Bardziej ceniony przez innych niż przez „swoich” [MISYJNE DROGI]

Genialny teolog nadziei, który cierpiał ze względu na podział Kościoła. Podejmował trudne tematy. Snucie refleksji o Bogu i o Kościele stanowiło jego pasję, całkowicie wolną od przymusu wspinania się po szczeblach kariery kościelnej bądź uniwersyteckiej. Nie zawsze był dobrze rozumiany. 18 kwietnia 2023 roku w WSD Misjonarzy Oblatów MN w Obrze k. Wolsztyna odbyło się sympozjum poświęcone o. Wacławowi Hryniewiczowi OMI.

Ojciec prof. Wacław Hryniewicz OMI był teologiem renesansowym, to znaczy wszechstronnym, niezwykle pracowitym i – nie bójmy się tego słowa – genialnym. Był erudytą; a to wszystko „ukrywało się” w niepozornym mężczyźnie. Po korytarzach KUL przemykał szybko, bez ostentacji, cichy. Robił wrażenie człowieka „schowanego”, wyciszonego, nie pchał się na afisze, był bowiem myślicielem, a nie aktywistą. Właściwie nie umiał chyba celebrować swych naukowych kompetencji. Jako student i początkujący pracownik nigdy nie widziałem Profesora w habicie, z czego wniosek, że nie trzeba manifestować prostoty, mądrości i „normalnej” świętości. Tych „sprzeczności” było pewnie więcej. Uczestnicy sympozjów z udziałem o. Hryniewicza twierdzą, że ten nadzwyczaj spokojny człowiek potrafił zaperzyć się i walczyć jak lew z interpretacjami czy poglądami, których nie podzielał. W takich razach był prawdziwym gwałtownikiem. Tak np. było, gdy jeden z uczestników dysputy argumentował za logiką i starożytnością formuły pochodzenia Ducha Świętego od Ojca i Syna Filioquae (który od Ojca i Syna pochodzi).

>>> Wacław Hryniewicz OMI: zbawienia nie można zawłaszczyć dla niewielkiej grupy

Ból podziału

Ojciec Wacław Hryniewicz miał wielką predylekcję (zamiłowanie) do duchowości i teologii chrześcijańskiego Wschodu – czyli prawosławia. Stąd jego fascynacja staroruską teologią paschalną (św. Cyryl z Turowa, metropolita Hilarion z XI wieku), stąd zamiłowanie do teologów prawosławnych np. Pauala Evdokimova czy Nikołaja Bierdiajewa. Sam uważał się za rzymskiego katolika, ale z naciskiem na katholikos (powszechny). Nieustannie dążył – znając i stosując katolicką zasadę et – do uprawiania teologii niepodzielonej, łączącej obydwa „płuca” Chrystusowego Kościoła i rzeczywistości świętej wiary, czyli Wschód i Zachód. Fascynując się teologią, liturgią i duchowością „katolickiego” Wschodu (przede wszystkim z pierwszego tysiąclecia) stał na stanowisku, że prawdziwa wierność jedności, której Chrystus Pan chciał dla swego Kościoła, wymaga „przekroczenia” partykularnych kategorii, wypracowanych w Kościele łacińskim. Miał „duszę ekumenisty”, chrześcijanina, którego podziały w Mistycznym Ciele Chrystusa dotkliwie bolały. Głęboka, cierpliwa i wieloletnia fascynacja mistyką i teologią wschodnią oraz solidna znajomość teologii rzymskiej musiały być źródłem duchowego cierpienia. Jak mało kto dostrzegał dramat rozbicia, rozejścia się Kościołów siostrzanych. Z miłością studiował ojców greckich, był bowiem świadom tego, że szczery dialog ekumeniczny powinien mieć za podstawę umiłowanie Chrystusa tak, jak czynili to oni. Dla ojca Hryniewicza Kościół jeden, niepodzielony „ w Chrystusie” istnieje, trzeba go jednak rozpoznać i nieustannie przyjmować.

ZDJĘCIE Z ARCH. SŁAWOMIRA PAWŁOWSKIEGO SAC/INSTYTUT EKUMENICZNY KUL

Teologia żywa, podejmująca trudne problemy

Dla Profesora uprawianie teologii było wchodzeniem w Tajemnicę Chrystusa, a więc czymś żywym, dramatycznym, wymagającym nawrócenia, głęboko angażującym i niesłychanie praktycznym. Chodzi bowiem o wnikanie w Pana, utożsamianie się z Nim, przekład wiary na praktykę życia. Może dlatego podejmował tematy eklezjalnie kłopotliwe, niewygodne, w pewnym sensie „zapalne”. Ponieważ przestudiował gruntownie dzieje „naszej” unii brzeskiej, znał nie tylko jej „zawartość” teologiczną (eklezjologiczną), ale także szerokie tło polityczno-społeczne, w którym ją zawarto. Dostrzegał w niej – jego zdaniem niedopuszczalne i sztuczne – kompromisy liturgiczne i teologiczne. Nie był w stanie tego akceptować. Stąd uznawał unię za swego rodzaju „zło konieczne”, twór eklezjalnie „sztuczny”; dzieło niedojrzałe, z którym współcześnie nie wiadomo co zrobić. Jako przeciwnik „uniatyzmu” z sarkazmem odnosił się do popularnej w wielu środowiskach idei „nawracania Rosji”. Tę ostatnią uważał za iluzję. W tym zagadnieniu – i wielu innych kwestiach – o. Hryniewicz był niepoprawnym idealistą, myślicielem, który zapomina o ograniczeniach i uwarunkowaniach, jakie Chrystusowemu Kościołowi narzuca ciągle zmieniający się kontekst historyczny. Zakochany w prawosławiu z pasją bronił tez, które uważał za prawdę, nie uciekając bynajmniej przed konfliktem czy sporem ze swymi interlokutorami. W tym sensie był przez wielu swych kolegów po fachu (czyli teologów) uważany za dyskutanta trudnego i konfliktowego.

>>> Wacław Hryniewicz OMI: nadzieja przezwycięża lęk

Genialna trylogia teologiczna

U nas w Polsce o. Wacław Hryniewicz znany jest jako twórca znakomitej teologicznej „trylogii”. Mam na myśli trzy opublikowane na KUL tomy, o których w środowisku teologicznym już w latach 80. XX wieku mówiono, że są osiągnięciem klasy światowej. Były to: „Chrystus nasza Pascha” (1982 r.); „Nasza Pascha z Chrystusem” (1987 r.); „Pascha Chrystusa w dziejach człowieka i wszechświata” (1991 r.). Pamiętam, jak nasi starsi koledzy i wykładowcy wzdychali, by ktoś pomógł Autorowi wydać te znakomite ujęcia chrystologii paschalnej za granicą. Tak się niestety nie stało; a dzieło o. Profesora byłoby wspaniałym i „mocnym” wkładem polskiej teologii w Bożą sprawę na świecie. Trzeba też wspomnieć o kilku znakomitych publikacjach traktujących o Duchu Świętym. Biskup opolski Andrzej Czaja, który uczęszczał na wykłady „Hrynia” w Instytucie Ekumenicznym KUL (nota bene założonym przez o. Hryniewicza w 1983 r.) często i z najwyższym uznaniem mówi o jego teologii Trzeciej Osoby Boskiej, inspirowanej myślą ojców Wschodu.

Autorytet, teolog nie tylko uniwersytecki

Na przestrzeni ostatniego półwiecza Profesor był u nas w Polsce niekwestionowanym autorytetem w szeroko rozumianym dialogu katolicko-prawosławnym. Znał prawosławie i je kochał, niestrudzenie przerzucając mosty – pisał, publikował, brał udział w konferencjach naukowych i spotkaniach ekumenicznych. Opublikował, jako poliglota, dziesiątki artykułów naukowych po polsku, niemiecku, włosku, francusku, rosyjsku i angielsku. Jako uczony światowej klasy był bardziej ceniony przez innych niż przez „swoich”. Chciał docierać nie tylko do teologów. Jego teksty pojawiały się systematycznie w oblackich „Misyjnych Drogach”, „Więzi” i w „Tygodniku Powszechnym”, gdzie włączał się w aktualne dyskusje teologiczne – ostatnie przed synodem o rodzinie (2018 r.), gdzie przedstawiał ujęcie sakramentu małżeństwa, zawieranie ponownych małżeństw, w optyce Wschodu.

Nadzieja dla wszystkich

Przez ponad 20 lat pisał i wydawał książki poświęcone nadziei powszechnego zbawienia. Czuł się wezwany do skorygowania katolickich „wyobrażeń eschatologicznych”, często uproszczonych pewników, dotyczących m.in. wieczności piekła. Zapewne wiedział o intuicjach Hansa Ursa von Balthasara, ale szedł własną drogą, czerpiąc ze swoich ukochanych ojców wschodnich. Długą serię monografii poświęconych tej tematyce otwiera „Nadzieja zbawienia dla wszystkich: od eschatologii lęku do eschatologii nadziei” z roku 1989, a kończy – o ile się nie mylę – „Nadzieja grzesznych ludzi. Problem piekła we współczesnej filozofii religii” (2011 r.). Motywem wiodącym tych książek (ale także publikowanych o tym artykułów i wywiadów) jest akcentowanie katolickiej prawdy o „nadobfitości” łaski odkupienia w stosunku do upadku i grzechu człowieka. Innymi słowy: to nie ludzka ułomność i tajemnica nieprawości mają „ostatnie słowo”, ale paschalne zwycięstwo Chrystusa: Boga i Człowieka. Dlatego głoszenie „nadziei zbawienia” nie oznacza ani lekceważenia grozy zła, ani bagatelizowania zdolności człowieka do podjętej w wolności decyzji odrzucenia Boga, ani też do nadużywania (lekce-ważenia) Bożego miłosierdzia. Oznacza ufną wiarę w Boga – Miłość – i Jego ostateczne zwycięstwo nad złem i śmiercią. Ojciec Hryniewicz wiedział, że takie stawianie sprawy wywoła ferment, dyskurs teologiczny; wiedział, że narazi go na zarzut „likwidacji piekła” i głoszenia „automatycznego zbawienia” dla wszystkich. Ale nie zaprzestał. Dzięki temu polska opinia katolicka otrzymała bogaty i pełen Bożej mądrości spadek: Ewangelia jest przesłaniem nadziei, której gwarantem jest sam Chrystus. Właśnie dlatego jest „Dobrą Nowiną”, której głoszenie czy przepowiadanie oraz poświadczanie jej życiem jest najwyższym przejawem miłości do bliźniego.