Eschatologia islamu – śmierć, pogrzeb, życie wieczne [ROZMOWA]

Jakie rzeczy ostateczne czekają człowieka według islamu? Jakie jest wyobrażenie nieba i piekła? Kto może być zbawiony? Jak wygląda pogrzeb i jak się zachowywać na muzułmańskich cmentarzach? O eschatologii islamu w rozmowie opowiada Huseyin Celik.

Dawid Gospodarek (KAI): Co według islamu czeka człowieka po śmierci? Jaki obraz nieba i piekielnej kary wyłania się z Koranu?

Hyseyin Celik: Przede wszystkim, według islamu wersety Koranu są największym dowodem i gwarancją życia po śmierci. Koran w wielu miejscach podkreśla, że każda osoba mająca duszę żyjącą umrze, że śmierci nie da się uniknąć, że Allah jest tym, który życie odbiera i że w końcu nastąpi powrót do Niego, oraz że zmartwychwstanie po śmierci jest zagwarantowane obietnicą Allaha. Np.: „To, co zostało wam obiecane, jest bez wątpienia prawdą. A kara i rozliczenie z pewnością nastąpią” (Al.-Zariyat Rozpraszające, 51/5-6).

Według islamu, po śmierci rozpoczyna się Berzah, korytarz między światem a zaświatami. Taki świat, w którym dusze pozostaną po śmierci aż do Dnia Sądu Ostatecznego, świat zmarłych. Według islamu ten świat będzie nieskończony.

Wtedy też, zresztą jak w chrześcijaństwie, spodziewamy się powszechnego zmartwychwstania…

– Tak. Po czasie, kiedy ciało spoczywa w grobie, nastąpi zmartwychwstanie i dzień sądu. Ponieważ dusza nie umarła, jest nieśmiertelna, zmartwychwstanie dotyczy ciała. W zmartwychwstaniu dusze łączą się ze swoimi ciałami i udają się na Plac Sądu Ostatecznego, aby poddać się osądowi. Rozpoczyna się etap sądzenia. Zapowiedziana jest tu np. wielka waga – czyje dobre uczynki będą ciężkie, czeka ich pomyślność, sukces (Al.-Mu’minun Wierni 23/102).

Wróćmy do nieba i piekła…

W różnych częściach Koranu znajdują się wersety mówiące o niebie i piekle. Wzmianka o niebie pojawia się 77 razy, wzmianka o piekle również 77 razy.

Zacytuję opis raju:

„Głoś dobrą nowinę tym, którzy wierzą i czynią dobre, prawe dzieła: dla nich są Ogrody, poniżej (pałaców, pośród) których płyną rzeki. Zawsze, gdy otrzymują stamtąd owoce (różnorakich barw, kształtów, smaków, i które się stale odradzają), mówią: „To jest zaopatrzenie, które otrzymywaliśmy wcześniej”. Albowiem daje się im podobne (do tego, co otrzymywali zarówno na tym świecie, jak i poprzednio, w Ogrodach, znajome co do kształtu i barwy, ażeby nie były niepowabne ze względu na swą obcość). Ponadto przeznaczone są im małżonki czyste (wolne od wszelkiej nieczystości). Będą tam przebywać (na zawsze)” (Al-Bakara Krowa 2/25).

I opis piekła:

„Tych, którzy (celowo) ukrywają i odrzucają nasze Objawienia, My umieścimy w Ogniu, by w nim się palili. Za każdym razem, gdy ich skóra się spali, My zastąpimy ją inną, by mogli zakosztować kary. Zaprawdę, Bóg jest Pełen Chwały, a Jego Moc nieodparta, Mądry” (Al-Nisa Kobiety) 4/56.

>>> Kremacja i rozsypywanie prochów a wiara w zmartwychwstanie

Czy nie-muzułmanie mają szansę na niebo?

– Jest to jedna z najszerzej dyskutowanych kwestii wśród islamskich uczonych. Odpowiedź na to pytanie może być trudna.

W skrócie mogę powiedzieć, tak: wierzymy, iż istnieje nadzieja, że nie-muzułmanie zostaną dopuszczeni do Raju przez Allaha. Tylko Bóg decyduje, kogo zabierze do nieba, a kogo do piekła.

Czy praktykuje się modlitwę za zmarłych?

– Tak, modlimy się za zmarłych. Jest to nawet zalecane. Modli się za nich, aby Allah im przebaczył i podniósł ich „rangę”. Oprócz modlitwy można dawać jałmużnę, pościć i pielgrzymować w imieniu zmarłej osoby.

Czym jest Sąd Ostateczny?

– W słowniku Haszr oznacza „zebrać, zgromadzić i wysłać” – to „zgromadzenie wszystkich stworzeń po zmartwychwstaniu i wysłanie ich do miejsca zgromadzenia”. Koran stwierdza, że Dzień Sądu jest dniem, w którym wszyscy ludzie zostaną zgromadzeni i zostanie ujawnione, kto wygrał, a kto przegrał. Zgodnie z Koranem, ludzie, którzy zostaną zgromadzeni w miejscu sądu, będą traktowani zgodnie z tym, jak żyli na świecie.

Po zebraniu ludzi w miejscu zwanym Sądem Ostatecznym, otrzymują oni tajemnicze „księgi uczynków”, w których zapisywane jest każde słowo, które wypowiedzieli i każdy czyn, którego dokonali, gdy byli na świecie. Natura tych ksiąg nie jest znana. W tym względzie nie jest właściwym podejściem porównywanie ich do ksiąg tego świata. Koran mówi co następuje o tych księgach/zapisach prowadzonych przez aniołów:

„I zostanie położony Zapis (czynów każdego człowieka); i zobaczysz niewierzących grzeszników przepełnionych strachem ze względu na to, co w nim jest, i oni powiedzą: Biada nam! Cóż to za Księga? Ona nie pomija niczego małego, ani niczego wielkiego, lecz wszystko jest zliczone! Oni znajdą wszystko to, co uczynili – umieszczone przed nimi (w formie odpowiedniej do Tamtego Świata). A twój Pan nie wyrządzi nikomu niesprawiedliwości” (El-Kehf Grota)18/49.

W Koranie jest napisane, że księgi uczynków są przekazywane tym, którzy są w Raju z prawej strony, a tym, którzy są w Piekle z lewej strony lub od tyłu.

W miejscu Sądu Ostatecznego każdy będzie miał długi lub krótki okres oczekiwania w zależności od swojego miejsca i rangi przed Allahem. Tutaj ludzie będą rozliczani przez Allaha bez żadnego pośrednika.

Podczas rozliczenia i przesłuchania, oprócz ksiąg uczynków, ludzkie kończyny i ziemia będą również świadkami czynów ludzi. Ci, którzy uczynili choćby jotę dobra, zostaną nagrodzeni, a ci, którzy uczynili zło, zostaną ukarani.

Później w specjalnym ważeniu (Mizan) ci, których dobre uczynki przeważają nad ich złymi uczynkami, zostaną zbawieni, a ci, których dobre uczynki są lżejsze, trafią do piekła: „W Dniu Zmartwychwstania ustanowimy wagi niewzruszonej sprawiedliwości i nikt w najmniejszej mierze nie zostanie pokrzywdzony. Jeśliby nawet to był czyn o wadze ziarnka gorczycznego, to My go przyniesiemy i zważymy. My wystarczymy jako rozliczający” (Al- Anbija Prorocy 21/47).

Jak wyglądają muzułmańskie zwyczaje pogrzebowe?

– Według islamu zmarli również zasługują na szacunek. Ten szacunek jest nie tylko pocieszeniem dla krewnych zmarłego, ale ma również na celu pokazanie, że śmierć nie jest nicością. Jest martwy, ale dalej jest osobą; jest martwy dla tego świata, ale odradza się dla innego świata. Rytualne obmywanie zmarłego jak nowonarodzonego dziecka symbolizuje to wydarzenie odrodzenia w jednym aspekcie, a w innym aspekcie wskazuje na usunięcie brudu, kurzu i zanieczyszczeń pozostawionych na nim przez tę śmiertelną podróż, czyli życie na świecie. Po obmyciu ciało jest owijane w całun i delikatnie składane do grobu, podobnie jak obmywane jest nowo narodzone dziecko i z wielką ostrożnością wkładane do kołyski.

Po umyciu i okryciu zmarłego całunem zacznie się modlitwa.

Zazwyczaj modlitwę tę odprawia imam. Modlitwa pogrzebowa nie wymaga obecności zgromadzenia. Obowiązek jest spełniony, jeśli modlitwę tę wykonuje jeden mężczyzna lub kobieta.

Używa się trumny?

– Trumny używa się raczej do przeniesienia ciała na cmentarz. Zazwyczaj ciało składane jest w mogile bez trumny, chociaż niektórzy czasem wkładają do grobu w trumnie, zwłaszcza gdy warunki to wymuszają – jednak wtedy dosypuje się do wnętrza trumny trochę ziemi. Zalecone jest towarzyszyć zmarłemu, czyli podążać za nim do grobu. Konieczne jest zabranie przygotowanego ciała do grobu i pochowanie go tak szybko, jak to możliwe. Zalecanym sposobem przenoszenia ciała jest niesienie go z czterech stron przez cztery osoby. Niesienie ciała do grobu na ramionach jest największą oznaką honoru i szacunku dla zmarłego. Taki czyn pokazuje godność i wartość człowieczeństwa.

Zalecana jest modlitwa przy grobie po pogrzebaniu zmarłego.

Czy dopuszczalna jest kremacja?

Zgodnie z islamem, zwłoki muszą być umyte, owinięte w całun i pochowane w ziemi. W Koranie jest napisane, że procesu tego została nauczona ludzkość przez Allaha. Jest tam opowieść o synu Adama, który musiał pochować swojego brata: On nie wiedział, co zrobić ze zwłokami brata. Wtedy Bóg wysłał kruka, drapiącego w ziemi, ażeby mu pokazać, jak może przykryć zwłoki brata. (Widząc to) zapłakał: „O, biada mi! Czyż ja nie potrafię być nawet jak ten kruk i znaleźć sposób na przykrycie zwłok mojego brata?” I ogarnęła go skrucha (Sura Maida Stół Zastawiony 5/31).

Chociaż nie ma zbyt wielu informacji na ten temat poza zaleceniami religii, muzułmanie grzebią swoich zmarłych zamiast ich palić.

Jak okazuje się pamięć o zmarłych? Odwiedza się cmentarze? Chrześcijanie zapalają znicze, przynoszą kwiaty na groby, Żydzi na nagrobki kładą kamyki. A muzułmanie? Jak zachowywać się na muzułmańskich cmentarzach?

– Odwiedzając cmentarz, pamiętamy, że zmarłych należy traktować z szacunkiem, zachowując się tak, jakby się ich widziało.

Chociaż istnieją zwyczaje, takie jak przywiązywanie chusteczek do grobów niektórych osób, które w niektórych regionach są uważane za bliskie Bogu, różni uczeni stwierdzili, że nie są to sposoby zalecane przez islam.

Czy na nagrobkach muzułmańskich stosuje się jakieś symbole? Jakie napisy się umieszcza?

– Ogólnie rzecz biorąc, pisanie na nagrobkach nie jest mile widziane przez islamskich uczonych, a różne orzeczenia stwierdzają nawet, że jest to zabronione.

Z drugiej strony, w oparciu o potrzebę, która pojawiła się w tym zakresie i obecną praktykę wśród muzułmanów, uznano, że imię zmarłego i data jego śmierci mogą być zapisane, aby groby nie zostały utracone i zapomniane. Oprócz imienia, nazwiska i daty śmierci, pisze się również czasem „Fatiha za duszę” – pierwsza sura Koranu recytowana w każdej modlitwie, zaprasza ludzi do modlitwy za zmarłą osobę.

***

Huseyin Celik – dziennikarz i ekspert ds. Turcji i islamu. Pochodzi z Turcji, mieszka w Polsce od 2018 r. W fundacji Dunaj Instytut Dialogu koordynuje media społecznościowe i publikacje.