Prof. UKSW Jan Bielecki OMI: nie ma jednej odpowiedzi na pytanie o przyczyny chorób psychicznych [ROZMOWA]

Zdrowie to jeden z najważniejszych elementów życia, warto o nie dbać na co dzień. Trzeba jednak pamiętać, że nie ogranicza się ono jedynie do naszego ciała. O zdrowiu psychicznym, różnego rodzaju zaburzeniach, w tym także o depresji, z o. Janem Bieleckim OMI, emerytowanym prof. Instytutu Psychologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, rozmawia o. Mateusz Zys OMI.

Mateusz Zys OMI: Czym jest zdrowie psychiczne?

Prof. UKSW Jan Bielecki OMI: – Kazimierz Dąbrowski definiuje zdrowie psychiczne jako zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania, odkrywania i włączenia się w coraz wyższą hierarchię rzeczywistości i wartości aż do ideału indywidualnego i społecznego. Natomiast inni autorzy definiują zdrowie psychiczne jako zdolność do twórczego rozwoju i samorealizacji, akceptacji i poczucia własnej wartości, tożsamości i godności oraz do osiągania satysfakcji z życia i realnej percepcji rzeczywistości. W medycynie zdrowie psychiczne określa się jako brak objawów psychopatologicznych, jako homeostazę w procesach fizjologicznych oraz jako brak defektów w strukturze i funkcjach psychicznych. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje zdrowie psychiczne jako dobrostan, w którym jednostka uświadamia sobie własne możliwości, potrafi radzić sobie z normalnymi stresami życiowymi, może pracować i jest w stanie wnieść wkład do swojej społeczności. Zdrowie psychiczne obejmuje subiektywne poczucie dobrostanu, poczucie własnej skuteczności, autonomię oraz samorealizację własnego potencjału intelektualnego i emocjonalnego.

>>> Dlaczego wierzący boją się terapii? – znany youtuber rozmawia z prof. Bogdanem de Barbaro

Jak w takim razie rozumieć zaburzenia psychiczne? Czym one są?

– Mówiąc o zaburzeniu psychicznym, trzeba pamiętać, że zaburzenie psychiczne to zespoły sposobów myślenia, czucia, postrzegania oraz innych czynności umysłowych, a także relacji z innymi ludźmi, które są źródłem cierpienia lub trudności w indywidualnym życiu i funkcjonowaniu danej osoby. Takie zaburzenia funkcjonowania mogą być utrwalone, mogą nawracać, ale mogą też stopniowo ustępować. Zaburzenia psychiczne mogą przebiegać jako pojedyncze epizody, mogą też współwystępować z zaburzeniami emocji i nastroju, a także z zaburzeniami myślenia i świadomości oraz z tzw. urojeniami i omamami. Do zaburzeń psychicznych zalicza się: zaburzenia lękowe, obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia psychosomatyczne oraz zaburzenia afektywne.

Jak rozpoznać u kogoś zaburzenia psychiczne? I jak stwierdzić, czy ktoś powinien pójść do specjalisty, czy też jego zachowanie jeszcze mieści się w normie?

– Zaburzenia psychiczne często łączą w sobie objawy charakterystyczne dla innych jednostek chorobowych. Dlatego granica pomiędzy tzw. normą psychiczną a patologią może być płynna i jest w wielkiej mierze uwarunkowana czynnikami społeczno-kulturowymi. Dlatego określenie „granic normalności” jest bardzo trudne. Psychiatria biologiczna łączy zaburzenia psychiczne z przyczynami neurochemicznymi. Natomiast psychologia łączy większość zaburzeń z czynnikami intrapsychicznymi oraz z doświadczeniami społecznymi i z nasilaniem się stresu. Do typowych zaburzeń psychicznych zalicza się zaburzenia związane ze stresem, zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia lękowe, nerwicowe, różnego rodzaju natręctwa, depresje, stany maniakalne, zaburzenia dwubiegunowe, urojeniowe, a także np. zaburzenia jedzenia i snu. Statystyki podają, że na świecie 1,5 miliona osób rocznie trafia do szpitali psychiatrycznych.

Skąd się biorą te zaburzenia i choroby psychiczne?

– Nie ma jednej odpowiedzi na pytanie o przyczyny chorób psychicznych. Każde zaburzenie psychiczne ma inne przyczyny. Nie zawsze są one w pełni rozpoznane. U każdej osoby schorzenie może też przebiegać nieco inaczej i inaczej wyglądać. Ale pomimo tego można jednak kilka czynników uznać za ryzyko i za przyczyny zaburzeń psychicznych. Należą do nich: nietypowy przebieg rozwoju osobowego, traumatyczne przeżycia, nieprawidłowe relacje dzieci z rodzicami. Niebagatelną rolę odgrywają traumatyczne doświadczenia przeżywane przez dziecko od początku życia, a także deficyty osobowościowe w umiejętnościach poznawczych i społecznych. Zaburzenia psychiczne oraz różnego rodzaju deficyty osobowościowe w wielkim stopniu pogarszają standard i jakość życia danej osoby. Często uniemożliwiają osobie normalne funkcjonowanie. Niektóre zaburzenia lękowe mogą doprowadzić do stanu, w którym osoba boi się wyjść z własnego domu i podejmować jakąkolwiek aktywność. Zaburzenia te mogą trwać dłużej albo krócej i mogą występować epizodycznie

>>> Jak siebie samego. Nie mniej i nie bardziej [FELIETON]

A jak wygląda sprawa z depresją? Czym ona jest? Jak ją rozpoznać? Czy występuje często?

– Statystyki podają, że około 5% osób dorosłych cierpi na depresję. Depresja to choroba, w której dochodzi do obniżenia nastroju oraz do zburzenia obrazu własnej osoby. Szczególnym objawem depresji jest totalny brak wiary w swoje umiejętności. Osoba z depresją nie odczuwa przyjemności i radości życia, nie ma chęci do rozwijania swoich zainteresowań osobistych i zawodowych oraz do utrzymywania kontaktów społecznych. Często pojawiają się u niej trudności w zasypianiu, a także brak apetytu. Okresy depresji mogą pojawić się również w przypadku tak zwanej choroby dwubiegunowej. Przeplatają się one wtedy z okresami manii, kiedy to osoba jest pobudzona i pojawia się u niej gonitwa myśli. Jest przekonana, że ma możliwości i moc uzdrawiania i leczenia innych.

Czy depresja jest niebezpieczna? Czy można ją leczyć? Jeśli tak, to w jaki sposób?

– To wszystko, co przed chwilą wymieniłem, sprawia, że u osoby z depresją pojawiają się myśli samobójcze. Dlatego depresja jest chorobą, która bardzo zagraża życiu. W wyniku prób samobójczych rocznie na całym świecie umiera milion osób. Główną metodą leczenia depresji jest psychoterapia połączona z leczeniem farmakologicznym.

A skąd się bierze depresja?

– Do najczęstszych przyczyn wywołujących depresję zalicza się przyczyny genetyczne, biologiczne, psychologiczne oraz związane z osobowością. Wielu naukowców zwraca szczególną uwagę na czynniki genetyczne w zachorowaniu na depresję. Ryzyko zachorowania na depresję zwiększają czynniki i obciążenia dziedziczne. Mimo intensywnych badań, jak do tej pory nie udało się wykryć genu odpowiedzialnego za powstawanie depresji. Niektórzy specjaliści uważają, że podatność na depresje wiąże się z wieloma różnymi genami, które wchodzą w interakcje ze sobą.

>>> Wypalenie, depresja – dlaczego biskupi rezygnują z urzędu?

Jakiś czas temu, kiedy jeden z biskupów złożył rezygnację, jako powód podawało się właśnie stan zdrowia i depresję, która się do tego przyczyniła. Czy depresja dotyka także osoby duchowne? A jeśli tak, czy jest to częsty przypadek?

– Tak jak wspomniałem wcześniej, jedną z możliwych przyczyn depresji są uwarunkowania genetyczne. Z tego wynika, że na depresję może zachorować każdy człowiek, a szczególnie taki o słabej konstrukcji psychofizycznej i przy odpowiednich uwarunkowaniach. Znamy przypadki zachorowania na depresje także w środowiskach duchownych. Przypadki takie nie są częste, gdyż kandydaci do kapłaństwa poddawani są badaniom psychologicznym, które pozwalają wykrywać już w statu nascendi różnego rodzaju zaburzenia psychiczne.

Co robić, kiedy wykryje się depresję?

– Jeżeli stosunkowo wcześnie uda się wykryć zaburzenia, to istnieje wielka szansa pozwalająca osobie prawidłowo funkcjonować i spokojnie żyć. Bardzo ważnym elementem w takim przypadku jest zachowanie higieny psychicznej w codziennym życiu. Zachowanie higieny bardzo pomaga, ale nie daje absolutnej gwarancji na zachowanie zdrowia psychicznego. Różnorodne czynniki, które skumulują się w krótkim czasie albo występują przez dłuższy czas w wielkim nasileniu, mogą wpływać na pojawienie się zachowań depresyjnych. Jeżeli pojawiają się takie niepokojące objawy, należy skontaktować się z psychologiem lub lekarzem w celu ustalenia prawidłowej diagnozy i podjęcia skutecznego leczenia.

Wspomniał Ojciec o higienie psychicznej? Co to jest i na czym to polega?

– Louis Kaplan i Denis Baron, reprezentujący podejście psychologiczne do higieny psychicznej, uważają, że zadaniem higieny psychicznej jest pomaganie jednostce w uzyskiwaniu emocjonalnej równowagi i w przystosowywaniu do życia. Celem higieny psychicznej jest wg nich nabywanie umiejętności lepszego rozumienia siebie, lepszego wglądu w siebie oraz przygotowanie jednostki do życia w rodzinie. Działania profilaktyczne w zakresie higieny psychicznej obejmują: odpowiednie wychowanie dziecka w rodzinie, organizację wszystkich warunków życia, które nie będą działać szkodliwie na jego zdrowie fizyczne i psychiczne. Działalność psychoterapeutyczna polega na oddziaływaniu środkami psychicznymi na osobowość człowieka przeżywającego trudności dnia codziennego. Warunkiem zachowania zdrowia psychicznego jest zdawanie sobie sprawy z trudności przystosowania się i szukanie czynników, które warunkują te trudności. Dlatego higiena psychiczna wymaga, aby osoba zrozumiała, że każde jej zachowanie jest wynikiem nie tylko splotu doraźnych okoliczności, ale również warunkowane jest całą jej osobowością.