Boże Narodzenie w Kościele wschodnim

Narodzenie Twoje, Chryste Boże nasz, zajaśniało światu światłością poznania. W niej bowiem służący gwiazdom przez gwiazdę zostali nauczeni kłaniać się Tobie, Słońcu Sprawiedliwości i Ciebie poznawać, Wschód z wysoka. Panie, chwała Tobie!

Powyższy tekst tzw. troparionu, czyli rytmicznego śpiewu liturgicznego omawiającego istotę przeżywanego święta najpiękniej wyraża wschodnią tradycję świętowania Bożego Narodzenia.

Post jako przygotowanie

Święto Bożego Narodzenia w Kościele wschodnim poprzedzone jest zawsze czterdziestodniowym postem, który się zaczyna 15 listopada i kończy 24 grudnia (według kalendarza juliańskiego). Jednak szczególną wymowę mają pierwszy i ostatni dzień pokuty: to początek i finał drogi nawrócenia oraz przemiany wspólnoty wierzących. Wigilia jako dzień bezpośredniego przygotowania do uroczystości Bożego Narodzenia to czas pełnego wyciszenia i oczekiwania na przyjęcie Syna Bożego w tym świecie. Główne zadanie rodziny we wschodniej tradycji katolickiej polega na stworzeniu odpowiedniej atmosfery duchowej. Dlatego tak ważna jest pokuta i modlitwa indywidualna oraz zjednoczenie wspólnotowe podczas sprawowanych nabożeństw.

Wielowiekowe zwyczaje

Istota i charakter wspólnotowych obchodów uroczystości ściśle harmonizuje z kontekstem zwyczajowym. Dlatego samo zgromadzenie całej rodziny w Wigilię nosi znamię głębokiego zjednoczenia wokół duchowej potęgi przyjścia Zbawiciela. Wtedy też wszyscy się weselą i radują, ponieważ nastała pełnia czasu. Odpowiedni nastrój świąteczny zapewnia wniesiony przez gospodarza tzw. diduch, czyli wiązka pszenicy, siana i słomy. Dzieje się to przed pojawieniem się pierwszej gwiazdy, a wszystkie te rzeczy znajdują właściwe miejsce w wigilijnym domu. Diduch jest stawiany zwykle w jednym z kątów pokoju, siano trafia pod obrus na świątecznym stole, zaś słoma zostaje rozścielona na podłodze. Ponadto pod stołem znajdują się jeszcze różnego rodzaju narzędzia rolnicze: kosa, sierp, widły itd., ażeby błogosławieństwo spłynęło na całość dobytku gospodarczego. Umieszczaniu poszczególnych rzeczy w przewidzianym miejscu towarzyszy należny ceremoniał, który musi znać i wypełniać gospodarz domu.

Modlitwa przed posiłkiem

Przed rozpoczęciem wieczerzy wigilijnej członkowie rodziny i zaproszeni goście gromadzą się wokół stołu oraz wspólnie się modlą, a następnie głowa rodziny składa wszystkim życzenia. Doniosłe znaczenie spełnia tu obrzęd dzielenia się prosforą (okrągła bułeczka upieczona z ciasta przyrządzonego na zakwasie), czyli coś na podobieństwo łamania się opłatkiem, która jest specjalnie przygotowywana na tę okoliczność i poświęcona w cerkwi. Wśród potraw wigilijnych jedną z najważniejszych jest kutia albo koliwo (mieszanina gotowanej pszenicy z miodem i owocami, najczęściej poświęconej w cerkwi przy okazji ważnych uroczystości). Pszenica jako główny składnik kutii symbolizuje wieczność, a z kolei miód przyszłe szczęście świętych w niebie. Poza tym na stole wigilijnym powinno się pojawić dwanaście potraw postnych, które mają znaczenie symboliczne i nazywają się „Bogatą Kutią”. Zgodnie z przekazem potrawy wigilijne powinny być przygotowane z wszystkich płodów i owoców, które wydaje ziemia, aby tym samym mogła zostać podkreślona wielkość i obfitość Bożego dzieła stwórczego. Natomiast ci, którzy w dzień Wigilii zechcą spożywać owoce naszego Pana, będą się również napełniać nadzieją w ich przyszły dostatek.

Pamięć o zmarłych

Oprócz tych zasadniczych elementów związanych ze wschodnią wieczerzą wigilijną wszystkie inne zależą od regionu i miejscowych zwyczajów. Do typowych obrzędów wigilijnych wschodnich katolików, podobnie jak prawosławnych, zaliczyć należy jeszcze kultywowanie pamięci o zmarłych członkach rodziny. Na stole lub oknie ustawia się oddzielną miseczkę z kutią z myślą o współudziale umarłych w uroczystości. Spotkanie przy jednym stole w Wigilię to również śpiew kolęd, które tego wieczoru najczęściej rozbrzmiewają w wielogłosowej formie chóralnej.

Uroczyste nabożeństwo

Prawdziwym dopełnieniem wydarzenia wigilijnego jest udział w nabożeństwie wieczornym Wełyke Poweczerie, czyli jednej z godzin kanonicznych oficjum liturgicznego zwanej kompletą. Wówczas to odbywa się podniosłe otwarcie duchowe całej wspólnoty wiernych na przyjęcie nowo narodzonego Dzieciątka Jezus. Lud obecny podczas tego nabożeństwa włącza się w uroczyste wysławianie tego wydarzenia, śpiewając wersety proroctwa o Jezusie Chrystusie „Z nami Bóg”.

Zobacz także