Ks. prof. Stanisz: polski model relacji państwo – Kościół jest reprezentatywny dla większości państw w Europie

– Wykorzystywany w Polsce model relacji Państwo – Kościół jest reprezentatywny dla większości państw europejskich – powiedział ks. prof. Piotr Stanisz z KUL. Prelegent wygłosił referat pt. „Między radykalną separacją a religią państwową. Polski model relacji Państwo – Kościół na tle rozwiązań europejskich” w ramach konferencji nt. relacji państwo – Kościół, która odbywa się dziś w Warszawie.

Witając zebranych w Domu Arcybiskupów Warszawskich metropolita warszawski kard. Kazimierz Nycz podkreślił, że konferencja z jednej strony nawiązuje do 30. rocznicy podpisania i 25. rocznicy ratyfikacji Konkordatu między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską z drugiej natomiast – do toczącej się obecnie debaty publicznej w Polsce, dotyczącej relacji państwo – Kościół.

Prowadzący sesję Marcin Przeciszewski, redaktor naczelny KAI, zaznaczył, że ratyfikowany 25 lat temu Konkordat przyczynił się do uporządkowania wzajemnych relacji między państwem a Kościołem, wpisując się jednocześnie w europejskie spectrum modeli tych relacji.

>>> Adam Żak SJ: Opatrzność postawiła Kościół pod pręgierzem, żeby jako pierwszy rozpoczął drogę nawrócenia

W pierwszym referacie ks. prof. Piotr Stanisz z KUL podkreślił, że nie istnieją żadne normy szeroko rozumianego prawa europejskiego, które definiowałyby wiążący model relacji Państwo – Kościół, natomiast istnieją pewne przyjęte w Europie normy – gwarantujące wolność światopoglądową i religijną jednostki – które niejako z góry eliminują niektóre modele tych relacji istniejące w świecie. Są to np. systemy, w których prawo państwowe jest podporządkowane prawu religijnemu, jak w niektórych państwach muzułmańskich, czy systemy nie uznające nie prawa człowieka do posiadania światopoglądu religijnego, jak np. w Korei Północnej.

Jak wyjaśnił, orzecznictwo europejskie wskazuje, iż konsekwencją indywidualnej wolności religijnej jest autonomia wspólnot religijnych, zasadniczo wykluczająca państwową ingerencję w ich sprawy wewnętrzne a nawet nakładająca na państwo pewne pozytywne obowiązki.

Ks. prof. Stanisz zaznaczył, że rozwiązania przyjmowane w zakresie relacji państwo – Kościół w Europie sytuują się pomiędzy dwiema skrajnościami: radykalną separacją oraz modelem Kościoła państwowego (religii państwowej). – Zdecydowana większość państw przyjmuje przy tym rozwiązania, które należy usytuować pomiędzy tymi biegunami a w ramach tych rozwiązań wyróżnia się model separacyjny, model kooperacyjny oraz model Kościoła państwowego – powiedział.

Jak podkreślił, radykalna separacja w relacjach Państwo – Kościół charakteryzuje bardzo nieliczne państwa europejskie. Należy do nich np. Francja z jej konstytucyjnie gwarantowaną świeckością, ustawą o rozdziale Kościołów i państwa itp. Ks. prof. Stanisz zwrócił uwagę, że nawet francuski model zakładający ścisłą separację nie jest wolny od licznych wyjątków.

>>> Ukraiński Kościół zmienia się przez wojnę także poza granicami kraju

Na drugim biegunie znajduje się model charakteryzujący się występowaniem Kościoła państwowego lub religii państwowej, ściśle powiązanych z instytucjami politycznymi. Do tej grupy należy w pierwszym rzędzie kilka państw północnej Europy, jak Anglia, Norwegia, Dania czy Islandia. Kościół państwowy posiada tam szczególną pozycję konstytucyjną, z czym z reguły wiąże się nie tylko państwowe wsparcie, ale i państwowy nadzór, co nie wyklucza np. przyjmowania ustawodawstwa zasadniczo sprzecznego ze światopoglądem religijnym.

Jak podkreślił prelegent, najliczniejszą grupę państw europejskich stanowią te, w których model relacji ze wspólnotami religijnymi określany bywa jako kooperacyjny. Idea oddzielenia państwa i wspólnot religijnych jest tu dopełniona przez uznanie tych ostatnich za partnerów państwa w realizacji licznych celów wspólnych. Do tej grupy zalicza się m.in. Belgię, Hiszpanię, Włochy, Węgry, Austrię, Niemcy, Portugalię, państwa bałtyckie, wreszcie również Polskę.

Ks. prof. Stanisz omówił przykłady współpracy między państwem a Kościołem w ramach tego modelu w różnych krajach europejskich, a następnie przykłady tej współpracy w Polsce, konkludując: nie ma w polskich rozwiązaniach niczego, co nie znajdowałoby odpowiedników w szeregu innych państwach europejskich. – Jest wręcz przeciwnie. Wykorzystywany w Polsce model relacji Państwo – Kościół jest reprezentatywny dla większości państw Starego Kontynentu – zaznaczył.

Prelegent skoncentrował się w swoich rozważaniach na rozwiązaniach związanych z nauczaniem religii w szkołach w Europie. Jak podkreślił, nauczanie religii w szkole jest regułą i obowiązuje również w tzw. szkołach europejskich, przeznaczonych dla dzieci urzędników unijnych. – Porównanie rozwiązań obowiązujących w różnych państwach prowadzi do wniosku, że i w tym zakresie polskie unormowania nie odbiegają bynajmniej od europejskich standardów – podkreślił.

>>> Kard. Fridolin Ambongo: Afryka jest przyszłością Kościoła, to oczywiste!

– Z przeprowadzonych rozważań wynika jasno, że obowiązujący w Polsce model relacji Państwo – Kościół dobrze się wpisuje w rozwiązania, które w Europie można uznać za dominujące. Wbrew forsowanym niekiedy opiniom, na gruncie europejskim niczym niezwykłym nie jest ani programowe współdziałanie państwa ze wspólnotami religijnymi (przy poszanowaniu ich wzajemnej niezależności), ani zawieranie różnego rodzaju umów określających ich wzajemne stosunki i zasady współpracy. Można raczej stwierdzić, że jest to model dobrze wypróbowany w państwach europejskich, które w przeważającej większości nie mają też żadnego problemu z uznaniem społecznego znaczenia religii i potrzeb religijnych własnych obywateli, czego znakiem jest chociażby rozpowszechnione nauczanie religii w szkołach publicznych – podsumował.

Konferencja pt. „Relacje państwo-Kościół jakich potrzebuje dziś Polska. Ile autonomii, ile współpracy?” organizowana przez KAI we współpracy z Instytutem Nauk o Polityce i Administracji UKSW odbywa się dziś w Domu Arcybiskupów Warszawskich.