Kościół katolicki w Rosji

Zbliżająca się wizyta kardynała Pietro Parolina – sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej – w Rosji każe przyjrzeć się obecności Kościoła katolickiego w tym kraju i przypomnieć choćby w zarysie jego wielowiekową historię na tych ziemiach. Jest to o tyle istotne, że nierzadko można spotkać się ze stwierdzeniami, jakoby katolicyzm był tam „obcym ciałem” i był wyznaniem wyłącznie mniejszości narodowych zamieszkujących to wielkie państwo.

O początkach struktur katolickich na ziemiach dzisiejszej Rosji przypomniał 15 lat temu ówczesny metropolita w Moskwie abp Tadeusz Kondrusiewicz w odpowiedzi na ataki Patriarchatu Moskiewskiego (będzie jeszcze o tym mowa poniżej) po ustanowieniu diecezji katolickich w Rosji. Oto fragment jego wypowiedzi z 11 lutego 2002:

„Na obszarze dzisiejszej Federacji Rosyjskiej już w XIV-XV stuleciach istniały diecezje katolickie: tańska (z ośrodkiem w Azowie), matgierska, astrachańska i inne. Na przełomie XVII i XVIII istniała diecezja smoleńska.

W 1773 r. Katarzyna II bez uzgodnienia ze Stolicą Apostolską wprowadziła szereg przeobrażeń do struktur Kościoła katolickiego w Cesarstwie Rosyjskim, samowolnie tworząc tzw. »episkopat białoruski« z centrum w Mohylewie, który w 1782 r. przekształciła w archidiecezję mohylewską, uznaną przez Rzym w rok później. Car Paweł I w 1798 r. podniósł arcybiskupa Mohylewa do godności metropolity, przy czym jego katedra znajdowała się de facto w Sankt-Petersburgu. W ten sposób kanoniczny metropolita w dziejach Rosji już był i 11 lutego 2002 papież jedynie przywrócił sprawiedliwość dziejową w stosunku do katolików tego kraju”.

Tak więc początki obecności katolicyzmu na tych ziemiach mają wielowiekową przeszłość, gdyż powstanie diecezji w XVIII w. było jedynie uwieńczeniem wcześniejszego istnienia wspólnot katolickich. Jednocześnie należy pamiętać, że w Rosji zawsze było to wyznanie mniejszościowe, niemniej jednak nie ulega wątpliwości, że na trwałe wpisało się ono w tamtejszą kulturę religijną i w życie społeczne.

800 tysięcy na 145 milionów
Dziś trudno dokładnie określić, ilu katolików zamieszkuje największy kraj świata – najczęściej mówi się o 600-800 tysiącach (na ok. 145 mln mieszkańców). O ile w części europejskiej większość wiernych mieszka w miastach, to na Syberii sytuacja jest odwrotna: katolicy zamieszkują głównie wsie i małe miasteczka, często oddalone od siebie o setki kilometrów.

Kościół katolicki w Rosji od początku rozwijał się, mimo trudności, nie tylko wśród Polaków, Litwinów, Ukraińców i innych narodów tradycyjnie katolickich, ale przyciągał również rodowitych Rosjan, wśród których w pewnym okresie była nawet moda na „łatinstwo”. Znane były nawrócenia na katolicyzm wśród rosyjskiej arystokracji. Rosja pod koniec XVIII w. stała się schronieniem dla jezuitów z całej Europy, gdy Katarzyna II nie pozwoliła wykonać na terenie swego kraju bulli Klemensa XIV z 1783 r., rozwiązującej Towarzystwo Jezusowe. Ale już w 1820 r. jezuitów wypędzono z całego Cesarstwa.

Car Mikołaj II, fot: dzieje.pl

Za cara Mikołaja
Sytuacja Kościoła katolickiego znacznie się poprawiła, gdy 17 IV 1905 r. car Mikołaj II wydał dekret tolerancyjny, zrównujący pod względem prawnym wszystkie wyznania i religie w Imperium. Wolność odzyskali wówczas grekokatolicy (zdelegalizowani w latach 1839 i 1875) i normalne możliwości działania łacinnicy. Według statystyk oficjalnych, raczej zaniżonych, w latach 1905-9 z prawosławia na katolicyzm przeszło 233 tys. osób, przede wszystkim dawnych grekokatolików, którzy po rozwiązaniu ich Kościoła stawali się formalnie prawosławnymi.

Ważnym wydarzeniem tamtych czasów był I Rosyjski Sobór Katolicki w Piotrogrodzie w dniach 29-31 V 1917 pod przewodnictwem metropolity Andrzeja Szeptyckiego. Uchwalił on m.in. 68-punktowe „Postanowienia”, określające specyfikę rosyjskiego katolicyzmu obrządku wschodniego. Tamten czas, do rewolucji bolszewickiej, był jedynym okresem normalnego istnienia Kościoła katolickiego w Rosji. Istniało wówczas 6 diecezji, w 1921 powstał wikariat apostolski dla Syberii, a w 2 lata później Pius XI utworzył diecezję władywostocką.

Ciężkie czasy
Ale wkrótce potem Kościół katolicki podzielił los innych wyznań i w drugiej połowie lat dwudziestych w praktyce przestał istnieć: pozamykano świątynie, uwięziono i zamordowano księży, siostry zakonne i świeckich. Wszystko to sprawiło, że katolicyzm na całe dziesięciolecia w praktyce zniknął z mapy Rosji. W czasach sowieckich zachował się tylko, i to w bardzo ograniczonym zakresie, na Litwie, w mniejszym stopniu na Łotwie oraz w zachodnich rejonach Białorusi i Ukrainy, które przed wojną należały do Polski. Na terenie Federacji Rosyjskiej istniało jedynie 10 parafii z 4 kościołami i 2 kaplicami, w których pracowało 8 księży, w większości w sędziwym wieku.

Michaił Gorbaczow i Jan Paweł II

Gorbaczow u Jana Pawła II
Odrodzenie katolicyzmu nastąpiło pod koniec lat osiemdziesiątych, na fali ogólnej demokratyzacji życia społecznego i politycznego w ówczesnym Kraju Rad. 1 XII 1989 św. Jan Paweł II przyjął w Watykanie prezydenta ZSRR Michaiła Gorbaczowa, po czym 15 I 1990 Stolica Apostolska i Sowiety nawiązały stosunki dyplomatyczne (choć miały one szczególny charakter, odmienny od relacji z innymi krajami; pełna ich normalizacja nastąpiła dopiero 9 XII 2009). 6 V 1990 do Moskwy przybył pierwszy stały przedstawiciel dyplomatyczny Watykanu abp Francesco Colasuonno, po którym stanowisko to piastowało jeszcze 6 dyplomatów, z których ostatnim, jak dotychczas, jest od 28 maja br. były przedstawiciel papieski w Polsce abp Celestino Migliore.

13 IV 1991 r. papież ustanowił administratury apostolskie dla europejskiej i azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej oraz dla Kazachstanu i Azji Środkowej, mianując jednocześnie biskupów dla tych jednostek (abp Tadeusz Kondrusiewicz w Moskwie i bp Joseph Werth w Nowosybirsku, bp Jan Paweł Lenga w Karagandzie). Później każda z administratur rosyjskich została podzielona na dwie mniejsze: 23 XI 1999 – dla Północy (abp T. Kondrusiewicz) i Południa (bp Clemens Pickel) części europejskiej oraz 18 V 1999 – dla Syberii Zachodniej (bp J. Werth) i Wschodniej (bp Jerzy Mazur).

11 II 2002 Ojciec Święty utworzył w Rosji katolicką prowincję kościelną, podnosząc administratury apostolskie, będące jednostkami przejściowymi i tymczasowymi, do rangi jednej archidiecezji-metropolii i trzech diecezji. Przy tym – jak podkreślił abp T. Kondrusiewicz, mianowany jednocześnie metropolitą w Moskwie – przez szacunek dla Kościoła prawosławnego papież nazwał nowe jednostki nie od miast, jak to się zwykle dzieje, ale od imion świętych patronów tych diecezji. Moskwa stała się siedzibą archidiecezji Matki Bożej, a zarazem metropolii, obejmującej wszystkie nowe diecezje w tym kraju, a na jej czele stanął abp Kondrusiewicz. Na tym terenie istniało wówczas ponad 220 parafii i około 300 mniejszych niezarejestrowanych jeszcze wspólnot, w których pracowało łącznie ok. 220 kapłanów i prawie 230 sióstr zakonnych. Zdecydowana ich większość pochodziła z 19 krajów całego świata.

Decyzja papieska, chociaż ówczesny przedstawiciel watykański abp Giorgio Zur uprzedził o niej kilka dni wcześniej Patriarchat Moskiewski, wywołała istną furię hierarchii prawosławnej, która na wiele lat zaciążyła na stosunkach katolicko-prawosławnych w Rosji i choć mniej więcej od 2004 sytuacja się w miarę unormowała, nadal daleka jest od ideału. Jeszcze w grudniu 2008 ówczesny metropolita smoleński (obecny patriarcha) Cyryl zapewniał, że jego Kościół nigdy nie pogodzi się z istnieniem diecezji katolickich w Rosji.

W 1991 r. w Moskwie rozpoczęło działalność kolegium teologiczne pw. św. Tomasza z Akwinu, kształcące głównie świeckich i siostry zakonne. Od 1 września 1993 r. istnieje seminarium duchowne (najpierw w Moskwie, w 2 lata później przeniesione do Sankt-Petersburga), które w 1999 r. dało Kościołowi w Rosji pierwszych po 81 latach rodzimych kapłanów. 1 sierpnia 1996 r. zaczęło nadawać w Moskwie swe programy katolickie radio „Dar”, a w następnym roku w Sankt-Petersburgu – „Radio Maryja”. Z datą 2 października 1994 ukazała się pierwsza gazeta katolicka „Swiet Jewangielija”, która niestety upadła z braku środków (ostatni numer ukazał się na Boże Narodzenie 2007 r.). Od 1993 r. istnieje wydawnictwo „Biblioteka Duchowna”, które w 2 lata później stało się samowystarczalne i obecnie wydaje ok. 600 tytułów rocznie w nakładzie ponad 130 tys. egzemplarzy.

Po raz pierwszy
W dniach 4-5 II 1999 r. odbyło się pierwsze posiedzenie plenarne Konferencji Biskupów Katolickich Federacji Rosyjskiej – pierwszego stałego zgromadzenia episkopatu katolickiego na tych ziemiach. Na jego czele stanął wówczas abp T. Kondrusiewicz, który pełnił ten urząd do 21 stycznia 2005. Po nim przewodniczącymi byli kolejno: bp Joseph Werth (2005-11), abp Paolo Pezzi (2011-17) i od 17 marca br. stanowisko to piastuje bp Clemens Pickel.

W sumie Rosja stanowi obecnie jedną prowincję kościelną, w której skład wchodzą archidiecezja Matki Bożej w Moskwie (abp P. Pezzi) oraz diecezje: św. Klemensa w Saratowie (bp Clemens Pickel), Przemienienia Pańskiego w Nowosybirsku (bp J. Werth SI) i św. Józefa w Irkucku (bp Cyryl Klimowicz). Istnieją ponadto prefektura apostolska Południowo-Sachalińska (na Sachalinie i Kurylach) i egzarchat apostolski Rosji dla katolików obrządku bizantyjskiego (z dwiema parafiami w Moskwie oraz po jednej w Sankt-Petersburgu, Omsku i Niżniewartowsku).

We wszystkich tych jednostkach jest obecnie łącznie około 300 parafii, w których pracuje ponad 270 kapłanów diecezjalnych i zakonnych oraz przeszło 340 sióstr – w większości cudzoziemców. Rektorem seminarium w Petersburgu, w którym do kapłaństwa przygotowuje się ok. 50 kleryków, jest włoski duchowny ks. Pietro Scalini.

Kontynenty

Maryja w Irkucku

Indie: „rozwód, rozwód, rozwód” i już?

Moje Filipiny 

Europa

Dla Francji wciąż jest nadzieja

Azja

Syberia: obchody Wniebowzięcia NMP [WIDEO]

Afryka

Zmarł br. Grzegorz Rosa OMI