Misyjność filarem życia Kościoła [MISYJNE DROGI]

Papież Franciszek od początku swego pontyfikatu podejmuje starania, aby Kościół stał się bardziej misyjny. Zwołanie XVI Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów pod hasłem „Ku Kościołowi synodalnemu: komunia, uczestnictwo, misja” wyraźnie wskazuje, że misyjność jest jednym z niezbędnych filarów życia Kościoła.

Ewangelizacja jest podstawowym zadaniem i pierwszą posługą Kościoła względem ludzkości. Na Kolegium Biskupów, pod przewodnictwem papieża, spoczywa główna odpowiedzialność za dzieło ewangelizacji. Papieżowi, jako następcy Piotra, przysługuje szczególna rola koordynowania dzieła misyjnego w świecie oraz ożywiania ducha misyjnego w Kościele.

Momenty przełomowe dla misyjności Kościoła

W 1622 r. papież Grzegorz XV bullą Inscrutabili Divinae powołał do życia Kongregację de Propaganda Fide, w celu koordynowania i kierowania dziełem ewangelizacji narodów. Stolica Apostolska przejęła tym samym na siebie obowiązek organizowania zadań misyjnych według ewangelicznych kryteriów i kładła kres praktyce powierzania ewangelizacji na terenach kolonialnych monarchiom europejskim. Do zadań Kongregacji należało krzewienie wiary na całym świecie, udzielanie wskazań dla misji, wspieranie nowych instytutów misyjnych i formacji lokalnego duchowieństwa oraz materialna pomoc działalności misyjnej.
Ważną inicjatywą wzmacniającą misyjność Kościoła było powołanie do życia Papieskich Dzieł Misyjnych. W 1922 r. papież Pius XI motu proprio Romanorum Pontificum podniósł do rangi dzieł papieskich powstałe we Francji trzy dzieła misyjne: Rozkrzewiania Wiary, Dzieło św. Piotra Apostoła oraz Dzieło Misyjne Dzieci. Papież ustanowił je dziełami papieskimi i biskupimi, rozszerzając tym samym ich działalność na wszystkie Kościoły partykularne. Dzieła te, wraz z Papieską Unią Misyjną, tworzą dziś globalną sieć, która wspiera misyjne inicjatywy papieża i poszczególnych biskupów oraz angażują wszystkich wiernych w ewangelizację. Dzieła wspomagają formację duchowieństwa w młodych Kościołach lokalnych, kształtują świadomość misyjną wśród dzieci oraz budzą ducha misyjnego wśród duchowieństwa.

Papież Pius XII encykliką Fidei Donum w 1957 r. wezwał księży diecezjalnych i osoby świeckie do angażowania się w działalność misyjną. Od czasu opublikowania tej encykliki liczni duchowni, osoby konsekrowane i świeccy w różnych częściach świata bezpośrednio włączyli się w misje ad gentes i nadal wspierają młode Kościoły lokalne. Fideidoniści wzbogacają jednocześnie diecezje ich pochodzenia poprzez ożywianie misyjnego ducha wśród wiernych.

Sobór Watykański II dał nowy impuls dla misji Kościoła, wskazał na teologiczne podstawy ewangelizacji i określił zasady działalności misyjnej. Soborowy dekret Ad gentes divìnitus naucza: „Kościół ze swojej natury jest misyjny; ewangelizacja jest pierwszą posługą Kościoła w świecie; Kościół jest «powszechnym sakramentem zbawienia», niosącym ludziom zbawienie i odnowienie całego stworzenia; misja głoszenia Ewangelii jest wciąż aktualna i potrzebna”.

Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi papieża Pawła VI z 1975 r. została nazwana wielką kartą ewangelizacji w świecie współczesnym. Paweł VI zaakcentował, że „człowiek naszych czasów chętniej słucha świadków, aniżeli nauczycieli” (EN 41), stąd osobiste świadectwo o Jezusie Chrystusie jest pierwszym środkiem ewangelizacji, a także niezbędnym warunkiem jej skuteczności.
Encyklika Redemptoris missio Jana Pawła II z 1990 r. przywołała przesłania soborowego dekretu Ad gentes i podkreśliła, że powierzona Kościołowi misja Chrystusa Odkupiciela dopiero się rozpoczyna i dla misji trzeba zaangażować wszystkie siły. Wszyscy ludzie mają prawo poznać i przyjąć Dobrą Nowinę. Dlatego „nikt wierzący w Chrystusa, ani żadna instytucja Kościoła nie może uchylać się od najpoważniejszego obowiązku głoszenia Chrystusa wszystkim ludziom” (RM 3).

Misyjne zalecenia obecnego pontyfikatu

Papież Franciszek od początku swego pontyfikatu umiejscowił siebie w linii ciągłości nauczania Soboru Watykańskiego II oraz posoborowych papieży. W adhortacji apostolskiej Evangelii gaudium (24 listopada 2013 r.) papież wezwał wiernych chrześcijan do nowego etapu ewangelizacji i zaproponował zasadnicze wytyczne dotyczące misyjności Kościoła. Podkreślił on pilną potrzebę wcielania w życie soborowej odnowy, aby Kościół wypełniał w świecie swoją misję niesienia ludziom światła Ewangelii.

Nowy etap ewangelizacji

Na czym polega nowy etap ewangelizacji? Według wskazań papieża Franciszka jest to ewangelizacja pełna zapału i ewangelicznej radości (zob. EG 17). Wyróżnia ją: po pierwsze – „misyjne wyjście” i docieranie na „peryferie ludzkie” (zob. EG 20); po drugie – „duszpasterskie i misyjne nawrócenie”, aby być w „permanentnym stanie misji” (zob. EG 25); po trzecie – „reforma i misyjna odnowa Kościoła” (zob. EG 27); po czwarte – przepowiadanie „z serca Ewangelii”(zob. EG 36). Nowy etap misyjny dotyczy całego Kościoła, wszystkich ochrzczonych i obejmuje wszelkie struktury i instytucje. Owocność nowego etapu ewangelizacji zależy od ożywienia świadomości, że „na mocy otrzymanego chrztu, każdy członek Ludu Bożego stał się uczniem misjonarzem” (EG 120). Chrześcijanin, który spotkał się z miłością Boga w Jezusie Chrystusie staje się „uczniem-misjonarzem”, bo czuje się wewnętrznie przynaglony, aby wychodzić i dzielić się ewangeliczną radością z innymi (zob. EG 120).

Misyjne wyjście i docieranie na peryferie ludzkie

Kościół podejmuje nowy etap ewangelizacji, by odpowiadać na palące wyzwania współczesnego świata. Wyzwaniami są „sytuacje nie-zbawienia” ludzkości oraz naglące „potrzeby zbawienia”, którego sprawcą jest Jezus Chrystus i narzędziem Kościół. Do wyzwań współczesnego świata papież zalicza m.in. ekonomię wykluczenia, bałwochwalstwo pieniądza, odrzucanie Boga i etyki, nierówności społeczne rodzące przemoc, nieokiełznany konsumpcjonizm, ataki na wolność religijną i prześladowania chrześcijan, kulturę prowizoryczności, niszczenie korzeni cywilizacji, szerzenie się nowych ruchów religijnych skłonnych do fundamentalizmu, sekularyzację, głęboki kryzys rodziny i więzi społecznych, rozpowszechniony indywidualizm, globalizację obojętności, relatywizm praktyczny, czyli postępowanie „tak jakby Bóg nie istniał”.

Kościół potrzebuje misyjnego wyjścia również ze względu na bolączki wewnątrzkościelne. Należą do nich m.in. nadmierny indywidualizm, kryzys tożsamości oraz spadek gorliwości (zob. EG 78). Chorobą Kościoła jest też swoista „miernota wiary” i „duchowa światowość” (zob. EG 83,93). Zdaniem papieża lekarstwem na tę „duszącą światowość” jest „czyste powietrze Ducha Świętego”, który uwalnia Kościół od skupiania się na sobie i kieruje na drogę „misji skoncentrowanej na Jezusie Chrystusie i zaangażowania na rzecz ubogich” (EG 97).

W odpowiedzi na naglące wyzwania świata i wewnątrzkościelne bolączki Kościół powinien „wyruszać w drogę”. Kościół jest misyjny z nakazu Jezusa Chrystusa, a Kościół misyjny to Kościół wychodzący. Kościół bez „misyjnego wychodzenia” przestaje być Kościołem Chrystusowym! Pilna potrzeba odnowy Kościoła może dokonać się, kiedy każdy chrześcijan i każda wspólna zdecydują się na „wyjście z własnej wygody i zdobycie się na odwagę, by dotrzeć na wszystkie peryferie świata potrzebujące światła Ewangelii” (EG 20).
„Ludzkimi peryferiami” papież Franciszek określa miejsca i sytuacje cierpienia, w których ludzie szukają światła, odpowiedzi czy znaków bliskości. „Peryferie ludzkie” są wszędzie tam, gdzie jeszcze nie dotarła Ewangelia i tam, gdzie chrześcijanin może „dotykać ran Chrystusa” (zob. EG 270). W duchu Ewangelii Kościół ma preferować ubogich i chorych (zob. EG 48), szukać zagubionych. Kościół wychodzący „jest Kościołem otwartych drzwi” dla syna marnotrawnego, „aby mógł on wejść bez trudności, kiedy powróci” (EG 46). Drzwi Kościoła są otwarte dla każdego, kto za natchnieniem Ducha szuka Boga. Obraz „otwartych drzwi” wyróżnia misyjną naturę Kościoła, który jest „ojcowskim domem, gdzie jest miejsce dla każdego, z jego niełatwym życiem” (EG 47).

Do misyjnego wyjścia uczniów przynagla nakaz Jezusa, a nade wszystko zażyłość z Panem, która rodzi radość i zapał misyjny (zob. EG 23). Kiedy uczniom brakuje zażyłości z Panem, zamiera w nich radość i misyjny zapał. Stąd potrzeba nieustannego odnawiania osobistych więzi z Chrystusem, a jednocześnie odnowy całego Kościoła.

Duszpasterskie i misyjne nawrócenie

Sobór Watykański II określił nawrócenie Kościoła jako „otwarcie na stałą reformę samego siebie” (EG 26). W tym duchu papież Franciszek wzywa „każdy Kościół partykularny do podjęcia zdecydowanego procesu rozeznania, oczyszczenia i reformy” (EG 30). Papież również podjął wezwanie do „nawrócenia papiestwa, aby uczynić swą posługę bardziej wierną misji nadanej przez Jezusa Chrystusa oraz bardziej odpowiadającą aktualnym potrzebom ewangelizacji” (EG 32).

Sama reforma struktur nie spowoduje misyjnego nawrócenia Kościoła. Papież podkreśla, że aby ewangelizować świat, potrzebujemy Kościoła przemienionego przez kontemplację i osobistą więź z Chrystusem. Kościół „w permanentnym stanie misji” potrzebuje przede wszystkim radykalnego zwrotu chrystocentrycznego. Jezus Chrystus ma być wzorcem i stałym odniesieniem misji Kościoła. Najgłębszą motywacją i siłą ożywiającą misję Kościoła i misyjne nawrócenie uczniów jest miłość Chrystusa, która przynagla do wychodzenia, aby „ofiarować wszystkim życie Jezusa Chrystusa” (EG 49).

Duszpasterskie i misyjne nawrócenie Kościoła powinno cechować przepowiadanie „z serca Ewangelii”.„Sercem” czy rdzeniem Dobrej Nowiny „jest piękno zbawczej miłości Boga, objawionej w Jezusie Chrystusie, który umarł i zmartwychwstał” (EG 36). Podstawową misją Kościoła jest przepowiadanie zbawczej śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa (zob. EG 110). To „pierwsze przepowiadanie”, czyli „kerygmat”, powinno zajmować „centralne miejsce w działalności ewangelizacyjnej” (EG 164). Papież Franciszek nalega, aby katecheza, homilie i kazania były przekazywaniem żywego słowa o zbawieniu, które rodzi wiarę (zob. Rz 10,17). Papież proponuje zwięzłą formułę katechetyczną kerygmatu: „Jezus Chrystus cię kocha, dał swoje życie, aby cię zbawić, a teraz jest żywy u twego boku codziennie, aby cię oświecić, umocnić i wyzwolić” (EG 164).

Przepowiadanie „z serca Ewangelii”

Głoszący Ewangelię we współczesnym świecie powinni być „ewangelizatorami z Duchem” (zob. EG 259-263). Papież daje ewangelizatorom trzy zalecenia: pozwólcie prowadzić się Duchowi Świętemu; bądźcie zjednoczeni z Jezusem Chrystusem; bądźcie świadkami Ewangelii. Duch Święty jest „duszą ewangelizującego Kościoła” (zob. EG 261) i misja Kościoła polega na tym, by pozwolić prowadzić się Duchowi Świętemu, który działa, przygotowuje i pracuje w sercach ludzkich. Wiarygodnym misjonarzem jest ten, którego serce jest poruszone przez Ducha Świętego, aby dzielić się radością Ewangelii z innymi.

W drugim wskazaniu papież Franciszek podkreśla, że misjonarzem jest ten, kto spotkał się z miłością Boga w Chrystusie Jezusie (zob. EG 120). Doświadczenie wiary spotkania z Chrystusem przynagla ucznia do wyjścia poza samego siebie, do wyruszenia na misyjne drogi. Uczeń-misjonarz zjednoczony z Jezusem trwa w Nim jak latorośl w winnym krzewie. Bez Jezusa uczeń nic nie może uczynić, ale i Jezus potrzebuje świadectwa ucznia, jak winny krzew potrzebuje latorośli, aby śmierć i zmartwychwstanie Jezusa wydały owoc w obecnym pokoleniu.

W trzecim wskazaniu dla ewangelizatorów papież Franciszek apeluje, aby głosić Dobrą Nowinę nade wszystko życiem przemienionym obecnością Bożą (zob. EG 259). Jezus mówi „nikt nie może przyjść do mnie, jeśli go nie pociągnie mój Ojciec” (J 6,44). Stąd papież często podkreśla, że głoszenie Ewangelii nie jest „prozelityzmem”, bo Kościół wzrasta przez „przyciąganie”. Ewangelizatorzy przyciągają, kiedy sam Jezus Chrystus przez nich pociąga ludzi. Papież wskazuje na przykład św. Teresy od Dzieciątka Jezus, która często modliła się słowami Pieśni nad Pieśniami: „Olejkiem rozlanym twe imię. Pociągnij mnie za sobą! Pobiegnijmy do wonności olejków twoich” (zob. Pnp 1,3-4). Kiedy uczeń-misjonarz jest pociągnięty wonnościami Pana, nie biegnie sam, bo ci, których kocha są pociągnięci przez Chrystusa (zob. Adhortacja apostolska C’est la confiance, n.10).

W podsumowaniu wskazań papieża Franciszka odnośnie do misyjności Kościoła należy podkreślić następujące: Kościół powinien podjąć z nowym zapałem dzieło ewangelizacji i odpowiedzieć na wyzwania dzisiejszego świata nowym wyjściem misyjnym. Kościół ma być w „permanentnym stanie misji” i podążać drogą „duszpasterskiego i misyjnego nawrócenia”. Kościół powinien docierać na wszystkie „ludzkie peryferie”, by ofiarować życie Jezusa Chrystusa. Kościół misyjny powinien dawać pierwszeństwo natchnieniom Ducha Świętego i stawiać w centrum ewangelizacji „zbawczą miłość Boga objawioną w Jezusie Chrystusie”. Należy też podjąć działania nad „umisyjnieniem” struktur Kościoła.

Papież Franciszek podkreśla, że kluczem do duszpasterskiego nawrócenia i do misyjnej odnowy Kościoła jest ożywianie świadomości, iż na mocy chrztu każdy wierny jest uczniem-misjonarzem. Wspólnoty Kościoła (parafialna, zakonna, diecezjalna) stają się tym bardziej misyjne, im więcej pośród Ludu Bożego jest autentycznych świadków Ewangelii, zjednoczonych z Chrystusem, wychodzących na peryferie ludzkie, bo przez nich Chrystus pociąga innych ku sobie.

Misyjna odnowa Kurii Rzymskiej

W trosce o misyjność Kościoła, papież Franciszek zaapelował w Evangelii gaudium o odważną i twórczą odnowę struktur kościelnych na każdym poziomie. Podjął też reformę Kurii Rzymskiej, jako integralną część misyjnej odnowy Kościoła. Owocem kilkuletnich prac nad reformą jest opublikowana 19 marca 2022 r. konstytucja apostolska Praedicate Evangelium o Kurii rzymskiej i jej służbie Kościołowi w świecie.

Konstytucja apostolska Praedicate Evangelium stawia sobie za cel zharmonizowanie posługi kurialnej z nowym etapem ewangelizacji (zob. PE 3). Reforma ma prowadzić do nadania Kościołowi bardziej wyrazistego oblicza synodalności i wzajemnego słuchania oraz do wzmocnienia kompetencji konferencji biskupów (PE 4). Reforma Kurii ma również służyć skuteczniejszej ewangelizacji i wzmocnić misyjną naturę Kościoła. Kuria Rzymska powinna jeszcze sprawniej wspomagać następcę Piotra w sprawowaniu jego urzędu pasterskiego w służbie Kościoła powszechnego i poszczególnych Kościołów partykularnych, a przez to wspierać misję Kościoła w świecie (zob. PE 12).

Według Praedicate Evangelium Kuria Rzymska nie stoi pomiędzy papieżem a biskupami, lecz pełni służbę zarówno na rzecz misji papieża, jak i posługi biskupów. W ramach współpracy z biskupami diecezjalnymi Kuria wspiera ich pasterskie inicjatywy, zachęca i udziela rad oraz umacnia wzajemną komunię między następcą Piotra i biskupami. Reforma, w duchu „zdrowej decentralizacji”, pozostawia w kompetencji biskupów rozstrzyganie kwestii, „które nie naruszają jedności doktryny, dyscypliny i komunii Kościoła” (zob. PE II,2,3). Decyzje personalne papieża Franciszka potwierdzają ten kierunek reformy Kurii Rzymskiej.

Konstytucja Praedicate Evangelium umieszcza Dykasterię do spraw Ewangelizacji na pierwszym miejscu wśród urzędów Stolicy Apostolskiej, wyraźnie podkreślając misyjność Kościoła. Poszerza też zakres kompetencji Dykasterii. Dotychczasowa Kongregacja do spraw Ewangelizacji Narodów zajmowała się ewangelizacją ad gentes i sprawami młodych Kościołów partykularnych na terytoriach jej powierzonych. Obecnie Dykasteria do spraw Ewangelizacji składa się z dwóch sekcji: Sekcji do spraw Podstawowych Zagadnień Ewangelizacji w Świecie i Sekcji do spraw Pierwszej Ewangelizacji i Nowych Kościołów Partykularnych na terytoriach podlegających jej kompetencji (PE Art. 53, §2). W kompetencji pierwszej sekcji leży animacja misyjna w Kościele powszechnym. „Zadaniem sekcji jest zgłębianie, we współpracy z Kościołami partykularnymi, konferencjami biskupów (…) podstawowych zagadnień ewangelizacji i rozwoju skutecznego głoszenia Ewangelii (…). Sekcja gromadzi najbardziej znaczące doświadczenia w dziedzinie ewangelizacji, udostępniając je całemu Kościołowi” (Art. 55, § 1). Druga sekcja przejęła praktycznie wszystkie dotychczasowe kompetencje Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów.

Mocnym akcentem obecnej reformy, wskazującym na znaczenie dzieła ewangelizacji w Kościele, jest fakt, że sam papież „przewodniczy bezpośrednio” Dykasterii do spraw Ewangelizacji, a „każda z dwóch sekcji jest zarządzana w jego imieniu i jego władzą przez pro-prefekta” (zob. PE Art. 54). Bezpośredniość władzy papieża w dykasterii misyjnej zaznaczyła się, jak dotąd, nade wszystko nominacjami kardynała pro-prefekta i dwóch nowych arcybiskupów sekretarzy w Sekcji do spraw Pierwszej Ewangelizacji. Papież dobrał na bliskich współpracowników osoby, które podzielają jego wizję misyjnej odnowy Kościoła i reformę Kurii w posłudze na rzecz ewangelizacji.

Papież Franciszek we wrześniu ub.r. mianował delegata papieskiego dla Uniwersytetu Urbaniana w Rzymie. Papieski Uniwersytet Urbaniana podlega bezpośrednio Dykasterii ds. Ewangelizacji. Misją Urbaniany jest wspieranie działalności misyjnej Kościoła przez refleksję teologiczną – poprzez formowanie głosicieli Ewangelii i pasterzy na terenach pierwszej ewangelizacji. Papież powierzył swemu delegatowi, prof. Vincenzo Buonomo, „władzę i pełnomocnictwo rektora” Uniwersytetu i zalecił, aby Uniwersytet Urbaniana „wnosił wykwalifikowany wkład w badania misjologiczne oraz dostosował się administracyjnie do norm aktualnej reformy rzymskiej”. Decyzję papieską należy odczytywać jako znaczący impuls włączający tę instytucję akademicką w aktualny nurt i kierunek misyjnej odnowy Kościoła.

Zobacz także