Konferencja o finansowaniu Kościołów cz. 1: model polski na tle innych państw Europy

O modelach finansowania Kościołów i związków wyznaniowych w Niemczech, w Czechach, na Słowacji i we Francji mówili ks. prof. Mirosław Kosek, prof. ucz. Konrad Walczuk i dr Michał Zawiślak podczas konferencji pt. „Finansowanie Kościołów. Rozwiązania polskie na tle europejskim”, która rozpoczęła się dziś w Warszawie. Spotkanie odbywa się w Domu Arcybiskupów Warszawskich.

– Szczególnie cenię sobie ekumeniczny wymiar tej konferencji – powiedział kard. Kazimierz Nycz, gospodarz miejsca, witając zebranych. Podkreślił, że sprawa finansowania Kościołów dotyczy wielu wspólnot w Polsce a ekumeniczny charakter tego problemu widać zwłaszcza w kontekście europejskim, gdzie w różnych państwach dominujące są różne wspólnoty. Kard. Nycz zaznaczył, że problematyka finansowania Kościołów wymaga wiedzy i wyraził nadzieję, że wiedza przekazana podczas konferencji trafi do szerszego grona odbiorców.

W pierwszej części spotkania, prowadzonej przez ks. prof. Piotra Stanisza z KUL zaprezentowane zostały różne modele finansowania Kościołów i związków wyznaniowych w Europie.

>>> Czy świeccy mogą zarządzać parafią?

Ks. prof. Piotr Stanisz, Fot. PAP/Rafał Guz

O modelu niemieckim mówił ks. prof. Mirosław Kosek z UKSW. Jak podkreślił, model ten opiera się na trzech filarach. Pierwszy to dochody z własnych dóbr Kościołów i związków wyznaniowych. Drugi to świadczenia państwa na rzecz Kościołów. Trzeci – to podatek kościelny.

Prelegent skoncentrował się na drugim i trzecim spośród tych filarów.

Zaznaczył, że całość świadczeń państwa na rzecz Kościołów podzielić można zasadniczo na dwie grupy. Pierwsza grupa to świadczenia, które są forma rekompensaty za przejęcie dóbr kościelnych w okresie tzw. wielkiej sekularyzacji na przełomie XVIII i XIX w. Świadczenia te, zakorzenione historycznie, dotyczą tylko części związków wyznaniowych, przede wszystkim Kościołów ewangelickich, Kościoła katolickiego, gmin żydowskich oraz w pewnym wymiarze Kościoła prawosławnego. Świadczenia te stanowią ok. 2,2 proc. dochodów wspólnot wyznaniowych w Niemczech.

>>> Konferencja o finansowaniu Kościołów cz. 2 – Kościoły i inne związki wyznaniowe w Polsce

Druga grupa świadczeń państwa, stanowiąca już ok. 30 proc. budżetów kościelnych, to dotacje i subwencje, wynikające z faktu, że państwo wspiera działalność służącą szeroko rozumianemu dobru społecznemu. Jak podkreślił ks. prof. Kosek, nie jest to przywilej, ale forma uznania przez państwo znaczenia działalności Kościołów i wspólnot wyznaniowych w tym obszarze. Najwięcej środków przeznaczanych jest na szeroko rozumianą sferę charytatywną oraz edukacyjną.

Ks. prof. Mirosław Kosek, Fot. PAP/Rafał Guz

Mówiąc o trzecim filarze dochodów Kościołów i związków wyznaniowych w Niemczech, czyli o tzw. podatku kościelnym prelegent podkreślił, że pobierać go mogą tylko te wspólnoty, które z uwagi na swój status są do tego uprawnione. Zaznaczył, że podstawą podatku kościelnego jest wybrany podatek państwowy, a w praktyce podatek dochodowy od osób fizycznych. Na rzecz wspólnot wyznaniowych przekazywanych jest 8 lub 9 proc. tego podatku.

Prof. Kosek mówił o obligatoryjnym charakterze podatku kościelnego – zwolnienie z niego możliwe jest tylko w przypadku wystąpienia z Kościoła. Poinformował, że spośród 521 tys. wystąpień z Kościoła w roku 2022 r. 18 proc. motywowana była kwestiami podatkowymi.

>>> Polska oświata a finansowanie lekcji religii w szkole [ANALIZA]

O modelach finansowania Kościołów w Czechach i na Słowacji mówił prof. ucz. dr hab. Konrad Walczuk z Wydziału Prawa i Administracji Akademii Sztuki Wojennej. Przypomniał, że źródłem obowiązujących regulacji przez wiele lat była ustawa z 1949 r. zakładająca finansowanie Kościołów i wspólnot wyznaniowych w zamian za ich kontrolowanie. Jak podkreślił, finanse przekazywane Kościołom przez państwo były na poziomie minimalnym a u podstaw tego modelu leżała chęć objęcia wspólnot nadzorem państwowym.

Prof. Konrad Walczuk, Fot. PAP/Rafał Guz

Prof. Walczuk poinformował, że obecne regulacje wywodzą się z 1990 r. Finansowanie Kościołów i związków wyznaniowych opiera się na: po pierwsze – środkach uzyskiwanych w ramach zwrotu majątków kościelnych oraz zadośćuczynienia, po drugie – finansowaniu ich działalności z budżetu państwa, po trzecie – tzw. „tacy” oraz dobrowolnych formach opodatkowania ze strony wiernych, po czwarte – na prowadzeniu działalności gospodarczej przez związki wyznaniowe i wspólnoty od nich zależne.

Prelegent zaakcentował też pewne różnice między Czechami a Słowacja, związane m.in. z tym, ze w Czechach zmiana prawa dokonała się wcześniej, na Słowacji dopiero w 2019 r.; być może jednak oparta jest na bardziej ugruntowanym konsensusie społecznym.

Dr Michał Zawiślak z Katolickiego Uniwersytety Lubelskiego przedstawił referat pt. „Francuski model finansowania Kościołów”. Na wstępie podkreślił, że Francja jest republika świecką, „zapewnia równość wszystkich obywateli bez względu na pochodzenie, rasę i religię, szanuje wszystkie przekonania”.

Jednocześnie gdy mowa o finansowaniu i relacji między państwem a Kościołami we Francji należy jasno wspomnieć, że punktem przełomowym była tu ustawa z 9 grudnia 1905 roku o rozdziale Kościoła od państwa. – Ta ustawa, po pierwsze, zagwarantowała swobodę wyznawania religii, ale już w drugim punkcie, określiła fundamentalną zasadę niefinansowania Kościołów ze środków publicznych – wyjaśnił.

Autor referatu nadmienił, że do dziś panuje pogląd o tym, że rozdział ten jest pewnym wzorem w jaki sposób można państwo oddzielić od kościołów. – Nic bardziej mylnego, ten całkowity rozdział był tylko deklaracją polityczną. Został wpisany do treści ustawy, ale od momentu wejścia w życie tej ustawy, nie oznaczał całkowitego zakazu finansowania Kościołów ze środków publicznych – zaakcentował.

Następnie wymienił konkretne regulacje francuskie, które postawionej tezie. Wynika z nich m.in., że władze lokalne mogą finansować budowę lub nabywanie miejsc kultu religijnego, finansować koszty utrzymania budynków religijnych, wspierać usługi religijne przez udostępnianie pomieszczeń publicznych i finansować działania lub wydarzenia o charakterze religijnym. Zatem wymieniona ustawa z 1905 roku, z jednej strony zakazuje finansowania działalności religijnej, drugiej zaś aktualna sytuacja wskazuje na coś odmiennego. Dr Zawiślak nadmienił także, że od początku obowiązywania ustawy z 1905 roku, zawierała ona chociażby obowiązek finansowania kapelanów w miejscach publicznych ze środków publicznych.

Prelegent wyjaśnił, że na przestrzeni czasy wprowadzone przepisy stopniowo się zmieniały i uległy licznym modyfikacjom. Przez lata pojawiały się odstępstwa, które doprowadziły do zmiany ustawy, która wprost określiła model finansowania Kościołów ze środków publicznych.

***

Konferencja pt. „Finansowanie Kościołów. Rozwiązania polskie na tle europejskim” organizowana jest przez Katolicką Agencję Informacyjną wraz z Katedrą Prawa Wyznaniowego Wydziału Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL, we współpracy z Instytutem Nauk o Polityce i Administracji UKSW.

W spotkaniu uczestniczą m.in. abp Abel, Prawosławny Arcybiskup Lubelski i Chełmski, ks. Adam Malina, prezes Synodu Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego w Polsce, ks. Grzegorz Giemza z Polskiej Rady Ekumenicznej prof. Andrzej Zoll, b. minister spraw zagranicznych Jacek Czaputowicz oraz inni przedstawiciele świata nauki, polityki, biznesu i mediów.