Albania: wiara i duchowość w relacjach między chrześcijanami a muzułmanami

W dniach od 7 do 9 lutego 2018 r. w Szkodrze (Scutari) w Albanii spotkali się przedstawiciele (delegaci) Konferencji Episkopatów Europy, zaangażowani w prace na rzecz dialogu z muzułmanami. W czasie obrad skupiono się na islamie nie tyle jako systemie norm regulujących postępowaniem wiernych, ile religii, „posiadającej” specyficzną duchowość oraz prowadzącą teologiczną refleksję.     

Po raz pierwszy spotkanie w tym gremium i o tej tematyce miało miejsce w Albanii. Goście przybyli do tego państwa na zaproszenie abpa Angelo Massafra OFM, metropolity diecezji Szkodra-Pult. Spotkanie odbyło się w 25. rocznicę pielgrzymki apostolskiej Jana Pawła II do Albanii (kwiecień 1993 r.). Zarówno miejsce, do którego przyjechali reprezentanci z różnych państw, jak i tematyka były świadectwem głębokiego zainteresowania Kościoła katolickiego dialogiem z wiernymi różnych religii, mieszkającymi w Europie, szczególnie zaś z muzułmanami.

Kontekst powyższego „zebrania” był niezmiernie ważny. Albania jest bowiem państwem, w którym ponad 60% mieszkańców przyznaje się do islamu. Była nadto jedynym państwem na świecie, które zostało na mocy konstytucji uznane za ateistyczne. Nie bez znaczenia jest również depopulacja tego państwa. Na początku lat 90. XX w. Albanii liczyła ok. 6 mln. mieszkańców. Do dziś emigrowało stąd ok. 3 mln. osób. W państwie tym żyje obecnie ok. 3 mln. ludzi. Fakt ten stanowi wielkie wyzwanie nie tylko dla państwa i jego polityki, ale dla religii – chrześcijaństwa i islamu.  

W Albanii wyznawcy islamu i chrześcijaństwa żyją w zgodzie, a nawet swoistej „harmonii”.  Okrutne i bolesne doświadczenie totalitarnego reżimu, który narzucił państwowy ateizm, doprowadziło po latach do wzajemnego zbliżenia się ludzi wierzących w Boga. Dziś można mówić o swoistej tolerancji międzyreligijnej w tym państwie. Albania to kraj, który żyje „mistycyzmem spotkania” wiernych islamu i chrześcijaństwa.

Oprócz biskupów, prezbiterów, zakonników i świeckich w części konferencji wzięli udział muzułmanie: sunnita – imam Lauren Luli, wiceprzewodniczący społeczności muzułmańskiej Albanii oraz Baba Edmond Brahimaj Kryegjyshi, lidera bractwa Bektashi. W spotkaniu uczestniczył nuncjusz apostolski w Albanii abp Charles John Brown.

W Szkodrze reprezentowano Kościoły partykularne z następujących państw: Albania, Austria, Bośnia i Hercegowina, Francja, Francja/Algieria, Portugalia, Hiszpania, Irlandia, Luxemburg, Niemcy, Polska, Portugalia, Słowenia, Szkocja, Szwajcaria, Szwecja, Ukraina (obrządek bizantyjsko-ukraiński), Włochy. Ze Stolicy Apostolskiej (Watykan) przybyło kilku duchownych. Obecny był nadto przedstawiciel Kościoła katolickiego w Turcji.

Współczucie i miłosierdzie                                    

W pierwszym dniu uczestników przywitał abp A. Massafra OFM. Wprowadzenia do obrad, w tym zakreślenie ich programu i celu dokonał ks. Duarte de Cuhna, sekretarz generalny Rady Konferencji Episkopatów Europy – łac. Consiliom Conferentiarum Episcoporum Europae (CCEE). Głos zabrał nadto ks. prof. Andrea Pacini, wykładowca Fakultetu Teologicznego Północnych Włoch (Sekcja w Turynie). Wysłuchano nadto przesłania kard. Jean-Louisa Taurana, przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Dialogu Międzyreligijnego, w którym zaprosił on „chrześcijan i muzułmanów do promowania wzajemnego szacunku, obiektywizmu w mówieniu i pisaniu nawzajem o swoich religiach, życzliwości, współczucia i miłosierdzia”.

Na początku uczestnicy przedstawili relacje między Kościołem a wyznawcami islamu w danym państwie. Wskazali na inicjatywy i dzieła podejmowane przez Kościół katolicki na rzecz dialogu. Reprezentant Konferencji Episkopatu Polski prof. Eugeniusz Sakowicz zwrócił uwagę na ponad 600. letnią obecność muzułmanów – Tatarów na ziemiach Polski. Przez wszystkie wieki – podkreślił – byli oni wierni katolickiej ojczyźnie. Bronili jej w czasie walk i wojen, poczynając od XV w. a kończąc na II. wojnie światowej. Podkreślił patriotyczny wymiar dialogu chrześcijańsko-muzułmańskiego. Jego wyrazem są spotkania modlitewne na terenie byłych niemieckich obozów koncentracyjnych (Auschwitz, Majdanek), w których oprócz katolików i wiernych innych Kościołów zawsze uczestniczą muzułmanie oraz Żydzi. Mówił też o liczącym blisko 20. lat Dniu Islamu w Kościele katolickim w Polsce, obchodzonym  każdego roku w dniu 26 stycznia. Tego dnia, następującego po zamknięciu Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan przypada Wspomnienie Nawrócenia św. Pawła Apostoła.

Po naświetleniu sytuacji w poszczególnych państwach i Kościołach Europy wygłoszony został referat wprowadzający. Na temat konfliktu na Bliskim Wschodzie i relacji chrześcijan i muzułmanów w Europie mówił bp Khaled Akasheh, kierujący Biurem do Spraw Islamu przy Papieskiej Radzie ds. Dialogu Międzyreligijnego w Stolicy Apostolskiej. Zwrócił uwagę na Stanowisko Watykanu wobec powyższych niełatwych relacji międzyreligijnych, często dramatycznych z uwagi na tzw. kwestię uchodźczą, które stanowią poważne wyzwanie dla Kościoła w Europie.

Pierwszy dzień obrad zakończył się celebracją mszy świętej w kościele franciszkanów pod przewodnictwem abpa A. Massafra OFM oraz wieczorną modlitwą.

Bracia i siostry w człowieczeństwie

Drugi dzień konferencji – 8 lutego 2018 r. rozpoczął się od porannej mszy świętej i laudesów. Modlitwie przewodniczył nuncjusz apostolski w Albanii, abp Charles John Brown.

Brat Ignazio De Francesco, mnich Małej Rodziny Zwiastowania z Montesole (Włochy) poprowadził dyskusję, w której licznie zabierano głos. W czasie wymiany poglądów i wyrażaniu opinii skoncentrowano się na tytułowym temacie spotkania – wierze w Boga i duchowości w relacjach chrześcijańsko-muzułmańskich.

W dalszej kolejności imam Lauren Luli przedstawił referat pt. „Portert wyznawcy islamu według Koranu”. Baba Edmond Brahimaj Kryegjyshi wskazał natomiast na „Różne drogi doświadczenia Boga w sufizmie – mistycyzmie islamu”.

Tego samego dnia kolejna sesja poświęcona była pragmatyce duszpasterskiej. Dr Friderike Dostal przybliżyła temat: „<<Miłujący Chrystusa pochodzący z islamu>>. Perspektywy chrześcijańskiej inicjacji i katechumenatu”. Prelegentka omówiła zasady katechumenatu prowadzonego dla muzułmanów, którzy podjęli decyzję przyjęcia chrztu i wstąpienia do Kościoła. Działalność prowadzona od 20. lat pod patronatem Konferencji Episkopatu Austrii przez Biuro do Spraw Katechumenatu i Azylu jest bezprecedensowe. Nie ma w innych Kościołach partykularnych Europy – podkreśliła F. Dostal – analogicznej instytucji. Owocem prac „Biura” są liczne konwersje.

Bp Claude Rault M.Afr., emerytowany biskup diecezji Laghouat Ghardaïa w Algierii, podzielił się swoim długoletnim doświadczeniem pracy misyjnej w Afryce Północnej. Jego obecność w Kościele „w otoczeniu” muzułmanów była wyrazem dialogu życia i dialogu obecności. Bp C. Rault był współzałożycielem, wraz z  trapistą o. Christianem de Chergé (przeorem wspólnoty w Tibhirine w Algierii, zamordowanym w 1996 r. z  sześcioma współbraćmi przez ekstremistów muzułmańskich) grupy pod nazwa „Ribat al Salam”, skupiającej chrześcijan zatroskanych o pokój. Grupa ta rozwinęła tzw. dialog duchowości z muzułmanami, w tym z bractwem sufickim Medei. W ciągu kilkudziesięciu lat obecności misyjnej w Afryce bp C. Rault, wcześniej prezbiter Zgromadzenia Misjonarzy Afryki – Ojców Białych ochrzcił czterech muzułmanów. Fakt ten żadną miarą nie oznacza klęski misji „ad gentes”. Wskazuje natomiast na obecność chrześcijanina żyjącego Ewangelią i wiarą w Jezusa Chrystusa – Odkupiciela całej ludzkości, wśród muzułmanów.  Bp C. Rault spotykając muzułmanów widział w nich braci i siostry w człowieczeństwie. Religijna tożsamość nie była w ogóle przeszkodą w komunikacji z wiernymi islamu, przeżywającymi te same problemy i dylematy życia, co chrześcijanie.

W dalszej kolejności ks. Vincent Feroldi,  odpowiedzialny za relacje z muzułmanami w ramach Konferencji Episkopatu Francji, przedstawił problematykę małżeństw chrześcijańsko-muzułmańskich. Tzw. małżeństwa mieszane stanowią ważne wyzwanie pastoralne. Prelegent wskazał m.in. na potrzebę wsparcia dla rodzin, w których małżonkowie są wyznawcami obu Abrahamowych religii.

Czas podsumowań

Trzeci dzień obrad – 9 lutego zapoczątkowały laudesy oraz msza święta, celebrowana przez bpa Brendana Leahy, ordynariusza diecezji Limerick w Irlandii, przewodniczącego Sekcji Dialogu Międzyreligijnego Komisji ds. Ewangelizacji i Kultury CCEE.                                                         

Ks. prof. Andrea Pacini, omówił „Teologiczny status islamu w świetle współczesnej refleksji chrześcijańskiej”.

Na zakończenie spotkania bp Brendan Leahy, przedstawił kilka refleksji wskazujących na osiągnięcia spotkania obrad – referatów, dyskusji, wymiany poglądów oraz zarysował perspektywę dalszych prac na rzecz dialogu chrześcijańsko-muzułmańskiego.                                              

Prawdziwa przyjaźń i braterstwo

Każdy dzień obrad zaczynał się i kończył celebracją modlitwy w kościele franciszkanów, w czasach komunistycznych „zrównanym z ziemią”, a dziś tętniącym żywym kultem. Uczestnicy spotkania zwiedzili muzeum – dawny klasztor franciszkanów zamieniony przez komunistów na więzienie. Byli też w muzeum diecezji Szkodra-Pult. Mieli sposobność „poznać” 38. męczenników albańskich, zadręczonych na śmierć przez funkcjonariuszy państwa, opętanych przez demoniczną ideologię marksizmu i leninizmu oraz stalinizmu. Wśród męczenników – duchownych (biskupa, prezbiterów) oraz zakonników jedyną kobietą była Maria Tuci. W celach więziennych dzisiejszego muzeum, w których przetrzymywano troje spośród 38. męczenników, na krzyżach w nich ustawionych przytwierdzone były w punkcie przecięcia się pionowych i poziomych belek obrazki Jezusa Miłosiernego – „Jezu ufam Tobie!” To wyjątkowe Polonika w miejscu kaźni albańskich świadków Jezusa Chrystusa i Ewangelii!

W programie konferencji była wizyta w Wielki Meczecie w Szkodrze. Złożono też wizytę w świątyni Bektashi w Kruja, będącej duchowym centrum tego bractwa.

W czasie konferencji promowany był „dialog duchowości”. Uczestnicy wskazali na walor i znaczenie duchowości w relacjach chrześcijańsko-muzułmańskich. Dialog życia i duchowości – podkreślono – może i powinien służyć wzrostowi i rozwojowi relacji chrześcijan i muzułmanów w prawdziwej przyjaźni i braterstwa. Zebrani dzielili się zarówno refleksją z zakresu teologii i duchowości, jak też doświadczeniami w prowadzonej działalności duszpasterskiej.

Piąte Spotkanie Krajowych Delegatów ds. Relacji z Muzułmanami w Europie w Szkodrze potwierdziło walor i znaczenie prowadzonego przez Kościół w Europie dialogu z wspólnotami muzułmańskimi na różnych poziomach (akademickim, religijnym i społecznym, ale także teologicznym, prawnym i przede wszystkim duchowym).

Więcej zdjęć ze spotkania tutaj.

Zobacz także