Dlaczego na początek Wielkiego Postu sypiemy głowę popiołem?

W Środę Popielcową tradycyjnie wchodzimy w okres Wielkiego Postu, czyli w czas przygotowania do Świąt Wielkanocnych, i jednocześnie w przeżywanie naszego nawrócenia i pokuty – podkreśla prymas Polski abp Wojciech Polak.

„Przeżywamy to, odpowiadając na wezwanie Chrystusa: Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” – dodał prymas. „W tym czasie chcemy szczególnie – jak prosi nas Ojciec Święty Franciszek w orędziu na tegoroczny okres Wielkiego Postu – wejść na drogę prawdziwego nawrócenia, porzucić egoizm, zapatrzenie w siebie, a wpatrywać się w Paschę Chrystusa, aby być także bliżej naszych sióstr i braci, dzieląc się z nimi naszymi duchowymi i materialnymi dobrami” – mówi prymas Polski.

Modlitwa, post i uczynki miłosierdzia

W Środę Popielcową będziemy także słuchali wezwania do modlitwy, postu i uczynków miłosierdzia. „Modlitwa jest drogą, która prowadzi do jeszcze większego zjednoczenia człowieka z Bogiem. Post jest wyrazem osobistego wysiłku człowieka i walki z własnymi słabościami – praktyki, która dokonuje oczyszczenia moralnego. Jałmużna jest wyrazem solidarności i braterstwa oraz niesienia pomocy wszystkim, którzy cierpią niedostatek” – wyjaśnia prymas. Dodaje, że te „trzy filary życia chrześcijańskiego” można określić jednym słowem: miłosierdzie, „miłosierdzie, które ma swoje źródło w miłości Bożej okazanej w męce i śmierci Jezusa Chrystusa”.

Abp Polak wyjaśnił też, że przyjmując popiół przez posypanie nim głowy, słyszymy z jednej strony: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”, a z drugiej: „Prochem jesteś i w proch się obrócisz”. Słowa te przypominają „o naszej kruchości, o naszym przemijaniu, o naszej grzeszności, ale o tej grzeszności, która jest objęta miłosierdziem Boga. Stąd też wezwanie do nawrócenia i wiary w Ewangelię” – dodał prymas Polski.

Pokuta, nawrócenie i przemiana

Środa Popielcowa, przypadająca w tym roku 6 marca, rozpoczyna w Kościele katolickim trwający 40 dni okres Wielkiego Postu. Dla wiernych jest on wezwaniem do pokuty, nawrócenia i przemiany życia. Rozpoczyna okres przygotowania do największej chrześcijańskiej uroczystości – świąt Wielkiej Nocy. Wielki Post trwa do początku liturgii Mszy Wieczerzy Pańskiej, sprawowanej w Wielki Czwartek. Ten okres nawiązuje do czterdziestodniowego pobytu Chrystusa na pustyni, gdzie pościł i był kuszony przez szatana. Jezus udał się w miejsce odosobnienia zaraz po przyjęciu chrztu z rąk św. Jana i przed rozpoczęciem publicznej działalności. Wtedy też św. Jan nawoływał do pokuty i do przygotowania na przyjście Zbawiciela, który będzie chrzcił „Duchem Świętym i ogniem”. Post jest więc jednym z elementów pokuty.

Starożytny zwyczaj

Zwyczaj posypywania głów popiołem na znak żałoby i pokuty, celebrowany w Środę Popielcową, znany jest w wielu kulturach i tradycjach, m.in. w starożytnym Egipcie i w Grecji. W liturgii pojawił się on w VIII w. Pierwsze świadectwa o święceniu popiołem pochodzą z X w. W 1091 r. papież Urban II wprowadził ten zwyczaj jako obowiązujący w całym Kościele. W tym też czasie ustalono, że popiół do posypywania głów wiernych ma pochodzić z palm poświęconych poprzedniego roku w Niedzielę Palmową. Ten prosty obrzęd stanowi pozostałość po starożytnej liturgii nakładania pokuty na publicznych grzeszników. Pokutnicy gromadzili się w świątyni, wyznawali grzechy, kapłan zaś posypywał ich głowy popiołem, nakazując opuszczenie wspólnoty na czas pokuty. Progi świątyń wolno im było znowu przestąpić dopiero po spowiedzi w Wielki Czwartek. Popiół jest symbolem umartwienia i nawrócenia się do Boga. Podobnie jak ogień, symbolizuje on moc oczyszczającą. Niekiedy pochodził ze starych cmentarnych krzyży spalonych w Wielką Sobotę podczas święcenia ognia. Asceci dodawali go nieraz do jedzenia, a biedni – do wypieku chleba, by było go więcej.

Wielkopostne tradycje

Okres Wielkiego Postu jest dla wiernych wezwaniem do odnowienia życia i wewnętrznego nawrócenia. Od jego początku, aż do Wigilii Paschalnej, nie mówi się „alleluja”. W tym czasie, w każdy piątek, w kościołach odprawia się nabożeństwo Drogi Krzyżowej, w niedzielę – nabożeństwo gorzkich żali. Od Środy Popielcowej obowiązuje w liturgii kolor fioletowy, w kościołach rzadziej odzywają się dzwony i organy. Ponadto Kościół zakazuje w tym czasie hucznych zabaw. W Środę Popielcową – zgodnie z kanonami kodeksu prawa kanonicznego – obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych i post ścisły (trzy posiłki w ciągu dnia, w tym tylko jeden do syta). Prawem o wstrzemięźliwości są związani wszyscy wierni powyżej 14 lat, a prawem o poście – osoby pełnoletnie do rozpoczęcia 60 lat. Prawo kanoniczne nie nakłada na wiernych obowiązku uczestniczenia w tym dniu w Eucharystii (chociaż jest to powszechną praktyką, z której nie powinno się rezygnować bez ważnej przyczyny). W dawnej Polsce post był bardziej surowy. Nie jedzono potraw mięsnych w poniedziałki, środy i w piątki, a w niektórych rejonach – w środy i piątki nie spożywano też żadnych potraw na gorąco. Dawniej w niektórych regionach Polski, zwyczajowo wyparzano wszystkie naczynia kuchenne, szorowano je popiołem po to, aby uniknąć kontaktu z tłuszczem w potrawach postnych. Gospodynie troszczyły się, by domownicy odczuwali nieustannie głód.

Zobacz także