„Dziady” Adama Mickiewicza po raz pierwszy wystawione w Gruzji

Performatywne czytanie II części „Dziadów” Adama Mickiewicza to ich pierwsze publiczne przedstawienie w Gruzji. Odbędzie się ono w piątek w teatrze im. D. Aleksidze na Uniwersytecie Teatru i Filmu im. Szoty Rustawelego w Tbilisi. Pozostałe części zostaną wystawione w przyszłym roku.

Jak podał Instytut Adama Mickiewicza, jest to również pierwsze tłumaczenie całego dzieła Mickiewicza na język gruziński. Przekładu dokonały tłumaczka polskiej literatury Keti Kantaria i poetka Ana Kopaliani. Spektakl wyreżyserował Andro Enukidze, który w Polsce realizował m.in. „Wiśniowy sad” Czechowa w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie w zeszłym roku.

Enukidze powiedział, że głównym przesłaniem „Dziadów” jest, że „wszyscy jesteśmy w jednym świecie: umarli, żywi i ci, którzy się dopiero narodzą. W każdym stanie istniejemy, nie przestajemy być”. Mówił, że mimo, iż Gruzini rozumieją sam obrzęd dziadów, bo odbywał on również na gruzińskich wsiach i w górach, nie rozumieją jego niektórych aspektów. Opowiedział, że nie wiedzą na przykład, dlaczego w „Dziadach”, dzieci są w czyśćcu tylko dlatego, że nie cierpiały podczas życia. „Mamy dystans do tego wszystkiego, gramy ten spektakl ze zdziwieniem, którego nie ukrywamy” – dodał. Jego zdaniem, to czy spektakl można określić jako ciekawy, zależy od tego, jak odbierają go ludzie spoza Polski. Zaznaczył, że pomimo pracy w Polsce, jego realizacja „Dziadów” wpisuje się w tradycję teatru gruzińskiego.

Sztuka na pograniczu

Asystentem reżysera i konsultantem w polskich sprawach jest Paweł Rogalski. Stwierdza, że obrzędowość, rytualność wpisana w strukturę „Dziadów” w spektaklu jest na pograniczu. „Z jednej strony mamy do czynienia z elementami współczesnymi, a z drugiej strony z szacunkiem do Mickiewicza” – tłumaczył. Dodał, że kategoria widm i duchów, upiorów dla Gruzinów też jest częścią ich kultury, wznoszą oni np. toasty za zmarłych. „Pytanie czym dla nich byłyby widma, upiory” – rozważał. Jednak, jak tłumaczył, wierzenia słowiańskie różnią się od wierzeń mieszkańców Kaukazu. „Gruzinom trudno było np. sobie wyobrazić, że oprócz piekła i nieba jest jeszcze czyściec i dlaczego dzieci są w czyśćcu, bo według prawosławnych zmarłe dzieci idą do raju” – powiedział. „Język gruziński jest zupełnie inny niż języki słowiańskie, inaczej przechodzą wibracje, inaczej brzmi słowo, inaczej pracuje ciało poprzez słowo. Jest też inny sposób oddychania, co przenosi się na taniec” – opowiadał. Dodał, że „bardzo częstym elementem w Gruzji jest mitologiczność, myślenie o świecie w kategorii prawd, półprawd, fałszu. Tutaj wielu rzeczy nie mówi się wprost, to co istotne jest ukryte gdzieś pomiędzy. W kulturze gruzińskiej bardzo dużo znaczeń jest w tym jak się mówi, patrzy, siedzi, porusza” – tłumaczył. Podkreślił też, że w teatrze gruzińskim ważna jest narracja. „Nie będzie to praca na słowie, a bardziej w ciele, relacji i dynamice sytuacji niż w długich monologach”.

Jako pierwsza zostanie wystawiona II część dramatu. „Całość spektaklu planujemy – zarówno strona polska jak i gruzińska – sfinalizować wielkim przedstawieniem na wiosnę przyszłego roku” – powiedział prof. Artur Grabowski, pomysłodawca projektu.

>>> Do Gruzji wracają relikwie męczennicy, która odmówiła przejścia na islam

Uniwersalny tekst kultury

„Mam nadzieję, że ludzie w Polsce pomyślą sobie, że Dziady to uniwersalny tekst, który świetnie daje się czytać w obcych językach i obcych kontekstach kulturowych, a Gruzini zobaczą nasze arcydzieło dramaturgii i poezji” – powiedział, pytany o cel przedstawienia. W ocenie Grabowskiego, II część jest najbardziej uniwersalna. Jak wyjaśnił, jest „to rytuał zarówno religijny jak i ludowy i w tym sensie niewątpliwie uniwersalny, rytualny u swych korzeni”. „Jestem przekonany, że każda kultura jest w stanie odnaleźć analogiczną formę quasi teatralną, która mogłaby być zrozumiała dla tej kultury” – podkreślił.

„W listopadzie zeszłego roku, przy pomocy narzędzi i organizacji Instytutu Teatralnego w Warszawie, zorganizowałem dużą międzynarodową konferencję pt. „Wojtyła-Grotowski &. Religijny horyzont nowoczesnego teatru i dramatu w Polsce i na świecie”. Jednym z gości był Giorgi Shalutashvili, rektor Uniwersytetu Teatru i Filmu im. Szoty Rustawelego w Tbilisi” – opowiadał Grabowski. „Zaprzyjaźniliśmy się dość szybko, zaczęliśmy rozmawiać o teatrach i literaturze naszych krajów i natychmiast przyszło mi do głowy, że jeśli mielibyśmy przedstawić się w Gruzji to należałoby zacząć od tekstu, który jest dla nas najważniejszy, a który w całości jest głęboko uniwersalny” – dodał.

Po nawiązaniu współpracy z rektorem Shalutashvilim okazało się, że Sejm RP ogłosił rok 2022 Rokiem Polskiego Romantyzmu. Wobec tego przekład „Dziadów” na język gruziński oraz adaptacja sceniczna została zrealizowana w ramach programu „44 x Mickiewicz” jako część obchodów Roku Polskiego Romantyzmu Instytutu Adama Mickiewicza przy współpracy z Instytutem Teatralnym.

Zobacz także