Islam: religia i państwo 

Narzędziem realizacji Prawa Bożego jest instytucja państwa. To ono pozwala swobodnie głosić Koran i Sunny oraz prowadzić bezpieczne życie.

Islam, jedna z trzech największych współczesnych religii monoteistycznych, jednocześnie uchodzi za najbardziej „polityczną”. Wynika to z doktryny islamu, w której istnieje ścisłe powiązanie zasad religijnych i społecznych oraz konieczność ich realizacji przez politykę. Przez to ostatnie pojęcie należy rozumieć politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa, ale też oparcie jego systemu politycznego na zasadach religii muzułmańskiej. W Islamie istniało i istnieje kilka instytucji społeczno-politycznych, których zrozumienie, poznanie ich historii, jest krokiem do zrozumienia tej religii.

Doktryna kalifatów

Jedną z najważniejszych kwestii religijno-politycznych klasycznego islamu była sprawa kalifatu, czyli najwyższego zwierzchnictwa nad społecznością muzułmańską. Według doktryny sunnickiej ortodoksji – kalif – jest świecką głową społeczeństwa, opartego na wspólnocie religijnej. Jest on strażnikiem przestrzegania przez społeczność muzułmańską prawa islamu i jednocześnie jego głównym wykonawcą. Nie ma możliwości zmian w prawie, ani w doktrynie. Sprawuje świecką władzę polityczną w oparciu o szariat – prawo religijne. Dosłownie w języku arabskim tytuł ten brzmiał: chalifa rasul Allah, czyli następca lub zastępca wysłannika Boga, tj. Proroka. Kalifat stał się instytucją w świecie islamu, która przyczyniła się do jego podziału na poszczególne kierunki, zrazu czysto polityczne, potem polityczno-religijne i w końcu religijne.

Po śmierci Proroka Mahometa w roku 632, w powstałym państwie muzułmańskim, obejmującym półwysep arabski nastąpił chaos i zamieszanie wynikłe z zaskoczenia śmiercią twórcy państwa i Proroka Mahometa. Zwołane zgromadzenie przywódców plemion i najbliższych państwa towarzyszy i przyjaciół Proroka wybrało- jako następcę politycznego i przywódcę- Abu Bakra. Zgromadzenie to, zwane szurą tj. radą ustaliło kolegialną zasadę podejmowania najważniejszych decyzji, zgodnie z duchem i zaleceniami Koranu. Wybór kalifa w drodze elekcji i zasada kolegialności w podejmowaniu najważniejszych politycznych decyzji określiła pierwszy okres polityczny państwa muzułmańskiego po śmierci Mahometa, od 632 r. do 661 r. do śmierci czwartego elekcyjnego kalifa. Okres ten w historiografii i tradycji islamu zwany jest okresem kalifów sprawiedliwych. Przez wieki, jak i obecnie stanowił w tradycji muzułmańskiej egzemplifikację demokratycznych tendencji w islamie. W tym czasie panowali następujący kalifowie sprawiedliwi: Abu Bakr ( 632-634), Umar Ibn al.-Chattab (634-644), Osman Ibn Affan (644-656), Ali Ibn Abi Talib (656/7- 661). Po tym okresie kalifat przeszedł w ręce rodu Omajjadów (661-750), zaś kalifowie stali się władcami dynastycznymi. Następną dynastią byli Abbasydzi (750-1258). Po zajęciu Bagdadu, stolicy Abbasydów przez Mongołów, jeden z członków rodu Abbasydów, Al- Mustansir zbiegł do Egiptu. Po jego szybkiej śmierci w walce z Mongołami, kalifem został obwołany, posiadający legitymację do tytułu, abbasydzki książę Abu al- Abbas. W Egipcie formalnie przetrwał kalifat do r. 1517, kiedy kraj ten został podbity przez Turcję Osmańską. W latach 1517-1924 urząd kalifatu należał do dynastii Osmanów. Zniesiony został przez Kemala Atatürka po utworzeniu laickiej Republiki Tureckiej.

Według doktryny sunnitów czyli większości wyznawców islamu, kalifem może być każdy muzułmanin odpowiednio pobożny, posiadający niezbędną wiedzę religijną i niezbędne cechy charakteru, powinien też być w miarę możliwości spokrewniony z rodem Proroka, co jednakże w wypadku dynastii Osmanów, nie było koniecznością.

Gmina muzułmańska

Ważną instytucją polityczną wczesnego islamu była republika medyneńska, którą możemy tak nazwać umownie, powstała na skutek Konstytucji Medyneńskiej, tj. serii traktatów, które zawarł Prorok z mieszkańcami Medyny i okolicznymi plemionami w l. 623-630, a która regulowała praktykę życia społecznego i religijnego oraz politycznego w Medynie, w latach 623-632. Po emigracji z Mekki do Medyny Prorok stworzył w tej ostatniej prototyp muzułmańskiej społeczności i wzór gminy religijnej. Medyna była w tym dziesięcioleciu, tj.622-632- muzułmańskim miastem –państwem z zasadą kolegialności podejmowania najważniejszych decyzji politycznych – szura –; swego rodzaju prawzorem islamskiej społeczności pod względem ustrojowym i prawno-społecznym, na który powołują się współcześnie ruchy fundamentalistyczne.

Imamat

Kolejną ważną instytucją polityczną w islamie jest imamat, aczkolwiek funkcjonuje on tylko wśród jednego odłamu muzułmanów – w szyizmie. Wśród sunnitów pojęcie imama oznacza – przywódcę, przewodnika. Tytułem tym u sunnitów obdarzani byli: twórcy szkół prawno-religijnych, kalifowie i prowadzący modlitwy w wielkich meczetach, a także przywódcy lokalnych wspólnot religijnych.

Dżihad

Następną jest Dżihad. Dosłownie oznacza wysiłek. Jest jednym z podstawowych obowiązków zarówno wspólnoty muzułmańskiej, jak i pojedynczego muzułmanina. Jest w Europie błędnie kojarzony wyłącznie z walką zbrojną „świętą wojną”. Wojna, walka zbrojna (al- kital) jest jednym z elementów dżihadu. Jest to również wysiłek intelektualny, który polega na samodoskonaleniu się na drodze do Boga, a także kulturowej obronie wartości cywilizacji islamu, propagowaniu jego zasad.

Fatfa

Kolejną sytuacją społeczną raczej niż instytucją jest fatwa. Jest to oficjalne orzeczenie prawne, które dotyczy określonej sytuacji prawnej lub zasad modlitwy, wydane przez muftiego lub inny autorytet w prawie muzułmańskim. Wydane może być w formie ustnej lub dokumentu. Bardzo często jest to krótka odpowiedź na postawione pytanie, o zgodność jakiegoś faktu lub czynu z zasadami islamu. Fatwa nie jest żadną „klątwą” lub „ wydaniem wyroku” na kogokolwiek jak nieraz przedstawiają to media w Europie.

Praktycznie – islam jest jednocześnie i religią i państwem. Wraz z instytucją państwa, istnieje w islamie system prawny, wynikający z Koranu i Sunny.

W klasycznej doktrynie islamu – państwo jest podstawowym i niezbędnym warunkiem do realizacji Prawa Bożego. Wg. Al-Gazalego, czołowego filozofa i teologa w islamie, źródłem szariatu jest idżma – zgoda powszechna, której źródłem jest wola Proroka Mahometa, pochodząca od Boga. Widać tu pewną analogię z koncepcją „państwa Bożego” św. Augustyna w chrześcijaństwie. Za wzór państwa islamskiego uważana jest organizacja pierwszej gminy muzułmańskiej w Medynie za życia Proroka, w której gmina religijna, była jednocześnie gminą państwową.

 

Zobacz także