Krótki przewodnik po mszy świętej: liturgia eucharystyczna 

Znajomość znaczenia poszczególnym momentów w czasie mszy świętej pozwala głębiej wejść w tajemnicę Eucharystii i uświadomić sobie, w jak ważnym wydarzeniu możemy uczestniczyć.  Sercem Liturgii jest modlitwa eucharystyczna.

Liturgia eucharystyczna rozpoczyna się przygotowaniem darów, chleba i wina, które będą konsekrowane i staną się Ciałem i Krwią Chrystusa. Trwa aż do doksologii końcowej. 

>>>Co daje Eucharystia? 10 skutków w życiu tego, kto Ją przyjmuje

Przygotowanie darów 

Za czasów pierwszych chrześcijan Eucharystie były połączone z agapami, to znaczy z ucztami braterskiej miłości. Uczestnicy przynosili swoje dary, część z nich przeznaczona była do Eucharystii, część na utrzymanie duchownych, a także część dla potrzebujących. Oprócz chleba i wina przynoszono także winogrona, oliwę, wosk, sery, masło, miód, kwiaty, warzywa, ptaki i zwierzęta. 

Ofiarowanie darów ma być wyrazem wewnętrznej postawy – oddania się Chrystusowi, chęcią włączenia się w Jego ofiarę. Ale także zaświadczeniem o tym, że wszystko jest darem Bożym. Poza tym, przynosząc dary na ołtarz, przynosimy też samych siebie, gotowych do przemiany, do wzrastania w miłości Boga i bliźniego. 

Na początku przynoszono na Eucharystie chleb, którego używano na co dzień. I w zasadzie dopiero od IX w. zaczęto używać chleba niekwaszonego. Już samo przygotowanie takiego chleba było aktem niemal religijnym. Wypiekali go klerycy, a podczas mieszania mąki odmawiano modlitwy i śpiewano psalmy. Czasami obok kościołów powstawały specjalne domy do wypieku chleba, czyli tzw. „betlejem”.  

Chleb i wino dziś

„Kościół do sprawowania Uczty Pańskiej zawsze używał chleba i wina z wodą” – czytamy w „Ogólnym wprowadzeniu do mszału rzymskiego”. „Chleb, którego używa się do sprawowania Eucharystii, powinien być czysto pszenny, świeżo wypieczony i niekwaszony. Natura znaku domaga się tego, by materia służąca do sprawowania Eucharystii miała wygląd pokarmu. Wynika stąd, że chleb eucharystyczny, jakkolwiek niekwaszony i w formie tradycyjnej, powinien być tak przyrządzony, aby kapłan w czasie Mszy z ludem mógł rzeczywiście przełamać Hostię na kilka części i rozdzielić przynajmniej niektórym wiernym. Nie wyklucza się jednak małych hostii, gdy wymaga tego większa liczba przyjmujących Komunię świętą lub inne racje duszpasterskie” – czytamy dalej. 

Początkowo do sprawowania Eucharystii używane było wino czerwone, a od XVI w. wino białe. Obecnie dopuszczalne jest zarówno jedno jak i drugie. Mieszano także, zgodnie ze zwyczajem rozpowszechnionym w Palestynie, wino z wodą.  

„Wino do celebrowania Eucharystii powinno być z owocu winnego krzewu, naturalne i czyste, to jest bez jakichkolwiek dodatków obcych substancji” – podaje ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego”. Chleb i wino przeznaczone do Eucharystii były przechowywane w doskonałym stanie. 

Modlitwa nad darami nawiązuje do symboliki i przeznaczenia darów. A także kończy obrzęd przygotowania darów i jest wprowadzeniem do modlitwy eucharystycznej. 

Modlitwa eucharystyczna 

Nazwa ta obejmuje część mszy św.  od modlitwy „Pan z wami” do „Amen” wypowiadanego po doksologii „Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie…”. 

Celebrans podczas mszy św. ma do wyboru kilka modlitw eucharystycznych. Najstarszą, zalecaną do odmawiania zwłaszcza w niedziele i większe uroczystości, jest Kanon Rzymski (Pierwsza Modlitwa Eucharystyczna). Druga Modlitwa Eucharystyczna nazywana jest modlitwą epoki męczenników. Natomiast Trzecia Modlitwa Eucharystyczna jest stosunkowo nowa. Jej cechą charakterystyczną są jasno i przejrzyście uporządkowane elementy liturgii. Zalecana jest w niedziele i święta podczas mszy św. z ludem. Z kolei Czwarta Modlitwa Eucharystyczna nazywana jest modlitwą historii zbawienia. Ponieważ zawiera te same wątki, które znajdują się w Credo to nie należy jej stosować w niedziele i święta, by nie dublować treści.  

Dla diecezji polskich, oprócz wspomnianych czterech, wprowadzono jeszcze sześć dodatkowych modlitw Eucharystycznych. Są to: Piąta Modlitwa Eucharystyczna, dwie modlitwy eucharystyczne o tajemnicy pojednania oraz trzy modlitwy eucharystyczne na mszę z udziałem dzieci. 

Modlitwy eucharystyczne są uwielbieniem Boga Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym za wszystko, czego dokonał w historii zbawienia.  

Prefacja

Prefacja pochodzi od słowa „Praefatio”, co oznacza „mówić”. Chodzi zarówno o modlitwę, mówienie przed rozpoczęciem jakiejś czynności. Ale oznacza także mówienie przed zgromadzonymi. Jest to wstęp do modlitwy eucharystycznej. 

Dialog wprowadzający

Dialog wprowadzający rozpoczyna modlitwę eucharystyczną. Kapłan kieruje wezwanie do ludu, by wzniósł serce do Boga w dziękczynieniu.  

Pierwsza część modlitwy eucharystycznej to starotestamentalne „berakah” (tzn. dziękczynienie), do którego dodano słowa „Bogu naszemu”. Natomiast zwrot „Godne to i sprawiedliwe” pochodzi z kultury helleńskiej, w której w ten sposób ratyfikowano ważne wybory i decyzje.  

Embolizm prefacyjny

Potem następuje embolizm prefacyjny. Tekst ten jest zmienny, ponieważ związany jest z liturgicznym wspomnienia danego dnia. Dlatego też jest dziękczynieniem nawiązującym do tekstów biblijnych, patrystycznych, teologicznych czy też dogmatycznych treści związanych z danym świętem. 

Formuła końcowa

Następnie ma miejsce formuła końcowa. Przyjmowała pięć form:  „Przez Chrystusa naszego Pana, któremu właściwie, słusznie…”,  „Przez Chrystusa, którego wielbią…”, „Przez Chrystusa, przez którego…”, „przeto”,  „dlatego”. Przy czym w liturgii najczęściej stosuje się pierwszą, a w dalszej kolejności trzecia. 

Konkluzja

Wreszcie ma miejsce konkluzja, czyli aklamacja „Sanctus” – „Święty”. Dziś w zasadzie trudno jest dokładnie stwierdzić, kiedy wprowadzono ją do mszy św.  

Niektórzy liturgiści stosują nazwę postsanctus na określenie modlitwy, która jest przejściem od aklamacji „Święty” do wspomnienia dnia lub epiklezy. 

Wspomnienie tajemnicy

Wspomnienie tajemnicy dnia ma miejsce w niedziele i uroczyste dni. 

Dlatego stajemy przed Tobą i zjednoczeni z całym Kościołem uroczyście obchodzimy pierwszy dzień tygodnia, w którym Jezus Chrystus zmartwychwstał i zesłał na Apostołów Ducha Świętego. Przez Chrystusa prosimy Ciebie, wszechmogący Boże. 

Epikleza natomiast jest to specjalna prośba do Boga, aby dary złożone na ołtarzu zostały przez Niego konsekrowane, by stały się Ciałem i Krwią Jezusa Chrystusa. 

W Drugiej Modlitwie Eucharystycznej epikleza brzmi: 

Uświęć te dary mocą Twojego Ducha, aby stały się dla nas Ciałem i Krwią naszego Pana Jezusa Chrystusa. 

Podczas odmawiania epiklezy kapłan wyciąga ręce nad darami, a przy słowach „Ciałem i Krwią” robi nad nimi znak krzyża. 

Po tych słowach i geście w czasie ma miejsce moment konsekracji. Ważne jest, by nie traktować słów konsekracji jak magicznego zaklęcia, a więc formuły oderwanej od innych części mszy św. Jeszcze w IV w. Kościół Zachodni, a także ten Wschodni podkreślały, że cała modlitwa eucharystyczna ma charakter konsekracyjny. 

Aklamacja anamnetyczna i modlitwa ofiarnicza 

Aklamacja czynnie angażuje wiernych do udziału we mszy św. W swojej istocie jest wyznaniem wiary w obecność Chrystusa w Eucharystii. natomiast anamneza oznacza uobecniające wspominanie. Nie jest to tylko wracanie pamięcią. Ale to, co wspominamy jednocześnie uobecnia się w tej właśnie chwili. 

W Drugiej Modlitwie Eucharystycznej anamneza wraz z częścią modlitwy ofiarniczej brzmi: 

Wspominając śmierć i zmartwychwstanie Twojego Syna, ofiarujemy Tobie Boże, Chleb życia i kielich zbawienia i dziękujemy, że nas wybrałeś, abyśmy stali przed Tobą i Tobie służyli.   

Chrystus jest Ofiarą i jednocześnie jako jedyny i najwyższy Kapłan siebie samego składa w ofierze. Natomiast Kościół, jako Mistyczne Ciało Chrystusa, dołącza się do tej ofiary. Dlatego w kolejnym momencie wspomina się w modlitwie wstawienniczej wszystkich członków Kościoła, żywych i umarłych. 

Doksologia końcowa 

We wszystkich modlitwach eucharystycznych jest ona taka sama i brzmi następująco: 

Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, Tobie, Boże, Ojcze wszechmogący, w jedności Ducha Świętego wszelka cześć i chwała przez wszystkie wieki wieków. 

Zgromadzeni wierni odpowiadają Amen – jest ono najważniejsze w całej mszy świętej. Stanowi jak gdyby podpis pod całą modlitwą eucharystyczną i potwierdzenie jej. 

Zobacz także