Zwiastowanie w sztuce 

Ten moment, tak przełomowy w historii zbawienia, opisał najpełniej w Ewangelii święty Łukasz. Nie dziwi to, gdy uwzględni się, że to on uchodzi za pierwszego portrecistę Maryi. Sportretował Ją bowiem piórem. 

Zwiastowanie niejako wstrząsa posadami świata, gdyż niesie ze sobą oczekiwane przez wielu spełnienie zawartego w Protoewangelii proroctwa. Bóg Wcielony zwycięży w swojej Passze grzech pierworodny wraz z jego konsekwencjami, a przychodzi na świat dzięki zgodzie wyrażonej przez Maryję w misterium zwiastowania. 

>>> Nazaret. Tu Gabriel zwiastował Maryi

Ikonografia maryjna 

Wielu artystów urzekło to wydarzenie. W każdej epoce powstawały obrazy czy rzeźby usiłujące oddać jego piękno i przesłanie. Temat zwiastowania stał się jednym z najpopularniejszych wśród ikonografii maryjnej, której obfity wysyp nastąpił dopiero po obradującym w 431 roku soborze efeskim, na którym ogłoszono dogmat o Bożym macierzyństwie Maryi. Za pierwsze miejsce tego wysypu uchodzi rzymska bazylika Santa Maria Maggiore, czyli Matki Bożej Większej, wzniesiona niedługo po zwołaniu wspomnianego soboru. Pośród bogatego wystroju malarskiego zwraca uwagę zdobiące lico łuku specyficznie ukazane zwiastowanie. Przyszła Matka Jezusa Chrystusa przedstawiona jest jako imperatorowa zasiadająca w kosztownych szatach i diademie na cesarskim tronie z podnóżkiem i poduszką. Ponad Maryją unoszą się gołębica, symbolizująca Ducha Świętego, i wskazujący ręką na ową gołębicę archanioł Gabriel. Pozostali aniołowie tworzą asystę Maryi. Zwiastowanie ma tutaj miejsce o świcie, bowiem zapowiada nadejście Zbawiciela jako Słońca Sprawiedliwości.  

Całkowicie inaczej przedstawił Maryję w scenie zwiastowania piętnastowieczny malarz z Sycylii, Antonello da Messina, na obrazie Annunziata. Nie ukazuje Jej jako władczyni, lecz jako skromną, ubogą i pokorną. Stojąca przed pulpitem, na którym leży otwarta na proroctwie o wcieleniu księga, emanująca spokojem Maryja ma na głowie symbolizujący Jej dziewictwo i Boże macierzyństwo niebieski maforion, czyli chustę okrywającą głowę i ramiona, delikatnie przytrzymywany przez Nią palcami lewej ręki. Prawą dłoń unosi w geście zdumienia, zaskoczona nowiną przyniesioną przez archanioła Gabriela, którego obecności na tym obrazie można się jedynie domyślać. 

Archanioł Gabriel bez skrzydeł 

Często zwiastowaniu towarzyszy wielka powaga, wymagana wręcz przez i u artystów ze względu na godność tego misterium. Przykładem jest chociażby Zwiastowanie wykonane przez Wita Stwosza, z kościoła pod wezwaniem świętego Wawrzyńca w Norymberdze. Choć mamy tutaj do czynienia z klasyczną wizją zwiastowania, jest ono wzbogacone o aniołki jedną ręką podtrzymujące płaszcze Maryi i archanioła Gabriela, a w drugiej dzierżące dzwonki, którymi obwieszczają wcielenie Boga. Interesujące jest w owej rzeźbie umieszczenie symbolizującej Ducha Świętego gołębicy na głowie Maryi, wskazujące na moment wcielenia po udzielonej przez Maryję zgodzie. Ponadto scenę tę najczęściej dopełnia biała lilia symbolizująca niepokalaność, czystość i niewinność. Kwiat ten przeważnie trzymany jest przez archanioła lub umieszczony w wazonie.  

>>> Uroczystość Zwiastowania Pańskiego to w Kościele katolickim w Polsce Dzień Świętości Życia

Bywa że archanioł Gabriel widnieje bez skrzydeł. Na dziewiętnastowiecznym obrazie Ecce Ancilla Dei prerafaelity Dantego Gabriela Rossetiego to nie skrzydła świadczą o nadprzyrodzonym pochodzeniu posłańca i jego gotowości do spełniania Bożych poleceń, ale, poza nimbem wokół głowy, wyłaniające się spod stóp płomienie ognia. Siedząca na wąskim łóżku na tle niebieskiego parawanu Maryja ukazana jest w białej, długiej sukni. Milczy i usilnie wpatruje się w przestrzeń, podczas gdy archanioł pozdrawia ją gestem uniesionej lewej ręki, w prawej dzierżąc lilię. Jeszcze bardziej, ponadto wymownie, wzbogacił scenę zwiastowania żyjący w XIV i XV stuleciu dominikanin i malarz, błogosławiony Fra Angelico. Umieścił on zwiastowanie w portyku sąsiadującym z rajskim ogrodem. Ponad głowami Maryi i archanioła Gabriela ukazana jest jaskółka obwieszczająca swoją obecnością dobrą nowinę, czyli nowinę o wcieleniu Boga. Lico arkady, w której ma miejsce zwiastowanie, zdobi w tondzie popiersie Jezusa Chrystusa. Pokryte niebieskim kolorem i namalowanymi na nim gwiazdami sklepienie portyku jest symbolem nieba.  

W ogrodzie Eden natomiast wyobrażony został anioł strzegący jego bram, a przed nim wypędzeni z raju, zrozpaczeni prarodzice. Zaprzeczeniem Ewy z rajskiego ogrodu, która wraz z grzechem pierworodnym przyniosła światu śmierć, jest tutaj Maryja jako Nowa Ewa, która wraz ze zgodą na wcielenie Boga przynosi światu Życie. Do tej Nowej Ewy archanioł Gabriel uśmiecha się w scenie zwiastowania w portalu katedry koronacyjnej królów francuskich w Reims. Uśmiech ten jest wyrazem radości całego stworzenia, które oczekiwało na przyjście na świat zapowiedzianego Mesjasza. 

Zobacz także