Duchowieństwo w Biblii. Co Pismo Święte mówi o księżach?

Już na samym początku trzeba zaznaczyć, że Biblia nie zna takich pojęć jak duchowny i duchowieństwo. Jeżeli jednak zobaczymy, co kryje się pod tymi określeniami, to okaże się, że w Biblii są takie osoby, które spełniają funkcje przypisywane duchownym.

Według Encyklopedii Internetowej PWN duchowieństwo, stan duchowny, kler to ogół osób związanych z wykonywaniem kultu Bożego (funkcja sakralna) i posiadających odpowiednie święcenia. W słownikach i encyklopediach biblijnych spotykamy się z hasłami: kapłan i kapłaństwo. Oba te terminy są pojęciami biblijnymi, czyli występują zarówno w Starym, jak i Nowym Testamencie. Są one związane z ustanowionym przez Boga Przymierzem z ludźmi. Zanim ukształtowała się osobna grupa kapłanów ich funkcje, związane ze czcią oddawaną Bogu, wykonywali inni. Początkowo byli to przywódcy rodów lub plemion. Można wtedy mówić o tzw. kapłaństwie rodzinnym, w którym główna rola przypadała głowom rodziny, rodów czy całych plemion. Już patriarchowie, w imieniu swoich rodzin, budowali ołtarze i składali ofiary, aby oddać cześć Bogu i uzyskać Jego przychylność. Pierwsza księga Starego Testamentu, Księga Rodzaju, wspomina o tym, że taki ołtarz zbudowali Noe (8,20), Abraham (12,7-8; 13,4.18; 15,8-17), Izaak (26,25) i Jakub (33,20).

>>> Sakrament święceń – trzy stopnie tajemnicy

Lewici

W czasie wyjścia z Egiptu i wędrówki przez pustynię funkcje kapłańskie w narodzie wybranym sprawowało pokolenie Lewiego (lewici). Pięcioksiąg podkreśla szczególną rolę tego pokolenia. Tylko im spośród dwunastu pokoleń nie przypadł w udziale żaden teren w Ziemi Obiecanej, ponieważ byli oni własnością Boga i byli przeznaczeni do szczególnej służby Panu. Byli oni ustanowieni do sprawowania oficjalnego kultu publicznego, czyli w imieniu całego narodu wybranego (Lb 3,10; 17,5; 18,7). Z tego pokolenia wywodzili się Mojżesz i jego brat Aaron. Dlatego w czasie wyjścia z Egiptu Mojżesz pełnił nie tylko rolę przywódcy narodu, lecz, jako lewita (Wj 2,1), był również kapłanem, osobiście składał ofiarę pieczętującą przymierze z Bogiem (Wj 24,4-8), zapoczątkował oficjalny i obowiązujący kult (Wj 40,14-33) oraz namaścił Aarona i jego synów na kapłanów (Wj 29; Kpł 8). Od tego czasu funkcje kapłańskie w Izraelu sprawowali tylko mężczyźni wywodzący się z rodu Aarona (Wj 27,21).

Fot. Autor nieznany – The story of the Bible from Genesis to Revelation, Domena Publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=59736101

Lewici obozowali wokół przybytku i mieli obowiązek noszenia go wraz z Arką Przymierza (Lb 3,21-37). W tym okresie historii Izraela życie religijne toczyło się wokół przybytku i Arki Przymierza. Według Księgi Powtórzonego Prawa do zadań kapłanów lewitów należała służba Bogu i błogosławienie w Jego imieniu, interpretacja Prawa Mojżeszowego (10,7-8), rozstrzyganie ważnych spraw za pomocą losów urim i tummim (17,9.12) oraz składanie i przyjmowanie ofiar (18,1.3). Także u nich szukano rady w sprawie odczytania woli Bożej w różnych sytuacjach życiowych (Lb 27,21). Do ich zadań należało też publiczne czytanie Prawa (Joz 8,30-35). Byli oni zobowiązani do zachowania czystości rytualnej (Kpł 21,1-23) oraz dokonywania przepisanych Prawem obmyć przed rozpoczęciem sprawowania swoich funkcji (Wj 30,17-21). Chociaż zasadniczo posługa kapłanów – lewitów – koncentrowała się wokół ołtarza i ofiar, to czasami spełniali oni także funkcje nauczycielskie (Kpł 10,11) a nawet sędziowskie (Pwt 21,5; 2 Krn 19,8-10). W czasie wojny do obowiązków kapłanów należało dodawanie odwagi walczącym i wzbudzanie w nich ufności w Bożą pomoc (Lb 31,6).

Tylko z rodu kapłańskiego

Istnienie w Izraelu specjalnej grupy kapłanów i lewitów nie spowodowało zaniku kapłaństwa rodzinnego (zob. Sdz 6,18-29). Zdarzały się przypadki, że głowa rodziny lub rodu składała ofiarę Bogu. Księgi Samuela zawierają przekazy o tym, że król spełniał funkcje kapłańskie: składał ofiary (1 Sm 13,9; 2 Sm 6,13.17; 24,22-25) i błogosławił lud (2 Sm 1,18). Po śmierci króla Dawida i jego syna, króla Salomona, nastąpił podział Izraela na państwo północne – Izrael i na południowe – Judeę. Nastąpiła także centralizacja kultu i kapłaństwa. Na pierwsze miejsce wysunęła się Jerozolima i znajdująca się w niej świątynia. Nastąpił także rozdział między kapłanami i lewitami. Ci ostatni spełniali funkcje służebne. Na znaczeniu zyskała klasa kapłańska z arcykapłanem na czele.

Funkcje kapłańskie mógł pełnić tylko ten, kto pochodził z rodu kapłańskiego. Prawo Mojżeszowe zabraniało konsekrować takich kandydatów, którzy mieli jakąś widoczną wadę ciała np. garbatych, chromych i ślepych (zob. Kpł 21,17-23). Uważano, że fizyczna doskonałość ludzkiego ciała odzwierciedla doskonałość ducha kandydata (Filon Aleksandryjski). Także szaty kapłana miały wymiar symboliczny, ich biały kolor przypominał chwałę i świętość Boga, któremu kapłan służył. Lniane spodnie oznaczały czystość, wyszywana tunika nieskazitelność życia, pas powściągliwość i nakrycie głowy prawość intencji.

Stary Testament z czasem coraz bardziej akcentował wyłączność kapłaństwa hierarchicznego w sprawowaniu określonych czynności kapłańskich. Nie była mu jednak obca idea kapłaństwa powszechnego całego Izraela, ukazanego jako lud kapłański.

Chrystus Kapłanem

Nowy Testament ukazuje Jezusa Chrystusa jako Kapłana, który jest doskonałym wypełnieniem Bożych obietnic zapisanych w Starym Testamencie. Przez tajemnicę wcielenia, jako Bóg-Człowiek, Jezus przez misterium własnej osoby i życia, a zwłaszcza męki, śmierci i zmartwychwstania, stał się jedynym i wiecznym Pośrednikiem między Bogiem a ludźmi (zob. 1 Tm 2,5; Hbr 7,24-28).

W czasie ziemskiego życia Jezus nie przypisywał sobie tytuł kapłana, nie jest też tak nazywany w Ewangeliach. Dopiero List do Hebrajczyków tak Go nazywa: Kapłan (6 razy) i Arcykapłan (10 razy). Co ciekawe, Jezus sam siebie nazywa Prorokiem i Królem. W myśl autora Listu do Hebrajczyków Jezus jest Kapłanem Nowego Przymierza, dlatego że jest Pośrednikiem między Bogiem a ludźmi w nowej ekonomii zbawienia, która została wypełniona przez dzieło wcielenia Syna Bożego (9,15). On, jako prawdziwy Bóg i prawdziwy Człowiek, Pośrednik i Kapłan, składając ofiarę ze swojego życia – wyjednał ludziom dostęp do Boga. Doskonały obraz kapłaństwa i jego wypełnienie Jezus ukazywał zarówno całym swoim życiem, jak i nauczaniem, ucząc, że Syn Człowieczy musi wiele wycierpieć (Łk 17,25; 24,7.26), że nie przyszedł, aby mu służono, lecz aby służyć i dać swoje życie na okup za wielu (Mk 10,45). W słowach ustanawiających Eucharystię Jezus wyraźnie mówi o wydaniu swego ciała i wylaniu własnej krwi za ludzi (Łk 22,19-20).

Jezus Chrystus Najwyższy i Wieczny Kapłan fot. Didgeman/pixabay

W Nowym Testamencie Jezus Chrystus ukazywany jest jako: Sługa Jahwe – Kapłan przelewający własną krew (Mk 14,24), żertwa – baranek ofiarny (J 1,36; Ap 5,6-10), ofiara przebłagalna (1 J 2,2), złożona za nas (Łk 22,19) i na przebłaganie za nasze grzechy (Ga 1,4). W Nim dokonuje się cała ofiara Nowego Przymierza (1 Kor 5,7). Dzięki temu może On zwrócić się do Ojca w modlitwie arcykapłańskiej, w której prosi Boga o pojednanie i jedność swoich uczniów (J 17). Staje się dla uczniów prawdziwym Pasterzem, oddającym swoje życie za owce (J 10,11.15), umiera jak Baranek (Iz 52,13-53,12; J 19,35-37).

Ostatnia wieczerza

Wyjątkowy rys kapłaństwa Chrystusa nadaje wydarzenie ostatniej wieczerzy, która jest wpisaniem Jego zbawczej, kapłańskiej ofiary, w rytuał paschalny zapoczątkowany w czasie wyjścia z Egiptu. Obrzędy ostatniej wieczerzy dały początek sprawowaniu Eucharystii i kapłaństwu, dzięki którym w Kościele żywe są owoce męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Przez złożenie ofiary z samego siebie i głoszenie Ewangelii Chrystus spełniał czynności kapłańskie. Co więcej, wezwał swoich uczniów, aby czynili to samo na Jego pamiątkę. Wierzący w Niego powinni wziąć na siebie Jego krzyż (Mt 16,24), pić z Jego kielicha (Mt 20,22) i dawać świadectwo o Jezusie, aż do ofiary ze swojego życia (Mt 10,17-22).

Podobnie jak w Starym Testamencie (Wj 19,6), również w Nowym godność kapłańską przypisuje się całemu ludowi (1 P 2,9; Ap 1,5-6). Trzeba zauważyć, że Nowy Testament nie posługuje się określeniem kapłan w nazewnictwie przełożonych pierwszych wspólnot chrześcijańskich. Przełożonych określa się natomiast terminami diakonia (służba) i oikonimia (budowanie gminy, zarządzanie domem).

Fot. wikimediacommons/Autorstwa Leonardo da Vinci – Online Zdjęcie wykonano 23 lipca 2013, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=50410532

Bardzo ważną rolę w zrozumieniu istoty powołania kapłańskiego jest powołanie dwunastu apostołów. Jezus przygotował ich do głoszenia Ewangelii, przekazał im swoją władzę (Mt 10,8.40; 18,18; J 20,21-23) i nakazał sprawowanie Eucharystii (Łk 22,19). Apostołowie kontynuowali misję Jezusa, ale ustanawiali także w powstających wspólnotach przełożonych, określanych terminami biskup, prezbiter i diakon. Czynili to przez nakładanie rąk (Dz 6,6; 1 Tm 4,14; 2 Tm 1,6). W ten sposób przekazywali Ducha Świętego, który powołuje i uzdalnia ich do dawania świadectwa o Chrystusie oraz kontynuowania, zapoczątkowanej i mającej w Nim swoje źródło, misji i posługi troszczenia się o owczarnię Bożą: nauczania, jednania i uświęcania (Dz 20,28; 1 P 5,2).

Rodzące się z kapłaństwa Chrystusa i przekazywane przez apostołów kapłaństwo służebne (prezbiterów i biskupów) jest przedłużeniem obecności i władzy Chrystusa – Pasterza i Najwyższego Kapłana pośród swojego ludu. I jest też służbą na rzecz całej wspólnoty Kościoła.