Wielki Piątek w kościołach wschodnich

Prawosławni i wierni innych obrządków wschodnich, wśród nich grekokatolicy, obchodzą 14 kwietnia uroczystość Wielkiego Piątku. W tym roku Wielkanoc przypada u nich bowiem 16 kwietnia – czyli w tym samym czasie, co u katolików.

W Wielki Piątek w cerkwiach nie jest sprawowana liturgia eucharystyczna. Wczesnym popołudniem odbywają się procesje, potem nabożeństwa i adoracja Grobu Pańskiego. Symbolizuje go we wschodniej tradycji płaszczanica (lub w innej pisowni: płaszczenica), czyli wystawiany uroczyście na środku świątyni całun z ikoną przedstawiającą Chrystusa w grobie.

Płaszczanica leży na tzw. świętym prestole (stoliku), a wierni oddają jej cześć, kłaniając się i całując ikonę. W Kościele wschodnim nie praktykuje się umieszczania przy Grobie Pańskim elementów świeckich. Pojawiają się jedynie świece i kwiaty.

Największe w kraju skupiska prawosławnych są w województwie podlaskim. W białostockiej katedrze św. Mikołaja głównym uroczystościom Wielkiego Piątku przewodniczyć będzie ordynariusz prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej abp Jakub. Zwierzchnik Cerkwi w Polsce metropolita Sawa podobnym uroczystościom przewodniczyć będzie w katedrze metropolitalnej w Warszawie.

Na Podkarpaciu, gdzie są skupiska grekokatolików, główne nabożeństwo Wielkiego Piątku greckokatolickiej archidiecezji przemysko-warszawskiej odbędzie się w archikatedrze pw. św. Jana Chrzciciela w Przemyślu. „Wystawienie całunu w świątyniach potrwa do nabożeństwa rezurekcyjnego” – powiedział dziekan sanocki i proboszcz parafii greckokatolickiej w Komańczy ks. Andrzej Żuraw.

Adoracja w cerkwiach potrwa całą noc z piątku na sobotę. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa wszyscy wierni zostawali na nocnych modlitwach przy płaszczanicy, a wczesnym rankiem, by nie odchodzili do domów, duchowni rozdawali im chleb i wino, aby mogli zaspokoić głód.

W Wielki Piątek wiernych obowiązuje ścisły post. Zaleca się nawet zupełne powstrzymywanie od posiłków aż do wieczora, albo przynajmniej do zakończenia uroczystości z adoracją płaszczanicy. W niektórych prawosławnych rodzinach, gdzie post jest ściśle przestrzegany, kolacja w Wielki Czwartek była ostatnim większym posiłkiem aż do wielkanocnego śniadania.

Dokładnych danych co do liczby prawosławnych w kraju nie ma. Przedstawiciele polskiej Cerkwi szacują, że wiernych jest ok. 450-500 tys., z czego ok. połowy mieszka w północno-wschodniej Polsce. Według danych GUS, w ostatnim spisie powszechnym przynależność do Kościoła prawosławnego w Polsce zadeklarowało 156 tys. osób. Hierarchowie uznają jednak te dane za niemiarodajne.

Liczba grekokatolików w Polsce szacowana jest na ok. 50 tys. wiernych. Mieszkają m.in. w województwach: podkarpackim, małopolskim, warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, lubuskim i dolnośląskim.

Wielkanoc katolików i kościołów wschodnich nie co roku wypada w tym samym terminie; wynika to z nieco innego sposobu wyznaczania daty tego święta. Często Wielkanoc prawosławnych i innych obrządków wschodnich jest po katolickiej, a różnica może być nawet pięciotygodniowa.

Fot. PAP/Wojciech Pacewicz

Zobacz także