Święty Szczepan ‒ diakon i męczennik

Święty Szczepan uchodzi za pierwszego męczennika w dziejach chrześcijaństwa. Stąd tradycja wczesnochrześcijańska nazywa go z języka greckiego Protomartyrem. Był prawdopodobnie zhellenizowanym Żydem. 

Kościół wspomina świętego Szczepana, którego imię oznacza z greki „koronę” (lub „wieniec”), dzień po uroczystości Narodzenia Pańskiego. Święty ów był jednym z siedmiu diakonów Kościoła jerozolimskiego. Gorliwym głoszeniem Ewangelii, czynieniem cudów i będącą darem Ducha Świętego mądrością naraził się do tego stopnia żydowskiej starszyźnie, że w odpowiedzi na jego działania zdołała podburzyć lud przeciwko niemu, po czym oskarżyła go w Sanhedrynie o rzekome bluźnierstwo przeciwko Świątyni i Prawu. Takim postępowaniem owa starszyzna doprowadziła do ukamieniowania Szczepana. Poniósł śmierć męczeńską około 36 roku w Jerozolimie, o czym mówią Dzieje Apostolskie (6-7), a konkretnie ‒ za ówczesnymi murami Świętego Miasta, w pobliżu Bramy Damasceńskiej. 

>>> Św. Szczepan: pierwszy męczennik przypomina o prześladowanych za wiarę

Święty Szczepan w sztuce 

Sztuka sakralna ukazuje świętego Szczepana w białej tunice lub w bogato tkanej dalmatyce. Jego atrybutami są: księga Ewangelii, kamienie umieszczone na księdze lub w dłoniach, naczynie na Sanctissimum (puszka), palma symbolizująca zarówno chwałę jak i męczeństwo oraz trybularz jako znak diakona. Często męczeństwu tego świętego „towarzyszy” wizja otwartego nieba. Księga Ewangelii wskazuje na występowanie imienia: Szczepan w Piśmie Świętym, ale jest też uniwersalnym symbolem trwania przy prawie Bożym, której to postawy wzorcem był właśnie ów diakon. Natomiast naczynie na Sanctissimum oznacza, że roznosił chorym Komunię świętą. Jeszcze innymi atrybutami, jakie ikonografia przypisała świętemu Szczepanowi, są kadzielnica i chleb. Chleb wskazuje na opiekowanie się przez owego diakona wdowami i ubogimi. 

Ikony ukazują świętego Szczepana, znanego też w tradycji wschodniej pod imieniem Stiepan, jako dzierżącego w prawej ręce kadzielnicę, a w lewej, okrytej tkaniną na znak szacunku do sacrum, szkatułkę ze Świętym Darami, czyli odpowiednik wspomnianej puszki. Nadto ów święty wyobrażony bywa i na Drzwiach Diakońskich cerkiewnych ikonostasów, czyli przegród z ikonami, oddzielających miejsce najświętsze od pozostałej części cerkwi. Jest to znamienne, bowiem właśnie przez te Drzwi przechodzą ci, którzy posługują podczas liturgii. Najbardziej jednak „charakterystyczne” dla świętego Szczepana są kamienie, którymi obrzucono diakona, zadając mu śmierć. Może je trzymać w dłoniach, ale także mieć je na głowie lub szacie, a obecne są w jego ikonografii od XIII stulecia. Scenę śmierci owego świętego przedstawiali liczni artyści, między innymi Pietro di Miniato na tle gór, na przełomie XIV i XV wieku, czy w XVI stuleciu Vincente Juan Masip. Na obrazie Pietra di Miniato widnieje ponadto między innymi Szaweł, strzegąc szat należących do oprawców i przyglądając się kamieniowaniu. W sztuce baroku, czyli w epoce kontrreformacji, łączy się scenę kamieniowania z przyjęciem świętego diakona do chwały Bożej, a witają go w otwartym niebie aniołowie z wieńcem laurowym, koroną lub liściem palmy. Temat ten widnieje chociażby na siedemnastowiecznych obrazach Adama Elsheimera czy Agostina Carracciego. Wyjątkiem tutaj jawi się francuski mistrz pędzla Eugène Delacroix, gdyż ukazał w 1862 roku świętego Szczepana po śmierci: jego uczniowie zanoszą odziane w dalmatykę ciało męczennika na miejsce jego pochówku.  

Kult św. Szczepana 

Kult świętego Szczepana rozpoczął się natychmiast, lecz zahamowały go prześladowania chrześcijan i rzymska agresja. Zapomniano o miejscu pochówku diakona i dopiero w 415 r. owo miejsce odkryte zostało dzięki świętemu Lucjanowi. Potem ciało diakona znalazło się w Konstantynopolu, a w 560 roku w rzymskiej bazylice pod wezwaniem Świętego Wawrzyńca za Murami. Święty Szczepan patronuje (lub był patronem) między innymi diakonom, woźnicom, stangretom, stajennym, krawcom, tkaczom, kucharzom, stolarzom, bednarzom, murarzom, kamieniarzom i diecezji wiedeńskiej. Ponadto czuwa nad dobrą śmiercią i ją gwarantuje, opiekuje się końmi oraz wzywany jest zwłaszcza w kolce, kamicy, bólach głowy i w opętaniu. 

Justyna Sprutta

Justyna Sprutta, doktor nauk humanistycznych historii o specjalizacji historia sztuki (UKSW) oraz doktor nauk teologicznych z zakresu teologii dogmatycznej o specjalizacji teologia ikony (KUL).

Wybrane dla Ciebie

Co łączy św. Pawła ze św. Szczepanem? [KOMENTARZ]

Św. Szczepana – u górali najradośniejszy dzień Bożego Narodzenia

Ambasador Kwiatkowski o uznaniu męczeństwa Ulmów: dobry dzień dla Polski, dla naszej historii

Polska

Polska Akcja Humanitarna kończy 30 lat

Kościół

Caritas przyjmuje żywność, która została po świętach

Kościół

Papież: Boże Narodzenie to nie bajka

Polska

Zmarł aktor i reżyser Emilian Kamiński

Kościół

Kapelan w areszcie śledczym: wierzę, że Jezus rodzi się dzisiaj

Polska

Jak można zwrócić nietrafiony prezent?