Abraham, czyli szalona wiara

„Abraham, Izaak i słudzy ruszają w drogę. Po chwili napotykają diabła, który zjawia się pod postacią pokornego starca” – czytamy w jednym z żydowskich midraszy. „Czyś rozum postradał, że zamierzasz uczynić to synowi swojemu jednemu? Bóg obdarował cię synem, gdyś był już w sędziwym wieku, a ty chcesz zabić tego, który zbrodni żadnej nie popełnił. Czy chcesz aby dusza syna twego znikła z powierzchni ziemi? Czy nie rozumiesz, że rozkaz ten nie mógł przyjść od Boga? Bóg bowiem nie uczyniłby człowiekowi tak wielkiego zła, aby nakazać mu: Idź i zabij syna swego”.

„Abraham rozpoznaje w starcu diabła, ale ten diabeł jakoś dziwnie przypominać może głos sumienia, rozwagi i ludzkiej miłości” – czytamy dalej. „Zaraz diabeł zmienia się w wezbraną rzekę. Abraham rozpoznał sztuczkę diabelską i krzyknął nań: »Pan ostrzega cię szatanie. Idź precz, gdyż wypełniamy wolę Boga«”.

Jedna z opowieści o życiu Abrahama mówi, że Pan Bóg poddał go dziesięciu próbom, dał mu też siedem błogosławieństw. Pierwsza próba to wezwanie do opuszczenia Ur, druga – podróż do Egiptu, trzecia – poddanie się woli Lota, czwarta – uwolnienie Lota, piąta – strach o utratę Izmaela, szósta – obrzezanie, siódma – zagrożone życie Lota, ósma – prześladowanie, dziewiąta – odejście Hagar i dziesiąta, najtrudniejsza – wezwanie do złożenia ofiary z Izaaka. Dlaczego Bóg wymagał od Abrahama aż tak wielkiego wysiłku i poświęcenia?

>>> Abp Ryś: wszystkim życzę wiary Abrahama!

Jak to mogło wglądać

Midrasze, czyli żydowskie komentarze do biblijnego tekstu, starały się wyjaśniać biblijne obrazy, tak by przybliżyć czytelnikom ich przesłanie i wskazać możliwości ich rozumienia. Te odnoszące się do historii Abrahama i Izaaka próbują również zrozumieć, co mogło się dziać w momentach, o których Biblia milczy. W Piśmie Świętym nie znajdziemy odpowiedzi na pytanie, jak dokładnie wyglądała droga na górę, o czym i czy w ogóle ojciec i syn ze sobą dłużej rozmawiali, co wydarzyło się potem. Może ta cała historia jest wynikiem „kuszenia” Boga przez szatana – mówią niektórzy, sugerując, że mamy tu do czynienia z historią analogiczną do historii Hioba. A może – zastanawiają się inni – Abraham w końcu nie wytrzymał i już po wszystkim odezwał się do Boga „Mogłem czynić Ci wyrzuty i rzec: O Panie świata, wczoraj powiedziałeś mi »Potomstwo Twoje będzie nosić imię Izaaka«. Ale powstrzymałem się i nie rzekłem niczego. Kiedy więc dzieci Izaaka naruszą prawo Twoje i biedę na siebie sprowadzą wspomnij o ofierze ich ojca, Izaaka, i przebacz im ich winy, i oszczędź im cierpień”.

To tę obietnicę wyśpiewa dwa tysiące lat później Zachariasz:

„Niech będzie uwielbiony Pan, Bóg Izraela,że nawiedził lud swój i wyzwolił go,i moc zbawczą nam wzbudziłw domu sługi swego, Dawida:jak zapowiedział to z dawien dawnaprzez usta swych świętych proroków,że nas wybawi od nieprzyjaciółi z ręki wszystkich, którzy nas nienawidzą;że miłosierdzie okaże ojcom naszymi wspomni na swoje święte Przymierze -na przysięgę, którą złożył ojcu naszemu, Abrahamowi” (Łk 1, 68-73).

W Starym, Nowy się kryje

Przez wiarę Abraham, wystawiony na próbę, ofiarował Izaaka, i to jedynego syna składał na ofiarę, on, który otrzymał obietnicę, któremu powiedziane było: Z Izaaka będzie dla ciebie potomstwo. Pomyślał bowiem, iż Bóg mocen wskrzesić także umarłych, i dlatego odzyskał go, jako podobieństwo [śmierci i zmartwychwstania Chrystusa] (Hbr 11,17-19).

>>> Być jak Abraham

Święty Augustyn, o relacji Starego Testamentu do Nowego, mówił: In Vetere Novum latet et in Novo Vetus patet („W Starym Nowy się kryje, a w Nowym Stary nabiera blasku”). Już pierwsi chrześcijańscy pisarze w ofierze Abrahama widzieli podobieństwo do ofiary Chrystusa i zapowiedź Eucharystii. Święty Ireneusz twierdził, że Abraham ofiaruje syna „chętnym duchem”. Ambroży z Mediolanu zauważa, że tak, jak Izaak nie był osamotniony, bo miał obok siebie ojca, tak Chrystus był jedno z Bogiem Ojcem. Hilary z Poitiers widział w owym opowiadaniu „obraz proroczy męki” — syn przyjmuje wezwanie od ojca, dźwiga drzewo, w scenie tej pojawia się również baranek. Wielu porównuje niesienie drzewa przez Izaaka do niesienia krzyża przez Chrystusa. Chrystus, Syn Boży, zostanie, podobnie jak Izaak, złożony w ofierze, ale w taki sposób, że ofiara się wypełni, mimo że Syn nie zostanie odebrany Ojcu. Nowy Testament, wydarzenia śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, są pewnego rodzaju wypełnieniem historii o Izaaku. Bo tylko Chrystus mógł zgładzić grzechy całego świata, Izaak nie mógłby tego uczynić. A co z Abrahamem?

„Oczekiwalibyśmy od Abrahama, że będzie się modlił, żeby Bóg go oświecił, i wyjaśnił przerażającą sprzeczność. Ale on tego nie zrobił” – czytamy w jednym z komentarzy. „Nie powiedział ani słowa, a zamiast tego »wstał wcześnie rano«, by wypełnić Boże przekazanie, nie pytając o nic i nie otrzymując żadnych odpowiedzi”. Ojcowie Kościoła zwracają uwagę na to, że Abraham, wyrażając gotowość na złożenie ofiary ze swojego syna, składa także ofiarę z siebie. Tertulian dodaje, że Abraham został poddany próbie nie dlatego, że Bóg chciał wypróbować jego wiarę, ale po to, żeby tę wiarę pokazać innym.

>>> Przewodniczący Komisji KEP ds. Misji: misjonarze i misjonarki są jak Abraham

Paradoks

Opowieść o Abrahamie i Izaaku to jedna z tych historii, do których doskonale pasuje pojęcie „paradoksu wiary”. To nie jest tak – mówiąc trywialnie – że jeśli będziemy grzecznie spełniać przykazania, Bóg nam pobłogosławi spokojnym życiem, bez większych dylematów i rozczarowań. Jeśli relację z Bogiem traktujemy poważnie, to prędzej czy później nadejdzie moment, w którym skończy się poczucie bezpieczeństwa. „Żył w ziemi Us człowiek, imieniem Hiob..”, I chodzili wśród płomieni wysławiając Boga i błogosławiąc Pana”, „Idź, sprzedaj wszystko co masz”, „… i krocząc po wodzie, przyszedł do Jezusa”, … i tak dalej. Trudno niektóre rzeczy zrozumieć na poziomie logicznego myślenia, ale kiedy zaczyna się tym żyć – wszystko wydaje się jasne, a przynajmniej jaśniejsze. Historia Abrahama i Izaaka jest o tym, że wiara ma coś z szaleństwa, ale Abraham, to szaleństwo miał w sobie, dużo, dużo wcześniej: On to wbrew nadziei uwierzył nadziei, że stanie się ojcem wielu narodów zgodnie z tym, co było powiedziane: takie będzie twoje potomstwo. I nie zachwiał się w wierze. (…) I nie okazał wahania ani niedowierzania co do obietnicy Bożej, ale się wzmocnił w wierze. Oddał przez to chwałę Bogu i był przekonany, że mocen jest On również wypełnić, co obiecał (Rz 4,18. 20n).

* * *

„Niezliczone pokolenia znają na pamięć słowo w słowo historię Abrahama — pisał Søren Kierkegaard, któremu ten fragment Biblii, do końca życia nie dawał spokoju — ale iluż ludziom nie dała ona spać? Opowieść o Abrahamie ma tę niezwykłą właściwość, że zawsze jest wspaniała, chociaż byśmy ją rozumieli w sposób ubogi. (…) Abraham reprezentuje wiarę i ta wiara normalnie się przejawia w nim, którego życie jest nie tylko największym paradoksem, jaki można sobie wyobrazić, ale nawet takim paradoksem, jakiego wyobrazić sobie niepodobna. Wiara jest wielkim paradoksem; paradoks ten pozwala z morderstwa uczynić święty i miły Bogu czyn, paradoks ten powrócił Abrahamowi Izaaka i nie daje się ogarnąć myślą, ponieważ wiara właśnie tam się zaczyna, gdzie myślenie się kończy”.

Zobacz także