Jak Jezus rozumiał post? Żydowska koncepcja postu dziś i w przeszłości

W judaizmie post jest pragnieniem oczyszczenia i zbliżenia się do Boga. Jego celem jest nawrócenie. Sam post jest bezużyteczny, jeśli nie prowadzi do porzucenia swoich złych uczynków – podkreślił Shlomo Libertovski w komentarzu dla Centrum Heschela KUL do Ewangelii pierwszej niedzieli Wielkiego Postu, tłumacząc, jak w judaizmie postrzegany był i jest obecnie post.

Publikujemy pełną treść komentarza:

Post w Judaizmie

W Ewangelii według Marka jest napisane, że Jezus spędził czterdzieści dni na pustyni. Z innych Ewangelii wiemy, że podczas tego czasu także pościł. W Kościele mówi się o czterdziestu dniach postu w okresie poprzedzającym Wielkanoc.

W judaizmie ta’anit jest dniem postu o znaczeniu religijnym. W roku przypada sześć stałych dni postu: Jom Kippur, który jest obowiązkiem wynikającym z Tory – jego celem jest pokuta i zadośćuczynienie za grzechy. Jest post dziewiątego dnia miesiąca Aw, siedemnastego dnia miesiąca Tammuz, post Gedaliasza i dziesiątego dnia miesiąca Tewet. Są to posty żałobne wynikające z nieszczęśliwych wydarzeń, które wydarzyły się w tych dniach. Jest też post królowej Estery, który upamiętnia post podjęty przez Żydów z Suzy po rozesłaniu dekretów o zagładzie Żydów przez Hamana. Estera powiedziała: „Idź, zgromadź wszystkich Żydów, którzy znajdują się w Suzie. Pośćcie za mnie, nie jedząc i nie pijąc trzy dni, nocą i dniem. Ja też i dziewczęta moje będziemy pościły podobnie” – Est 4,16. W dniu sądu i pojednania (Jom Kippur) celem postu nie jest żałoba, ale עינוי הגוף (inui haguf) ujarzmienie ciała, dosłownie po hebrajsku „męczenie ciała” w celu doświadczenia transcendencji i oczyszczenia duszy.

Księga Zachariasza wspomina o czterech postach w następujący sposób: „Tak mówi Pan Zastępów: Post z czwartego, post z piątego, post z siódmego i post z dziesiątego miesiąca niech się zamieni dla narodu judzkiego w radość, wesele i święto przyjemne” – Za 8,19. Post w czwartym miesiącu odbywał się na pamiątkę zdobycia Jerozolimy, zaś w dziesiątym miesiącu miał miejsce początek oblężenia Jerozolimy. Kiedy jednak wspominamy odbudowanie Świątyni nie należy pościć, ale się weselić.

Inne posty

Halacha (Prawo żydowskie) zajmuje się także innymi postami: np. sposobami i okolicznościami, podczas których jednostki lub społeczności decydują się na post. Mówi też o różnych sposobach postu podczas różnych okazji.

Post powszechny

Wspólnota może zdecydować się na post w określonym dniu, zwykle ze względu na trudną sytuację lub wydany w tej sprawie dekret. W Biblii widzimy proroka Jonasza nawołującego grzesznych mieszkańców Niniwy: „«Ludzie i zwierzęta, bydło i trzoda niech nic nie jedzą, niech się nie pasą i wody nie piją. Niech obleką się w wory – <ludzie i zwierzęta> – niech żarliwie wołają do Boga! Niech każdy odwróci się od swojego złego postępowania i od nieprawości, którą [popełnia] swoimi rękami” – Jon 3,7-8.

Zazwyczaj jest powszechny post w przeddzień Rosz Chodesz (Nowego Miesiąca) lub w poniedziałki i czwartki, jeśli jest taka potrzeba. Według Halachy należy pościć po upadku zwoju Tory na ziemię.

Przez pokolenia i w czasie wygnania przywódcy duchowi upamiętniali zniszczenia i działania podjęte przeciwko Żydom poprzez posty oraz odmawianie modlitw przebaczenia i żałoby. Shoah (Holokaust) i zagłada europejskich Żydów nie została jeszcze wyrażona w świecie żydowskim poprzez post. Być może stanie się to w przyszłości, tak jak miało to miejsce w przypadku postu Tisza b’Aw, który rozpoczął się kilkadziesiąt lat po zburzeniu Świątyni.

Post osobisty

Według Halachy osoba może pościć, jeśli czuje taką potrzebę. Musi ona wtedy podjąć post według specjalnej formuły odmawianej podczas Minchy (modlitwy popołudniowej) w przeddzień rozpoczęcia postu. Można także pościć krócej, na przykład do północy lub do momentu modlitwy popołudniowej. Są to tzw. „godziny postu”. Prawa związane z postami są szczegółowo opisane w Misznie i Talmudzie głównie w Traktacie Tanit, a także w Traktacie Yoma, który dotyczy Jom Kippur.

Cel postu

Podobnie jak inne religie, judaizm ma szczególne dni przeznaczone do duchowego wzrostu poprzez post np. Jom Kippur. Celem tego dnia jest zbliżenie się do Boga i powstrzymanie się od wszelkich przyjemności ciała: jedzenia i picia, relacji małżeńskich itp.

W judaizmie istnieje wiele innych postów, których główny cel jest inny niż w innych wyznaniach: np. pamięć. Pościmy, aby pamiętać o tragicznym wydarzeniu, które przydarzyło się naszemu narodowi: o zburzeniu świątyni w Tisza b’Aw, rozpoczęciu oblężenia Jerozolimy w Tisza b’Aw, wyłomie w murach Jerozolimy 17 dnia miesiąca Tammuz, etc. Czy istnieje związek między postem a pamięcią? Czy post pomaga nam lepiej pamiętać? Mówiąc prosto: tak. Kiedy ktoś jest głodny, pamięta powód, dla którego nie je, a potem przypomina sobie tragedię narodową, jaką było zburzenie Świątyni.

Kiedy się głębiej zastanowimy, nawet te posty dotyczące pamięci są w rzeczywistości sposobem na zbliżenie się do Świętego, którego imię niech zawsze będzie błogosławione. W modlitwie mówimy, że „z powodu naszych grzechów zostaliśmy wypędzeni z naszej ziemi”. Oznacza to, że zniszczenie Świątyni i wygnanie są skutkiem naszych złych uczynków. Tak, więc post jest pragnieniem oczyszczenia, zadośćuczynienia i zbliżenia się do Boga, aby On nam przebaczył nasze grzechy. Z tego to powodu prosimy: „Odbuduj swój dom tak, jaki był na początku”.

Proroctwa Izajasza, Joela i Amosa zawierają krytykę postów, które są przeprowadzane w sposób czysto rytualny oraz bez szczerego wewnętrznego zwrócenia się do Boga. „Czyż to jest post, jaki Ja uznaję, dzień, w którym się człowiek umartwia? Czy zwieszanie głowy jak sitowie i użycie wora z popiołem za posłanie – czyż to nazwiesz postem i dniem miłym Panu? Czyż nie jest raczej ten post, który wybieram: rozerwać kajdany zła, rozwiązać więzy niewoli, wypuścić wolno uciśnionych i wszelkie jarzmo połamać?” (Iz 58,5-6).

Majmonides i inni mędrcy nauczali, że celem postu jest pokuta i że sam post jest bezużyteczny, jeśli osoba nie porzuci swoich złych uczynków.

O Autorze:

Shlomo Libertovski, wykładowca Tory w Beth Shemesh, członek Nostra Aetate 4 w Jerozolimie – ekumenicznej organizacji zajmującej się dialogiem żydowsko-katolickim.