Wszyscy święci z „Ołtarza Gandawskiego” [GALERIA]

Spośród obrazów ukazujących adorujących świętych warto przywołać jedno z najwspanialszych dzieł późnego gotyku, czyli niderlandzki, wieloskrzydłowy (poliptyk) „Ołtarz Gandawski” Huberta i Jana van Eycków. Niekiedy też za jego autora uznaje się wyłącznie drugiego z braci. 

Ten tablicowy poliptyk zamówiony został przez zamożnego kupca Joosta (vel Jodocusa, Joosa) Vijdta (vel Vijda). Portret fundatora wraz z wizerunkiem jego żony Elisabeth Borluut widnieje na zamkniętych skrzydłach ołtarza, z obu stron figur przedstawiających świętych Janów – Chrzciciela i Ewangelistę. Gandawskie retabulum odsłonięto i konsekrowano 6 maja 1432 roku, czyli w roku ukończenia całego dzieła. Umieszczono je w noszącej wezwanie świętego Jana kaplicy w katedrze pod wezwaniem świętego Bawona w Gandawie (Belgia).   

Cały Raj adoruje Baranka 

 Dolna część gandawskiego poliptyku ukazuje adorację Mistycznego Baranka. Uczestniczą w niej, poza aniołami, liczni święci i święte: apostołowie, Chrystusowi rycerze, męczennicy, męczennice, pustelnicy, pokutnicy, świeccy i duchowni, papieże, biskupi, opaci, mnisi, a wraz z nimi starotestamentowi sprawiedliwi sędziowie, patriarchowie i prorocy. Jest też reprezentant pogan – Wergiliusz w laurowym wieńcu – ponieważ i poganie, którzy nie usłyszeli jeszcze Ewangelii, ale wiedli życie pobożne, pełne cnót, mieliby zasługiwać na zbawienie. Pustelnikom i pokutnikom przewodzą święci Paweł z Teb, Antoni i Benedykt z Nursji, a pielgrzymom, bo i oni tutaj się znaleźli, Krzysztof. Ponad adorowanym Barankiem i adorującymi Go rzeszami widnieje w glorii Duch Święty pod postacią gołębicy, a niżej, na pierwszym planie, Fontanna Życia zwana też Źródłem Wody Żywej lub Studnią Życia z towarzyszącym jej napisem: „To jest źródło wody życia, wypływającej z tronu Boga i Baranka”. Malowidło ukazuje zatem Niebiańską Jerozolimę, czyli apokaliptyczne Miasto Święte. 

Oczy jak ludzkie 

Spojrzenia adorujących kierują się ku stojącemu na ołtarzu Barankowi Mistycznemu, którego oczy zbliżone są wyglądem do oczu ludzkich. To także oznacza, że pod ową zwierzęcą postacią kryje się w rzeczywistości Bóg−Człowiek: Słowo Wcielone. Z przebitego boku Baranka spływa do eucharystycznego kielicha ocalająca krew Odkupiciela. Barankowi Mistycznemu z gandawskiego poliptyku „towarzyszą” następujące napisy: „Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata” i „Jezus Droga, Prawda, Życie”. Niemniej jednak Baranek ten ma na ołtarzu z Gandawy jeszcze inne znaczenie, bez żadnego związku z sacrum. Postrzegany był również, i jest nadal, jako symbol gildii, w tym przypadku związku kupców handlujących wełną. Warto też pamiętać, że gildie odgrywały ważną rolę w życiu wspomnianego miasta.  

>>> Ołtarz jest sercem świata    

Jan Chrzciciel i Matka przy Zbawicielu 

Górną część otwartego gandawskiego poliptyku zajmuje w centrum, na osi Baranka Mistycznego, tronujący Chrystus−Król. Prawą ręką błogosławiąc, a w lewej dzierżąc berło, ma na głowie papieską tiarę oznaczającą trzy urzędy Zbawiciela: królewski, kapłański i nauczycielski. U stóp Jezusa Chrystusa spoczywa monarsza korona, która wraz ze wspomnianą tiarą unaocznia Jego duchową i ziemską władzę. Tronującemu Bogu Wcielonemu „towarzyszy” następujący napis: „To jest Bóg wszechmocny w swym boskim majestacie. Najwyższy ze wszystkiego, pełnia wszystkich rozkoszy. Najszlachetniejszy szafarz najbardziej szczodrobliwych darów”. Po jednej ze stron Zbawiciela widzimy Matkę Bożą czytającą księgę. Po drugiej stronie Jezusa znajduje się święty Jan Chrzciciel, ostatni z proroków Starego Testamentu, trzymający w ręku Księgę Izajasza. Janowi towarzyszy napis: „To jest Jan Chrzciciel, największy wśród ludzi, podobny aniołom, suma praw, ziarno Ewangelii, głos apostołów, milczenie proroków, latarnia świata, świadectwo Pana”. Za Maryją i świętym Janem Chrzcicielem widoczni są muzykujący i śpiewający, lecz pozbawieni skrzydeł aniołowie, z zachętą do wychwalania muzyką Boga, a za owymi niebiańskimi chórami − nadzy prarodzice ze symbolizującym grzech owocem. Widzimy też napisy określające ich winę: „Adam wtrącił nas w grzech” i „Ewa została splamiona zbrodnią”.  

>>> Wrocław: zrekonstruowano zabytkowy ołtarz wrocławskiej katedry

Biblia pauperum 

Po zamknięciu Ołtarz Gandawski dalej pełni funkcję intrygującej Biblia pauperum. Na jego zewnętrznych skrzydłach umieszczono: najniżej fundatora z małżonką przed posągami świętych Janów – Chrzciciela (wcześniejszego patrona katedry) i Ewangelisty (przypuszczalnego patrona kaplicy − z kielichem z winem, do którego wlana trucizna utraciła po modlitwie śmiercionośną moc). Wyżej przedstawiona została scena zwiastowania, a jeszcze wyżej, w zwieńczeniu, zapowiadający narodzenie oczekiwanego Mesjasza z Maryi, starotestamentowi prorocy: Zachariasz i Micheasz oraz sybille: Erytrejska i Kumejska. Istnieje też dziewiętnastowieczny obraz ukazujący „Ołtarz Gandawski” we wspomnianej katedrze. Stanowiąc przykład „sztuki w sztuce”, obraz Pierre’a−Françoisa de Noter, powstały w 1829 roku (Rijksmuseum w Amsterdamie), nosi tytuł „Wnętrze kościoła św. Bawona w Gandawie z Ołtarzem Gandawskim”. 

 

Zobacz także