święta Agnieszka wypuszcza skowronka z mieszka” i „Agnieszka łaskawa, puszcza skowronka z rękawa”, ów symbolista ukazał tę świętą w polu: z mieszkiem i z wypuszczanymi zeń przez nią skowronkami.  

Zobacz także