Witkiewiczowskie kapliczki, czyli kwintesencja stylu zakopiańskiego [FOTOREPORTAŻ]

Przy drodze z Zakopanego do Morskiego Oka mijamy stok narciarski pod Nosalem, by za około kilometr, na Jaszczurówce, zobaczyć uroczą kapliczkę – kwintesencję góralskiego stylu architektonicznego. A to tylko jedna z tych zaprojektowanych przez Stanisława Witkiewicza, ojca „Witkacego”. 

Stanisław Witkiewicz przyjechał do Zakopanego w 1890 r. i z powodu pogłębiającej się gruźlicy postanowił pozostać tam z rodziną na stałe. Był już wtedy znanym w Warszawie pisarzem, krytykiem i publicystą. Na Podhalu zachwycił się folklorem i po prostu góralszczyzną. Dlaczego? Ponieważ w czasie zaborów powstała koncepcja, że kultura góralska, stosunkowo niezależna od reszty kraju, przechowała w swojej tradycji elementy typowo polskie. Nie chodziło więc tylko o względy estetyczne, ale także, a może przede wszystkim, o patriotyzm. 

Projektował wiele domów, które do dziś można obejrzeć w Zakopanem i w okolicach. Ale pozostały po nim także niezwykle urokliwe kapliczki. 

Kaplica na Jaszczurówce 

W 1903 r. synowie właściciela ziem na Jaszczurówce, Adama Uznańskiego, postanowili ufundować kaplicę rodzinną. Rok później zgodę na to wyraził kardynał Jan Puzyna. 

Do dziś drewniana kaplica pod wezwaniem Serca Jezusowego przyciąga turystów przez cały rok. Jest stylem góralskim w pigułce i jednocześnie najsłynniejszą z kapliczek zaprojektowanych przez Stanisława Witkiewicza. Budynek drewnianej kaplicy osadzony jest na wysokiej, granitowej podmurówce. Ściany ma wykonane z drewnianych bali. Wokół kaplicy wybudowano zadaszony, drewniany taras. Na szczycie dachu znajduje się metalowy krzyż, ale oprócz tego na dachu znajdują się także specjalne szczyty, na których widnieją „wschodzonce słonecka”. 

Nad głównym wejście do kaplicy można zobaczyć figurkę Chrystusa Frasobliwego dłuta Józefa Janosa z Dębna. Wnętrze kaplicy jest bardzo proste, wykonane z drewna. Panuje półmrok, ale jednocześnie drewno i światło wpadające przez witraże (z prawej strony z Matką Bożą Częstochowską i herbem Polski, a z lewej m.in. z Matką Bożą Ostrobramską) sprawiają, że można mówić o pewnej przytulności tego miejsca. Witkiewicz chciał, aby rzeźbiony w drewnie ołtarz główny przypominał chatę góralską.  

>>> Kapliczki przydrożne, zapomniana piękna tradycja 

Na Krupówkach i Kalatówkach 

Oprócz kapliczki na Jaszczurówce, najbardziej kojarzonej z Witkiewiczem, artysta pozostawił po sobie także inne – w Zakopanem i okolicach. Dwie z nich można znaleźć w samym centrum Zakopanego w kościele na Krupówkach. Są to kapliczka Matki Bożej Różańcowej i św. Jana Chrzciciela. 

Poza tym Witkiewicz jest także autorem projektu kaplicy klasztornej albertynek na Kalatówkach. Ona także została wybudowana z drewnianych bali na kamiennej podmurówce. Ale ze względu na obowiązującą w regule albertynów surowość i prostotę, Witkiewicz zrezygnował w tym jednym przypadku z typowych dla swojego stylu ozdobników.  

Styl zakopiański – praktyczny i piękny 

„Szło nie o zbudowanie jeszcze jednej pięknej i typowej chaty, szło o co innego: o zbudowanie domu, w którym by były rozstrzygnięte wszelkie wątpliwości co do możności pogodzenia ludowego budownictwa z wymogami bardziej złożonych i wyrafinowanych potrzeb wygody i piękna, domu, który by z góry odpierał wszelkie zarzuty i rozbrajał wszelkie uprzedzenia, który by dowiódł, że można mieć dom i mieszkanie w stylu zakopiańskim, będąc pewnym, że się dom nie zawali, być w nim zabezpieczonym od słot, wichrów i chłodów, mieć wszelkie wygody, a jednocześnie być otoczonym atmosferą piękna i w dodatku polską” – tak sam Stanisław Witkiewicz pisał o stylu zakopiańskim, który go tak zafascynował.  

Każdy, kto był na Podhalu na pewno zauważył ten charakterystyczny sposób budowania domów, kościołów czy też innych budynków. Chociaż używa się nowszych materiałów i technik – to takie budynki mają pewne charakterystyczne cechy. Stawiane są na wysokiej podmurówce z kamienia. Podmurówka często na inną wysokość z każdej strony budynku, a wynika to z nierówności, a nierzadko ze spadzistości terenu. Ściany zbudowane są z bali. Dawniej przeważnie kryto je jeszcze gontami. Piętro ulokowane było prostopadle do parteru, a dach spadzisty. Do tego wiele załomów, uskoków, ozdobne tarasy i ganki, liczne daszki, różne kształty okien, odkryte werandy i wiele charakterystycznych zdobień. To cechy charakterystyczne dla witkiewiczowskiej architektury zakopiańskiej. 

Zobacz także