Dzwon kościelny – skuteczny egzorcysta 

Dzwonom kościelnym od wieków przypisywano moc uświęcającą, a nawet – niestety – także moc zahaczającą o magię. Dźwięk dzwonów zawieszonych czy to w połączonej ze świątynią, czy w odrębnej dzwonnicy porównywany był z głosem kaznodziei upominającego z ambony.

Kurek na dzwonnicy

Wraz z pojawieniem się dzwonnicy, której nie było w najstarszych kościołach, przyjął się zwyczaj zawieszania dzwonów w wieżach stanowiących część świątyni lub stojących w jej pobliżu. O dzwonnicy wspomina już „Pasterz” Hermasa – dzieło literatury wczesnochrześcijańskiej, i Meliton z Sardes. Dzwonnica jawi się tutaj jako obraz Matki Bożej i Kościoła. Symbolizuje ona ponadto wznoszenie się do Boga. Od X w. jej szczyt zaczyna wieńczyć wizerunek koguta. Nie jest to tylko element dekoracyjny, choć wiemy, że już w XI stuleciu, za pontyfikatu Paschalisa II, znajdował się na wieży bazyliki laterańskiej w Rzymie. Kogut z dzwonnicy, jako ptak solarny, symbolizował Jezusa Chrystusa, którego w IV w. święty Ambroży, biskup Mediolanu i słynny hymnograf, nazwał „Mistycznym Kogutem” (Gallus Mysticus), ponieważ Zbawiciel, jako zwycięzca ciemności i piekła, zmartwychwstał o poranku i wzywa chrześcijan do czynów światłości. Hymn „Do przezorności” mówi: „Błądzące demony, które dobrze czują się w ciemnościach nocy, uciekają na wszystkie strony, przerażone pianiem koguta: bo światło zbawienia, światło Boskości, które nadchodzi, a którego one nienawidzą, rozdziera ciemności i zmusza do ucieczki ślepe narzędzia nocy”.

Dusza oczekująca na Ducha Świętego 

Widoczny na dzwonnicach kogut symbolizuje również nie tylko wzejście Jutrzenki, czyli Gwiazdy Porannej, ale i czuwanie duszy oczekującej na Ducha Świętego oraz nadejście duchowego Słońca (Zbawiciel jako Słońce Sprawiedliwości). Pojawienie się Jutrzenki kogut obwieszcza pianiem, wtórując dźwiękowi dzwonów, przepędzając nocne demony i zwiastując obecność zmartwychwstałego Słońca Sprawiedliwości. Ta chrześcijańska „kogucia symbolika” sięga korzeniami średniowiecza. Dopowiem też, że w tradycji chrześcijan obrządku wschodniego obrzęd błogosławienia dzwonów, postrzegany także jako egzorcyzm oczyszczający powietrze z diabelskiego żywiołu, włącza dzwonnicę do liturgii. Ponadto zarówno dzwonnicę, jak i dzwon przyrównywano do kaznodziejów i prałatów napominających i pouczających wiernych zgromadzonych w kościele.

Niezawodny brąz 

Dzwon kościelny najczęściej pełnił funkcję skutecznego egzorcysty, ale dopiero po „chrzcie” przypominającym udzielanie sakramentu chrztu człowiekowi. „Chrzest” dzwonu, szczególnego neofity, włącza go w sferę sakralną, a obejmował i obejmuje obmycie wodą święconą, oczyszczenie spalanym pod dzwonem kadzidłem, namaszczenie olejem, nadanie imienia i obleczenie w białą szatę. Moc egzorcyzmującą ma po tym „chrzcie” także sam brąz, z którego dzwon jest wykonany, oraz dźwięk wydobywający się z dzwonu. Brąz nie tylko odpędza demony od świątyni, ale też przyzywa Boże błogosławieństwo, natomiast dzwon pogrzebowy oddala złe duchy od zmarłego. Wierzono również, że dzwon kościelny odpędza burze i wichury. Dźwięk „ochrzczonego” dzwonu, poza egzorcyzmowaniem, sygnalizował i nadal sygnalizuje obecność sacrum. Ważne znaczenie ma także formuła wygrawerowana na kościelnym dzwonie. Często jest to na przykład: „Ave Maria” lub „Rex gloriae, veni cum pace” (Królu chwały, przyjdź z pokojem). Żywiono przekonanie, iż taka formuła, przekazywana następnie przez dzwon na falach jego „głosu”, nie tylko wypełnia, oczyszcza i uświęca powietrze oraz przestrzeń, ale też „poskramia” pioruny i burze. Dzwony mają także imiona. Za przykład niech posłuży tutaj drewniany dzwon, który budzi mnichów z góry Athos w Grecji na nocne nabożeństwo. Nazywany „Adamem”, przypomina im prarodzica, którego po grzechu pierworodnym Bóg szukał w raju i którego szuka w każdym człowieku.

Zobacz także