70-ta rocznica ingresu prymasa Wyszyńskiego do katedry w Gnieźnie

„Nie jestem ci ja ani politykiem, ani dyplomatą, nie jestem działaczem ani reformatorem. Ale natomiast jestem ojcem waszym duchownym, pasterzem i biskupem dusz waszych, jestem Apostołem Jezusa Chrystusa” – pisał prymas Stefan Wyszyński w liście pasterskim z okazji ingresu do katedry gnieźnieńskiej, który odbył dokładnie 70 lat temu.

W zimowy ranek 2 lutego 1949 roku przed kościołem św. Michała Archanioła w Gnieźnie zebrały się tłumy wiernych. Wszyscy czekali na przyjazd nowego prymasa. Około godziny 10.00 pojawił się samochód przybrany biało-żółtym proporczykiem. Ówczesny kanclerz lubelskiej kurii, ks. Olech relacjonował: „Ukazała się wyniosła postać Księdza Prymasa (…) Przed świątynią krótkie przywitanie przez dotychczasowego wikariusza kapitularnego, przez miejscowe przedstawicielstwa – drobniutkie dziewczątko wita, niezmiernie przejęte i wręcza kwiaty wielkopolskiej ziemi”. Sprzed kościoła św. Michała pochód ruszył główną ulicą Gniezna ku katedrze. Wszędzie powiewały biało-żółte flagi. Ludzie rzucali pod stopy Prymasa czerwone prymule i białe cyklameny, a on uśmiechał się do nich i wznosząc rękę błogosławił. Tak zaczął się najważniejszy i najtrudniejszy rozdział życia Stefana Wyszyńskiego, dotychczasowego biskupa lubelskiego, który sam o sobie napisał, że jest tylko „Bożym chłopcem na posyłki”.

Ingres abp. Stefana Wyszyńskiego do katedry w Gnieźnie odbył się niespełna cztery miesiące po śmierci kard. Augusta Hlonda, „wspaniałego wodza”, jak pisał o nim abp Wyszyński. Decyzja o nominacji zapadła jednak dużo wcześniej. Papież Pius XII podpisał bullę nominacyjną 16 listopada 1948 roku, a więc w dniu, w którym biskupi polscy – nie wiedząc jeszcze o decyzji Ojca Świętego – zebrali się w rezydencji kard. Adama Sapiehy w Krakowie, by wyłonić spośród siebie kandydata, bądź kandydatów na nowego prymasa.

Podczas obrad poruszono także inną ważną kwestię – czy utrzymać obowiązującą od 1946 roku unię personalną arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i warszawskiego, czy może powrócić do wcześniejszej unii, istniejącej w latach 1821-1946 pomiędzy arcybiskupstwem gnieźnieńskim i poznańskim. Rozważano też trzecią możliwość – całkowitą autonomię każdego z arcybiskupstw i za tą opcją opowiadał się ordynariusz lubelski bp Stefan Wyszyński. W swoich dziennikach pisał: „Przemawiam za rozłączeniem Warszawy i Gniezna, motywując to względami duszpasterskimi, które są najważniejsze. Nie jest możliwą rzeczą dziś rządzić dwiema diecezjami, na odległość 300 kilometrów i jeszcze pełnić uciążliwe funkcje legata specjalnego Stolicy świętej”.

Argumentacja ta nie przemówiła jednak do biskupów, z których większość opowiedziała się za przywróceniem unii personalnej między arcybiskupstwem gnieźnieńskim i poznańskim. Jak już wspomniano, dyskusja biskupów okazała się niepotrzebna, a prośba do papieża o rozpatrzenie wypracowanego stanowiska bardzo spóźniona. Pius XII już wcześniej zdecydował o utrzymaniu unii personalnej arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i warszawskiego i postawieniu na ich czele biskupa lubelskiego Stefana Wyszyńskiego.

Czy bp Wyszyński spodziewał się takiego obrotu spraw? Niewykluczone, że pewne sygnały do niego docierały, oficjalnie jednak o nominacji dowiedział się dopiero w grudniu 1948 roku. Decyzję papieża przyjął z pokorą i bez wielkiego entuzjazmu. Od początku był świadomy czekających go trudów i obowiązków. W liście do ojca pisał: „(…) jestem przekonany, że przerastają one i moje zdolności i moje przygotowania. Ale wola Ojca Świętego była tak stanowcza, że nie mogłem opierać się Duchowi Świętemu, który mówi przez głowę widzialną Kościoła. Nie grozi mi Ojcze Drogi, ani próżność, ani duma, ani zarozumiałość, ani wyniosłość. Jestem przytłoczony poczuciem swej małości. Potrzeba mi wiele pomocy modlitwy, by łaski wyjednane uzupełniały braki”.

Dla 47-letniego wówczas bp. Stefana Wyszyńskiego nominacja na arcybiskupstwo gnieźnieńskie i warszawskie była zarazem awansem i niezwykle trudnym wyzwaniem. Doskonale zdawał sobie sprawę z panującej w kraju sytuacji społeczno-politycznej i przypuszczał, jak ogromna i trudna praca go czeka. Władza ludowa od razu zagięła parol na nowego prymasa. Gdy jechał na ingres do Gniezna, na drodze rozsypano gwoździe, a trzy dni później, gdy wyjeżdżał na ingres do Warszawy, między drzewami rosnącymi po obu stronach szosy rozciągnięto czarny drut. Wyszedł cało, bo w ostatniej chwili zmienił zdanie i zarówno do Gniezna, jak i do Warszawy pojechał inna trasą.

Historycy są zgodni, że niemały wpływ na decyzję Piusa XII o mianowaniu bp. Wyszyńskiego następcą kard. Hlonda miała prośba wyrażona przez tego ostatniego na łożu śmierci. Sam Wyszyński – jak pisał później – w chwili, gdy ważyły się jego losy, nic o inicjatywie swojego poprzednika nie wiedział. Wiele lat później, relacjonując rozmowę, jaką odbył na ten temat z papieżem Janem XXIII napisał: „(…) nie byłem wówczas w to wtajemniczony i dopiero niedawno dostały mi się do rąk fotokopie listów biskupa Baraniaka, ówczesnego sekretarza kardynała Hlonda, do sekretarza stanu. Według tych listów, Kardynał Prymas Hlond na łożu śmierci polecił napisać do sekretarza stanu, że na swego następcę upatrzył biskupa lubelskiego i pokornie prosi Ojca Świętego Piusa XII o zaaprobowanie tej propozycji. Na drugi dzień wysłano drugi list, prosząc instantissime o to samo.

Uroczystość w Gnieźnie zgromadziła tłumy ludzi. Według notatki sporządzonej przez funkcjonariusza SB i odnalezionej kilka lat temu w aktach IPN w uroczystości – nazywanej we wspomnianej notatce „manifestacją religijną” – uczestniczyło blisko 10 tysięcy wiernych. Trzy dni później abp Wyszyński opuścił Gniezno. Pojechał na ingres do Warszawy, który odbył się 6 lutego 1949 roku.