Krótki przewodnik po mszy świętej: liturgia słowa 

Znajomość znaczenia poszczególnym momentów w czasie mszy świętej pozwala głębiej wejść w tajemnicę Eucharystii i uświadomić sobie, w jak ważnym wydarzeniu możemy uczestniczyć.  Ważną częścią jest liturgia słowa.

Liturgia słowa to tak zwane „czytania” w czasie mszy świętej. Ich liczba zmieniała się na przestrzeni wieków, ale także w zależności od tradycji. Na przykład w liturgii syryjskiej czytań było sześć, natomiast w ormiańskiej trzy. 

Pierwszy wykaz fragmentów z Pisma Świętego do odczytywania podczas mszy świętej – tzw. „Capitulare” pochodzi z VII w. Również na ten czas datowany jest „Lectionarius” z Würzburga, czyli wykaz fragmentów Pisma Świętego i Ewangelii przeznaczony do odczytywana w czasie liturgii rzymskiej. 

Obecnie w niedziele i uroczystości odczytuje się trzy czytania ułożone w trzyletnim cyklu: A, B i C. Cykl C odczytywany jest w latach podzielnych przez 3. Natomiast w dni powszednie mamy dwa czytania w cyklu dwuletnim: I i II. Czytania pierwszego roku przypadają w lata nieparzyste. Przy czym Ewangelia każdego roku jest ta sama.  

>>> Krótki przewodnik po mszy świętej: obrzędy wstępne

Psalm 

Na początku psalm służył temu, by przekazać uczestnikom liturgii prawdy wiary. Spełniał więc funkcję kerygmatyczną. Ale już w II w. psalm zyskuje funkcję responsoryjną – to znaczy jest odpowiedzią na słowo Boże usłyszane w czytaniach. 

Alleluja 

Alleluja i werset przed Ewangelią są przygotowaniem serca do przyjęcia słów Ewangelii. Do IV w. Alleluja występowało w liturgii wielkanocnej. Ale papież Grzegorz Wielki polecił, by było stosowane przez cały rok, z wyjątkiem Wielkiego Postu i mszy za zmarłych.

>>> Michał Jóźwiak: „ulepszacze” mszy świętej [FELIETON] 

Ewangelia

Jest ona szczytem liturgii słowa.  

W początkach Kościoła Ewangelię odczytywał lektor. Ale bardzo szybko stało się to zadaniem diakona i kapłana. W Jerozolimie we wszystkie niedziele Ewangelię odczytywał biskup. Z kolei na Zachodzie w Święta Bożego Narodzenia Ewangelię czytał cesarz. 

Dzisiaj, gdy kapłan sam odczytuje Ewangelię, wcześniej modli się w ciszy: „Wszechmogący Boże, oczyść serce i usta moje, abym godnie głosił Twoją świętą Ewangelię”. Jeśli Ewangelię odczytuje diakon, wówczas tuż przed pójściem na ambonę udaje się do głównego celebransa po błogosławieństwo.  

Od IX w. istnieje również zwyczaj znaczenia czoła znakiem krzyża. A od XI w. czoła, ust i klatki piersiowej. Znak krzyża wykonywany jest także na księdze Ewangelii.  

Według jednej z interpretacji ten znak krzyża miał chronić serce przed szatanem, by nie wyrwał słowa Bożego z serca. Inni z kolei widzieli w tym geście przygotowanie wszystkich zmysłów do słuchania słów Ewangelii, uwierzenia sercem i wypełniania czynem. 

>>> Jeden Kościół, różne liturgie [MISYJNE DROGI]

Homilia 

W pierwszych wiekach głoszenie homilii było zarezerwowane tylko dla biskupa. Jednak tam, gdzie nie było biskupa homilie mogli wygłaszać także kapłani. Co ciekawe, na Wschodzie istniał w IV w. zwyczaj głoszenia homilii nawet przez kilku koncelebransów.  

„Ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego” podaje następujące zalecenia dotyczące homilii: 

„Winna być wyjaśnieniem jakiegoś aspektu czytań Pisma Świętego albo innego tekstu spośród stałych lub zmiennych części Mszy danego dnia, z uwzględnieniem zarówno obchodzonego misterium jak i szczególnych potrzeb słuchaczy. 

>>> Jezus nie gromił, ale przygarniał czyli przepis na dobre kazanie 

Homilię winien z zasady wygłosić kapłan celebrujący. Może on ją zlecić kapłanowi koncelebrującemu lub niekiedy, zależnie od okoliczności, także diakonowi, nigdy zaś osobie świeckiej. W szczególnych przypadkach i ze słusznej przyczyny homilię może wygłosić także biskup lub prezbiter, który uczestniczy w celebracji, choć nie może koncelebrować. 

W niedziele i obowiązujące święta homilię należy głosić we wszystkich Mszach sprawowanych z udziałem ludu; można ją opuścić jedynie z bardzo ważnego powodu. Bardzo zaleca się głoszenie homilii w innych dniach, zwłaszcza w dniach powszednich Adwentu, Wielkiego Postu i Okresu Wielkanocnego, a także w innych dniach świątecznych i przy innych okazjach, w których wierni liczniej gromadzą się w kościele. 

Zaleca się zachowanie po homilii krótkiej chwili milczenia”. 

Credo 

Do liturgii słowa należy także Credo. Wyznanie wiary pojawiło się w czasie mszy najpierw w Hiszpanii w związku ze zwalczaniem herezji arianizmu. Na III synodzie w Toledo (589 r.) postanowiono, powołując się przy tym na tradycję Wschodu, odmawiać „Credo” w czasie liturgii. Miało być ono śpiewane przed „Ojcze nasz”. 

„Symbol, czyli wyznanie wiary, zmierza do tego, aby cały lud zgromadzony dał odpowiedź na Boże słowo zwiastowane w czytaniach Pisma Świętego i wyjaśnione w homilii oraz przez wypowiedzenie reguły wiary według formuły zatwierdzonej do użytku liturgicznego przypomniał sobie i uczcił wielkie misteria wiary przed rozpoczęciem ich celebracji w Eucharystii” – czytamy w „Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego”. 

>>> Dlaczego imię Piłata pojawia się w wyznaniu wiary?

 „Credo in unum Deum…” („Wierzę w jednego Boga…”) odmawia się we wszystkie niedziele roku liturgicznego oraz podczas uroczystości. Najczęściej odmawia się credo nicejsko-konstantynopolitańskie. Podczas chrztów najstarszy Skład Apostolski. Natomiast na mszach z udziałem dzieci możliwe jest użycie odpowiedniej pieśni. 

Modlitwa powszechna 

Niektórzy źródeł modlitwy powszechnej upatrują w Szemoneh Esreh, zestawiając poszczególne prośby zawarte w tej modlitwie i porównując je z wezwaniami modlitewnymi w „Konstytucjach Apostolskich” i Deprecatio Gelasii. Inni zauważają, że wiele wezwań modlitewnych zaczerpnięto z listów św. Pawła. Na pewno wiadomo jednak tylko to, że świadectwa o obecności modlitwy powszechnej w czasie liturgii stają się powszechne od św. Klemensa Rzymskiego. 

>>> Franciszek: w modlitwie to Bóg musi nawrócić wiernych, a nie wierni Boga

„Modlitwa powszechna” oznacza modlitwę błagalną, czyli wstawienniczą, którą zanosi do Boga zgromadzenie wiernych, odpowiadając na wezwania prowadzącego. Błagania zanosi się w różnych potrzebach Kościoła i całego świata. Dlatego zawsze powinna być skierowana do Boga. Prośby powinny dotyczyć dóbr powszechnych, dla całego Kościoła, dla świata, dla wszystkich, których przygniatają różne cierpienia. Możliwa jest także modlitwa w intencji zgromadzonych. 

Zobacz także