Pamięć o getcie, w którym była miłość

Warszawa czci dziś 79. rocznicę wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim. Przed Pomnikiem Bohaterów Getta na warszawskim Muranowie zabrzmiała modlitwa za zmarłych oraz hymn żydowskich powstańców, a oficjalne delegacje i mieszkańcy stolicy złożyli liczne wiązanki kwiatów. Popołudniu trasą od Pomnika do Umschlagplatz przejdzie modlitewny Marsz Pamięci Powstańców.

Organizatorami obchodów 79. rocznicy wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim są Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce oraz Muzeum Getta Warszawskiego i Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma. Przed Pomnik Bohaterów Getta przybyły m.in. władze Warszawy z prezydentem Rafałem Trzaskowskim, parlamentarzyści, przedstawiciele Kancelarii Prezydenta RP i Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz poszczególnych ministerstw, szef Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Obecni byli przedstawiciele korpusu dyplomatycznego, mieszkańcy Warszawy i członkowie społeczności żydowskiej.

Uroczystości przy Bunkrze Anielewicza w Warszawie, fot. PAP/Tomasz Gzell

Modlitwa kadisz

Uroczystości rozpoczęły się od dźwięku syren, które w południe zawyły w całej Warszawie, po czym nastąpiło odśpiewanie w jidysz hymnu powstańców getta warszawskiego „Zug nyszt kejn mul”. Modlitwę kadisz za zmarłych odmówił naczelny rabin Polski Michael Schudrich. Następnie zabrzmiała pieśń „Warszawo ma” Ludwika Starskiego a oficjalne delegacje i mieszkańcy stolicy złożyli przed pomnikiem wiązanki kwiatów.

Popołudniu uczestnicy uroczystości przejdą w Marszu Pamięci Powstańców trasą: Pomnik Bohaterów Getta – właz, pl. Bohaterów Getta Warszawskiego, Pomnik Żegoty, pl. Bohaterów Getta Warszawskiego, Płyta Szmula Zygielbojma, ul. Edelmana 6, Bunkier Anielewicza, róg Miłej i Dubois, Umschlagplatz, ul. Stawki 4/6. Uczestnicy Marszu, rozpamiętując ofiary wojennej Zagłady i wymieniając ich imiona, zatrzymają się przy kolejnych pomnikach Getta Warszawskiego, gdzie będą odmawiać modlitwy.

Jak co roku, oficjalnym uroczystościom przed Pomnikiem Bohaterów Getta towarzyszy program wydarzeń kulturalnych: projekcji filmowych, spotkań i wykładów. W ramach akcji „Żonkile” przez cały dzień pracownicy Żydowskiego Instytutu Historycznego we współpracy z Muzeum Żydów Polskich POLIN rozdają papierowe żonkile przy wejściach na stację metra Ratusz Arsenał. Żonkile można otrzymać także w księgarni ŻiH przy ul. Tłomackie. Instytut zaprasza też do odwiedzania swoich wystaw – z żonkilem zwiedzanie jest bezpłatne.

Miłość w getcie

Rano na profilu Muzeum POLIN ukazał się film „Czy w getcie była miłość”, w którym Franciszek Bojańczyk z ŻIH opowiada za Markiem Edelmanem o różnych odcieniach miłości w „dzielnicy zamkniętej”. Miłość jest tematem przewodnim tegorocznej edycji akcji „Żonkile”.

Organizatorzy podkreślają, że w Europie znów giną ludzie, ponownie mordowani są mężczyźni, kobiety i dzieci. Dlatego przypominają słowa Mariana Turskiego, że „Auschwitz nie spadło z nieba” i apelują o solidarność z walczącą Ukrainą. Akcję wspierają w tym roku nowi ambasadorzy: Irena Santor, Krzysztof Gonciarz, Eliza Rycembel, Janusz Gajos, Andrzej Piaseczny i Aleksandra Popławska.

Pomnikiem Bohaterów Getta w Warszawie, fot. PAP/Tomasz Gzell

Do końca kwietnia przy metrze Centrum można oglądać mural upamiętniający osoby, których historie na różne sposoby łączą się z tegorocznym hasłem kampanii: Alinę Margolis-Edelman, Annę Braude-Heller, Stefanię Wilczyńską, Polę Lifszyc, Marysię Ajzensztadt, Cywię Lubetkin i Icchaka Cukiermana, Irenę Sendler i Adama Celnikiera, Gelę Seksztajn i Izraela Lichtensztajna, Stanisława Chmielewskiego oraz Władysława Bergmana.

O 19:00 w Ursynowskim Centrum Kultury „Alternatywy” przy ul. Gandhi 9 odbędzie się pokaz niezwykłego filmu dokumentalnego „Marek Edelman… I była miłość w getcie” w reżyserii wybitnej autorki zdjęć filmowych Jolanty Dylewskiej. Filmowi będzie towarzyszyć prelekcja, którą wygłosi Justyna Majewska – badaczka związana z Żydowskim Instytutem Historycznym. Następnego dnia, 20 kwietnia o 18:00, organizatorzy obchodów zapraszają na spacer Traktem Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów, który poprowadzi Olga Szymańska z ŻIH. Zapisy pod adresem [email protected] Również 20 kwietnia o 20:00 w Muzeum Żydów Mazowieckich w Płocku odbędzie się wykład „Getto płonie: Powstanie w Getcie Warszawskim na fotografiach”, który poprowadzi Olga Pieńkowska z Działu Dokumentacji ŻIH.

Powstanie w getcie warszawskim wybuchło rankiem 19 kwietnia 1943 r., w momencie rozpoczęcia zarządzonej przez Heinricha Himmlera akcji ostatecznej likwidacji getta w wigilię żydowskiego święta Pesach. Było pierwszym miejskim powstaniem w okupowanej Europie, aktem o charakterze symbolicznym, zważywszy na nikłe szanse powodzenia. W walkach wzięło udział ok. tysiąca słabo uzbrojonych powstańców – bojowników z Żydowskiej Organizacji Bojowej oraz Żydowskiego Związku Wojskowego. Niemcy przeciwstawili im ponad 2 tys. żołnierzy Wehrmachtu, SS oraz pomocniczych oddziałów ukraińskich, litewskich i łotewskich. Przeciwko powstańcom użyte zostały pojazdy opancerzone oraz artyleria.

Przez blisko miesiąc warszawskie getto prowadziło bój z wojskami niemieckimi. Najcięższe walki toczyły się w rejonie ul. Zamenhoffa i Nalewek oraz na pl. Muranowskim. W tym czasie Niemcy zrównali getto z ziemią, metodycznie paląc dom po domu. 8 maja w schronie przy ul. Miłej 18 samobójstwo popełnił przywódca powstania Mordechaj Anielewicz wraz z grupą kilkudziesięciu żołnierzy. Nielicznym powstańcom udało się kanałami wydostać z płonącego getta. Na rozkaz Jürgena Stroopa, komendanta policji i SS, 16 maja 1943 r. wysadzono wielką synagogę na ulicy Tłomackie, która znajdowała się w miejscu obecnego placu Bankowego. Było to symboliczne zakończenie likwidacji żydowskiej dzielnicy w Warszawie. W walkach zginęło ok. 7 tys. żydowskich bojowników, 6 tys. spłonęło żywcem, ok. 50 tys. Żydów Niemcy wywieźli do obozów zagłady.