Święty Andrzej – apostoł i męczennik za wiarę

Od wielu wieków Kościoły katolicki i prawosławny wspominają 30 listopada św. Andrzeja Apostoła – brata św. Piotra, rybaka, pierwszego ucznia powołanego przez Chrystusa i ukrzyżowanego przez pogan. W tradycji ludowej dzień ten związany jest z wróżbami i przepowiedniami dotyczącymi szczególnie zamążpójścia lub ożenku.

Szczególny kult, jakim otaczają tego apostoła prawosławni oraz fakt, iż był on rodzonym bratem św. Piotra, czyni z niego szczególnego patrona ekumenizmu i orędownika jedności chrześcijan. Samo imię „Andrzej” wywodzi się od greckiego słowa „andreios” i znaczy „mężny, dzielny”.

Przyszły apostoł urodził się w Betsaidzie, mieszkał jednak wraz z Szymonem-Piotrem w Kafarnaum. Obaj bracia byli rybakami. Andrzej był wcześniej uczniem św. Jana Chrzciciela, który o przychodzącym nad Jordan Jezusie powiedział: „Oto Baranek Boży”. Andrzej poszedł wówczas za Jezusem, co św. Jan Ewangelista opisał słowami: „Jednym z dwóch, którzy to usłyszeli i poszli za Nim, był Andrzej, brat Szymona Piotra. Ten spotkał najpierw swego brata i rzekł do niego: «Znaleźliśmy Mesjasza», to znaczy Chrystusa. I przyprowadził go do Jezusa” (J 1, 35-41).

>>> O św. Andrzeju apostole nie–andrzejkowo

Kościół prawosławny nazywa św. Andrzeja „Protokletos”, tzn. Pierwszy Powołany (po starocerkiewnosłowiańsku „Pierwozwannyj”). Ewangelie wspominają go kilkakrotnie, ale jeszcze więcej miejsca poświęcają mu starożytne apokryfy, m.in. „Dzieje Andrzeja” (II/III w.) i „Męka Andrzeja” (IV w.).

Z niektórych przekazów wynika, że św. Andrzej głosił Ewangelię na terenach między Dnieprem a Donem, z innych, że w Azji Mniejszej i Achai. Według tradycji ok. 65 roku w mieście Patras na Peloponezie apostoła aresztował namiestnik rzymski i skazał go na ukrzyżowanie. Wyrok ten przyjął z wielką radością – cieszył się, że umrze na krzyżu, jak Jezus. Został ukrzyżowany głową w dół na krzyżu w kształcie litery X, dlatego obecnie taki znak, stawiany np. na drogach, nosi nazwę krzyża św. Andrzeja.

Relikwie męczennika przewieziono w 356 r. z Patrasu do Konstantynopola, skąd krzyżowcy, po złupieniu Konstantynopola w czasie IV wyprawy krzyżowej w 1204 r., zabrali je ze sobą i złożyli w Amalfi koło Neapolu. W 1464 r. relikwia głowy świętego trafiła do bazyliki św. Piotra. W 500 lat później, podczas III sesji Soboru Watykańskiego II, 25 września 1964 Paweł VI polecił zwrócić tę relikwię kościołowi w Patrasie. W 1980 Kościół Grecji odzyskał również relikwie krzyża św. Andrzeja.

Apostoł jest od czasów średniowiecznych patronem Szkocji oraz Grecji, Rosji, Hiszpanii, Sycylii, Dolnej Austrii, Neapolu, Rawenny, Brescii, Amalfi, Mantui, Bordeaux, Brugii i Patrasu, także archidiecezji warmińskiej. Od wieków patronuje też wielu zawodom i zrzeszeniom, m.in. podróżnym, sprzedawcom ryb, rybakom, rzeźnikom, górnikom, żeglarzom, rycerzom, a nawet woziwodom.

W Polsce znajduje się ponad 120 świątyń, mających za patrona św. Andrzeja, z których najstarszym jest kościół romański przy ul. Grodzkiej w Krakowie. Od 2003 r. relikwie św. Andrzeja Apostoła czczone są w kościele środowisk twórczych w Warszawie.

Ponieważ w okolicach święta Pierwszego Powołanego Apostoła kończy się rok kościelny a rozpoczyna się Adwent i nowy rok liturgiczny, w tradycji ludowej w tym dniu chłopcy i dziewczęta z roztopionego wosku zgadywali, kto pierwszy ożeni się lub wyjdzie za mąż. Wróżby te nazywano właśnie „Andrzejkami”, a zwyczaj ten w formie różnorodnych zabaw przetrwał do dziś.

Zobacz także