Krótki przewodnik po mszy świętej: obrzędy wstępne

Znajomość znaczenia poszczególnym momentów w czasie mszy świętej pozwala głębiej wejść w tajemnicę Eucharystii i uświadomić sobie, w jak ważnym wydarzeniu możemy uczestniczyć. 

Wszystko to, co dzieje się przed liturgią słowa, czyli tak zwanymi „czytaniami”, nazywamy obrzędami wstępnymi. „Ich celem jest to, aby wierni gromadzący się razem stanowili wspólnotę oraz przygotowali się do uważnego słuchania słowa Bożego i godnego sprawowania Eucharystii” – czytamy w „Ogólnym wprowadzeniu do mszału rzymskiego”. 

Procesja na wejście 

Procesje są znane w całym świecie religijnym. Wyrażają duchową podróż, święte wędrowanie do ziemi obiecanej. Oznaczają także wtajemniczanie, wejście w miejsce święte. Oprócz tego procesje towarzyszyły bóstwu, kiedy ono wychodziło z sanktuarium, by znaleźć się pośród ludu. Procesji mogą towarzyszyć specjalne śpiewy i modlitwy. Procesje mogą mieć charakter błagalny (na przykład procesje błagalne w intencji odejścia zarazy) lub uwielbieniowy (na przykład procesja na Boże Ciało).

>>> Jeden sakrament, ale kilka nazw. Dlaczego tak jest? 

Procesja towarzyszy każdej mszy świętej. W pierwszych wiekach, kiedy zakrystie znajdowały się przy wejściu głównym, procesja była dłuższa. Celebrans wraz z asystą szedł przez cały kościół. Dziś w zwykłe dni i niedziele procesja jest zwykle bardzo krótka, ponieważ w większości kościołów zakrystia znajduje się obok prezbiterium. Jedynie z okazji wyjątkowych uroczystości stosowana jest tzw. dłuższa procesja. Celebrans oraz służba liturgiczną idą procesyjnie do ołtarza drogą okrężną – wewnątrz lub na zewnątrz kościoła. 

Ucałowanie ołtarza

Ucałowanie ołtarza jest gestem przejętym ze zwyczajów pogańskich, gdzie posągom bóstw przesyłam pocałunek na odległość. Innym powszechnie praktykowanym zwyczajem było ucałowanie stołu rodzinnego przed rozpoczęciem posiłku.

>>> Liturgia trydencka. Przemawia ciszą [MISYJNE DROGI]

Chrześcijanie przejęli zwyczaj całowania ołtarza, ponieważ od samego początku był on przedmiotem czci, jako miejsce ofiary Chrystusa. Dodatkowo od IV w. podkreślano wyjątkowość ołtarza poprzez konsekrację. Zasady liturgiczne przewidują także inne formy uczczenia ołtarza, tam gdzie ze względu na uwarunkowania kulturowe inny gest jest bardziej czytelny. Na przykład w Japonii, za zgodą Stolicy Apostolskiej, celebrans dotyka ołtarza czołem. 

Kadzidło 

Początkowo nie stosowano kadzidła podczas liturgii. Prawdopodobnie wiązało się to ze zmuszaniem chrześcijan, by poprzez zapalenie kadzidła oddali cześć obcemu bóstwu lub imperatorowi i porzucili wiarę w Chrystusa. Ale ojcowie Kościoła od początku byli zgodni, że kadzidło jest symbolem uwielbienia Boga. Można powiedzieć, że ten zwyczaj wywodzący się ze świata pogańskiego został „ochrzczony” podobnie jak pocałunek. Podczas obrzędów wstępnych kadzidła można używać w procesji na wejście i na początku mszy, do okadzenia krzyża i ołtarza.

Znak krzyża 

Robienie znaku krzyża na sobie samym, innych osobach i przedmiotach jest jednym z najwcześniejszych zwyczajów chrześcijan. Stosowano go bardzo często, ponieważ jest obroną przed demonami, pomocą w pokusach. A poza tym umacnia wiarę i jest najprostszym wyznaniem wiary. 

Amen 

To hebrajskie słowo wyraża uroczyste potwierdzenie czegoś, co jest, ale także czegoś, co ma się stać. W liturgii jest używane, by potwierdzić modlitwę kapłana lub taką, która jest wyznaniem wiary. Co ciekawe, występuje w liturgii wszystkich wyznań chrześcijańskich, a także w islamie.

Pozdrowienie wiernych 

Pozdrowienie zgodnie ze starotestamentalnym rozumieniem zawierało w sobie błogosławieństwo. W Nowym Testamencie używane jest także słowo, które oznacza „objęcie”, „obejmowanie”. Nawiązuje ono do gestu otwartych ramion, który towarzyszy powitaniu. Podczas mszy świętej wyraża szacunek, ale ma także złączyć wszystkich w jedną wspólnotę. 
 
Mszał rzymski zawiera kilka formuł powitania zgromadzonych na Eucharystii: „Pan z wami”, „Miłość Boga Ojca, łaska naszego Pana Jezusa Chrystusa i dar jedności w Duchu Świętym niech będą z wami wszystkimi”, „Łaska i pokój od Boga, naszego Ojca, i od Pana Jezusa Chrystusa niech będą z wami”, „Łaska i pokój od tego, który jest i który był, i który przychodzi niech będą z wami”, „Łaska naszego Pana Jezusa Chrystusa niech będzie z wami”.

Akt pokuty 

Od początku chrześcijaństwa istniała świadomość potrzeby oczyszczenia z grzechów na początku mszy świętej. Grzechy ciężkie odpuszczane są w czasie spowiedzi, ale grzechy lekkie „znikają” na początku mszy świętej, kiedy odmawiamy akty pokuty. W polskiej wersji mszału istnieją cztery formy aktu pokuty. Czwartą jest aspersja, to znaczy pokropienie wiernych pobłogosławiona wodą. Można ją stosować podczas każdej mszy świętej niedzielnej. 

Mszał polski także zezwala na tworzenie własnych aktów pokuty, opierających się na tekstach liturgicznych danego dnia. 

Kyrie eleison 

„Ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego” podaje: „Po akcie pokuty rozpoczyna się zawsze aklamacja Kyrie eleison, chyba że występowała już w akcie pokuty. Ponieważ jest to śpiew, w którym wierni oddają cześć Panu i błagają o Jego miłosierdzie, z zasady wykonują go wszyscy, to znaczy bierze w nim udział lud oraz schola albo kantor”. Każde wezwanie powtarza się zwykle dwa razy; nie jest jednak wykluczone wielokrotne powtarzanie, jeśli wynika to z charakteru języka, z racji muzycznych lub z innych okoliczności. Warto zaznaczyć, że w języku greckim słowo elejson (zmiłuj się) wyraża jednocześnie prośbę o miłosierdzie oraz dziękczynienie i uwielbienie za dokonane już pojednanie człowieka z Bogiem.

Gloria 

Hymn „Chwała na wysokości” powstał niezależnie od mszy św. Był osobną pieśnią, która powstała najprawdopodobniej w III w. Zawiera słowa, które w Ewangelii według świętego Łukasza aniołowie śpiewali przy narodzeniu Jezusa. Dlatego czasami nazywany jest „hymnem anielskim”. 

Hymnu tego nie można zastępować innym tekstem. Rozpoczyna go kapłan, kantor lub schola. Może być śpiewany przez wszystkich uczestników mszy świętej, albo na przemian z prowadzącym, ale także samodzielnie przez kantora czy scholę. Podobnie, kiedy jest odczytywany.  Hymn ten pojawia się w liturgii podczas mszy świętych w niedziele, poza Adwentem i Wielkim Postem, a także w uroczystości i święta oraz podczas szczególnie uroczystych celebracji. 

Kolekta 

Zakończeniem obrzędów wstępnych jest modlitwa zwana kolektą. Rozpoczyna się ona wezwaniem celebransa: „Módlmy się”. Później ma miejsce chwila ciszy, a następnie kapłan wypowiada słowa modlitwy w imieniu wszystkich zgromadzonych.  
Na początku kolekty zawsze jest wezwanie do Boga (anakleza), na przykład: „Wszechmogący”, „Wieczny”. Następnie ma miejsce przypomnienie dzieła, którego Bóg dokonał dla swojego ludu. Jest to jednocześnie uobecnienie (anamneza) tego, co się stało już wcześniej i źródło nadziei na spełnienie Jego próśb, które wypowiada kapłan. Na zakończenie wypowiadana jest starożytna formuła odnosząca się do modlitw do Chrystusa: „przez wszystkie wieki wieków”. Wyraża ona trwanie i pełnię. Na zakończenie wierni odpowiadają: Amen.  Modlitwa ta jest przygotowaniem na przyjęcie słowa Bożego, które za chwilę zostanie odczytane. 

Wejście w tajemnicę 

Wszystko, co dzieje się na początku mszy świętej przygotowuje nasz umysł i serce do wejścia w Bożą obecność. Na nowo uświadamia nam to, kim jesteśmy, gdzie jesteśmy i z Kim jesteśmy. Wprowadza w przestrzeń przebywania z Bogiem sam na sam i we wspólnocie.  

Kiedy z uwagą przeżyjemy początek mszy świętej, to będziemy mogli wejść w miejsce święte, pełnię Bożej obecności. Zostawiając przy tym za sobą swoje słabości, codzienność, miliony spraw, by w tym czasie być tylko z Nim.  

Zobacz także