Jakie są rodzaje chrześcijańskich krzyży?

Najbardziej znana nam forma Chrystusowego krzyża to krzyż łaciński o pionowej belce dłuższej od poziomej. Drugą formę stanowi krzyż grecki o belkach takiej samej długości. Ale czy swastyka albo krzyż w kształcie znaku anh jest także krzyżem chrześcijańskim? 

Staurologia, czyli nauka o krzyżu, ukazuje różnorodne jego typy, wraz z ich symboliczną wymową. Krzyż łaciński (łac. crux immissa) i grecki (crux quadrata) symbolizują samego Odkupiciela. Krzyż świętego Andrzeja (crux decussata) i krzyż świętego Piotra to narzędzia ich męczeńskiej śmierci. Nie czując się godnym umierania tak jak jego Pan, apostoł Piotr został ukrzyżowany głową w dół, natomiast apostoła Andrzeja rozpięto na krzyżu w formie litery X, stanowiącej również pierwszą literę (grecką) imienia: Chrystus. Z rodziną franciszkańską związany jest krzyż świętego Antoniego Pustelnika. Mający kształt (greckiej) litery T („Tau”), symbolizuje pieczęć wybranych. Chrześcijańscy mnisi posiadali laski w formie takiego krzyża, dlatego wspominając świętego Antoniego Pustelnika, nadali temu krzyżowi jego miano. Ponadto najczęściej właśnie na śmierć na takim krzyżu Rzymianie skazywali chrześcijan. 

Formy krzyża 

Z innych form krzyża na przykład krzyż widlasty, z ramionami, jak sama nazwa wskazuje, w kształcie wideł, symbolizuje tchnienie w wodę chrzcielną. Krzyż laskowany, z czterema ramionami oznaczającymi cztery strony świata, podkreśla uniwersalizm, czyli powszechność Chrystusowego zbawienia. Krzyż laskowany jerozolimski, który zdobił płaszcze bożogrobców (Rycerzy Grobu Świętego), odsyła do Chrystusowej męki, ponieważ ewokuje pięć ran Zbawiciela, w tym ranę Jego serca. Osiem rozwidleń krzyża maltańskiego z płaszczy joannitów symbolizuje między innymi osiem błogosławieństw.

Krzyż jagielloński 

Istnieje również krzyż jagielloński, zwany inaczej litewskim, który tworzą dwa połączone ze sobą krzyże greckie. Kolejne krzyże to: krzyż arcybiskupi i krzyż papieski. W przeciwieństwie do papieskiego, wyposażonego w trzy belki poziome, przecinające belkę pionową, krzyż arcybiskupi, określany także jako patriarchalny lub lotaryński, posiada dwie belki poziome, a wyobraża relikwiarz Krzyża Świętego.

Krzyż celtycki. Fot. pixabay.com

Krzyż celtycki 

Krzyż kotwicowy przyzywa nadzieję, charakteryzując się ramionami zwieńczonymi motywem kotwicy, krzyż trójlistny ma ramiona zakończone trójliściem, kwiatowy – kielichem kwiatu, a podwójny stanowi połączenie krzyża greckiego z krzyżem świętego Andrzeja. Wspomnę też o krzyżu celtyckim, spotykanym na przykład w Irlandii, ozdobionym reliefem i wpisanym w koło, tudzież o krzyżu egipskim w formie staroegipskiego znaku anh, zdobiącym groby koptów, czyli miejsca pochówku egipskich chrześcijan. Krzyż prawosławny różni się natomiast od pozostałych ukośną, dolną belką, symbolizując Jezusa Chrystusa oraz Dobrego i Złego Łotra.

Krzyż monogramowy 

Jednym z najstarszych krzyży chrześcijańskich jest znak Chi−Rho (krzyż monogramowy), który zdobił labara, czyli sztandary wojskowe armii cesarza Konstantyna Wielkiego. Imperator miał ujrzeć ten krzyż we śnie przed zwycięską walką, jaką stoczył z Maksencjuszem przy Moście Mulwijskim. Także jednym z najstarszych krzyży chrześcijańskich, który zdobił na przykład wczesnochrześcijańskie sarkofagi, jest swastyka (crux gammata), utworzona przez dwie skrzyżowane ze sobą greckie litery gamma. W średniowieczu, w sakralnej ornamentyce romańskiej, swastyka uchodziła za znak szczególnie chroniący przed złem.

Rozmaite były i są formy krzyża, niektóre wzbogacone o symbolikę. Warto w tym miejscu dopowiedzieć, że równie interesujący pod względem symbolicznym jest budulec narzędzia Chrystusowej męki. Dwunastowieczne legendy o genezie Chrystusowego Drzewa Życia, w które obfitowała ówczesna Europa, materiałem, z którego wykonano pionową belkę krzyża (truncus) uczyniły cyprys − symbol życia wiecznego. Zgodnie z tymi opowieściami tabliczkę z napisem INRI (titulus) miano sporządzić z drewna oliwnego, symbolizującego między innymi pojednanie, zgodę, pokój i miłość, belkę poziomą z palmy ewokującej nieśmiertelność i chwałę, a podporę pod stopy (suppadaneum) z cedru interpretowanego jako symbol Zbawiciela. Krzyż miał wykonać sam Bóg. Peregryn z Opola w swoim Kazaniu na Podwyższenie Krzyża Świętego stwierdził, że to Bóg jako Rzemieślnik wybrał i przygotował drzewo na krzyż, na którym dokonał odkupienia.

Justyna Sprutta

Justyna Sprutta, doktor nauk humanistycznych historii o specjalizacji historia sztuki (UKSW) oraz doktor nauk teologicznych z zakresu teologii dogmatycznej o specjalizacji teologia ikony (KUL).

Naszym zdaniem

Co widział Jezus w Ogrójcu? Wizja mistyczki

Kościół

Dziś Wielki Piątek – patrzymy na krzyż

Kościół

Komentarz do Ewangelii, 19 kwietnia 2019

Kościół

Komentarz na Wielki Czwartek 2019 [WIDEO]

Galeria

Czwartek, 18 kwietnia w obiektywie

Kościół

Bp Michał Janocha: „Kościół rozwija się w napięciu” [ROZMOWA]