Archanioł, który leczy. Obrońca i stróż występujący przeciwko demonom

Archanioł Rafał nie cieszył się taką popularnością w sztuce jak Michał czy Gabriel. Jeśli już pojawiał się w niej, to najczęściej jako towarzysz wędrującego z psem Tobiasza.  

Imię archanioła Rafała tłumaczy się jako: „Bóg uzdrowił”, a Piotr Lombard, teolog z przełomu XI i XII wieku, nazywa go „Lekiem Bożym”. Jako uzdrowiciel, archanioł Rafał czczony był wpierw na Wschodzie. Liturgiczne wspomnienie tego archanioła, wraz z Michałem i Gabrielem, przypada 29 września.  

Archanioł Rafał ustanowiony nad wszelkimi chorobami 

Średniowieczna sztuka ukazuje go w szatach pątnika i z orlimi, wielkimi skrzydłami, w scenie z podążającym drogą Tobiaszem, mimo iż dopiero pod koniec swojej misji niebiański posłaniec wyjawił, kim naprawdę jest. Od XVI stulecia archanioł Rafał coraz częściej inspiruje artystów, nie tylko zresztą malarzy. Tak pisał o nim w wierszu Tobiasz wyzwolony poeta polskiego baroku Stanisław Herakliusz Lubomirski: 

„Twarz ma wspaniałą, od której wdzięk srogi 

Wynika i blask wkoło rosypany 

Szerzy się, na kształt wschodowej śrzeżogi 

Około ciała nieznacznie rozsiany. 

Sam zaś jakoby gotowy do drogi: 

Składny, sudanny, ładnie przepasany; 

Taki, że oczom trudno zgadnąć zgoła, 

Czy anioł z człeka, czy człowiek z anioła”. 

O sobie ten posłaniec mówi, że jest jednym z siedmiu aniołów gotowych do stanięcia przed majestatem Boga. Jedynie apokryficzna Księga Henocha nazywa go archaniołem. Jest on także jednym z czterech niebiańskich duchów, „obliczy” wokół Bożego tronu, które powiadomiły Boga o nieszczęściu spowodowanym grzechem aniołów. Co więcej, archanioł Rafał, „ustanowiony nad wszelkimi chorobami i ranami ludzkimi”, towarzyszy Henochowi w jego niebiańskiej podróży. Talmud natomiast głosi, że wtrącił on Asmodeusza i przewodzącego demonom Azazela w piekielną otchłań, odwiedził, wraz z dwoma pozostałymi aniołami, patriarchę Abrahama oraz zarządza jedną z czterech rzek rajskich.  

Obrońca i stróż występujący przeciwko demonom 

Ikonografia przedstawia archanioła Rafała jako pozbawionego zarostu młodzieńca w tunice i chlamidzie albo w antykizującej, przeważnie białej szacie. Jego atrybutem jest krzyż lub laska pielgrzymia oraz niekiedy też ryba i naczynie z jej żółcią. Ukazywali go wielcy malarze, między innymi Rembrandt van Rijn na obrazach Tobiasz leczący ślepotę ojca i Anioł opuszczający Tobiasza, a także Francesco Botticini czy Francesco Guardi. Często widnieje w towarzystwie archaniołów Michała i Gabriela, czasem też Uriela, ale najczęściej w towarzystwie Tobiasza. Wraz z Michałem i Gabrielem asystuje przy tronie Jezusa Chrystusa lub jawi się jako obrońca i stróż występujący przeciwko demonom i wszelkim nieszczęściom. W takiej roli ukazano go na przykład, w połowie VI wieku, w Sant’Apollinare in Classe w Rawennie. Widzi się go też – w bizantyńskim stroju, ze sferą i rabdosem, czyli z laską symbolizującą władzę duchową – jako asystującego przy tronie Chrystusa−Pantokratora na fresku z 1418 roku ze sklepienia kaplicy zamkowej w Lublinie. Archanioł Rafał może także widnieć przy Matce Bożej z Dzieciątkiem i sądzie ostatecznym. Można go ujrzeć i w dość „brutalnej” roli – pogromcy Izraela. Za przykład niech posłuży tutaj dwunastowieczna płaskorzeźba Zdjęcie z krzyża Benedetta Antelamiego z katedry w Pawii, przedstawiająca archanioła Rafała strącającego koronę z głowy Synagogi. Natomiast na kolońskim relikwiarzu Trzech Króli z XII wieku dzierży on arma Christi, czyli narzędzia Męki Pańskiej. 

Fot. cathopic

Zanoszący modlitwy do Boga 

Najpopularniejszym jednak przedstawieniem archanioła Rafała na przestrzeni wieków wydaje się jego wizerunek jako Izraelity o imieniu Azariasz, który towarzyszy w drodze Tobiaszowi. Wczesnym przykładem takiego przedstawienia jest fresk z katedry w Essen, z początku XI stulecia. Natomiast nie tylko z Tobiaszem, ale i z archaniołami Michałem i Gabrielem, ukazuje go sztuka szesnastowiecznej Florencji. Ten patron lekarzy, aptekarzy, podróżnych, niewidomych i młodzieńców, a z racji wspomnianego towarzyszenia Tobiaszowi także, prototyp Anioła Stróża, podąża wraz ze swym podopiecznym i jego psem do Medii. Pomaga schwytać wielką rybę, której żółć uleczy niewidzące oczy rodzica Tobiasza, a wątroba poniekąd przepędzi Asmodeusza. Odbiera dług od Gabaela, zaciągnięty przezeń u Tobiaszowego ojca, odmawia przyjęcia zapłaty i pozwala się rozpoznać jako anioł Rafał zanoszący modlitwy ludzi przed oblicze Boga. 

Nie zapominajmy o modlitwach za wstawiennictwem archaniołów i aniołów, w tym i swego Anioła Stróża. Być może bliżsi są nam, w roli orędowników, święci i błogosławieni, którzy żyli kiedyś na ziemi. Ale przecież warto też prosić o pomoc niebiańskie moce, niezwykle skuteczne – jeśli tylko nasza modlitwa będzie zgodna z wolą Bożą. O tej skuteczności mówią rozliczne świadectwa owych „ludzi Boga”. Ochoczo niebiańskie moce pośpieszą nam z pomocą, jeśli tylko je o nią poprosimy, a wśród nich również archanioł Rafał. 

Modlitwa do archanioła Rafała 

O archaniele Rafale, prowadź mądrze i udzielaj dobrodziejstw, 

kieruj i towarzysz nam w naszej podróży do Boga. 

Obrońco tych, którzy są w niebezpieczeństwie, 

wyzwól nas od wszelkich zasadzek,  

które mogą zagrozić naszemu ciału i naszej duszy. 

Amen. 

Justyna Sprutta

Justyna Sprutta, doktor nauk humanistycznych historii o specjalizacji historia sztuki (UKSW) oraz doktor nauk teologicznych z zakresu teologii dogmatycznej o specjalizacji teologia ikony (KUL).

Wiadomości

Bp Kaleta zdradził sposób, w jaki możemy naśladować aniołów

Naszym zdaniem

W czasie deszczu dorośli się nudzą? Jesienią odkryj swoją nową pasję!

Wiadomości

Polscy katolicy zaczynają walkę ze smogiem

Kościół

Komentarz do Ewangelii, 3 października 2019

Galeria

Środa, 2 października w obiektywie

Kościół

„Europejczykom dobrze zrobi, jeśli posłuchają Amazonii”. Kto to powiedział?